A Century Old Representative of Traditional Music in a Spiral of Dichotomy: Âşık Veysel in the Musical Politics of the Republican Era

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 3, 880 - 900, 30.07.2024

Süleyman Fidan

https://doi.org/10.21547/jss.1422412

Öz

With the innovation movements on music and institutions in the 19th century, the Alaturka-Alafranga distinctions have become evident in Turkish music. This has caused dilemmas, debates and disputes in the field of music. Classical music, Turkish music, Enderun music, so-called art music, the city-centered style of music, which is transmitted between generations through the meshk method, has caused it to be considered as a museum and archaeological material. With the establishment of the Republic, the modernization movement also made itself felt in music policies, and efforts to create new-contemporary Turkish music based on Western music began, and the understanding of harmonizing local musical elements according to Western music procedures was born. Although folk music is not targeted, this approach and policies have enabled urban music intellectuals to turn to the public; folk music has started to be “discovered” by urban intellectuals. Âşık Veysel is one of the first of this period. Âşık Veysel; he came to the fore with his life, sensitive functioning style, understanding of the republic and revolutions, style of using Turkish, and became an icon during and after his period. The task of narrating the revolutions of the state was given to the poet through public houses, associations, concerts, tours and village institutes. Although the state's approach to music in the multiparty period was non-political, it is seen that the expansion of cultural industries in this period continued the role of the lover in music with the tools of the period. This study aims to identify the aspects of Âşık Veysel that overlap and do not overlap with cultural policies, his task in transferring traditional Turkish music to the twenty-first century, his position in today's understanding of music and official approaches. In this direction, the effects of modernization approaches in music on the tradition of minstrelsy and folk music, the consequences of policies, the discussion and evaluation of their reflections on today's music will be the main point of the study. In the study, first of all, the literature on music policies was scanned and read. Then, the evolution process of traditional music was tried to be determined using the content analysis technique. As a result, it can be seen that the traditional music-contemporary music dichotomy was achieved in the case of Âşık Veysel, although not with the planned goals and methods of the policies of the period.

Anahtar Kelimeler

Music revolution, Cultural policies, Music of âşık, Folklore, Compilation.

Bir Dikotomi Sarmalında Geleneksel Müziğin Yüz Yıllık Temsilcisi: Cumhuriyet Dönemi Müzik Politikalarında Âşık Veysel

Öz

19. yüzyılda müzik ve kurumlardaki yenileşme hareketleriyle Türk müziğinde Alaturka-Alafranga ayrımları belirginleşmiştir. Bu, müzik alanında ikilemlere, tartışmalara ve çekişmelere sebebiyet vermiştir. Klasik müzik, Türk musikisi, Enderun musikisi, sanat müziği gibi adlandırılan, şehir merkezli oluşan ve meşk usulüyle kuşaklararasında aktarılan müzik tarzının müzelik ve arkeolojik bir malzeme olarak görülmesine neden olmuştur. Cumhuriyetin kurulmasıyla modernleşme hareketi müzik politikalarında da kendini hissettirmiş ve Batı müziği temelli yeni-çağdaş Türk müziği oluşturma çabaları başlamış, yerel müzik unsurların Batı müziği usullerine göre armonize edilmesi anlayışı doğmuştur. Halk müziği hedeflenmese de bu yaklaşım ve politikalar, kentli müzik aydınlarının halka yönelmelerini sağlamış; halk müziği kentli aydınlar tarafından “keşfedilmeye” başlanmıştır. Âşık Veysel, bu dönemin ilklerindendir. Âşık Veysel; yaşamı, hassas bir işleyiş tarzı, cumhuriyeti ve devrimleri idrak edişi, Türkçeyi kullanma tarzıyla öne çıkmış, döneminde ve sonrasında bir ikon olmuştur. Devletin devrimlerini anlatma görevi halkevleri, dernekler, konserler, turneler ve köy enstitüleri vasıtasıyla ozana verilmiştir. Çok partili dönemde devletin müziğe yaklaşımı politikasızlık olsa da bu dönemde kültür endüstrilerinin yaygınlaşması, âşığın müzikteki rolünü dönemin araçlarıyla devam ettirdiği görülür. Bu çalışma Âşık Veysel’in kültür politikalarıyla örtüşen ve örtüşmeyen yanlarını, geleneksel Türk müziğinin yirmi birinci yüzyıla aktarılmasındaki görevini, günümüz müzik anlayışında ve resmî yaklaşımlardaki konumunu tespit etmeyi hedeflemektedir. Bu doğrultuda müzikte modernleşme yaklaşımlarının âşıklık geleneğine ve halk müziğine etkileri, politikaların sonuçları, günümüz müziğine yansımalarının tartışılması ve değerlendirilmesi çalışmanın temel noktası olacaktır. Çalışmada öncelikle müzik politikalarıyla ilgili literatür taranmış ve okunmuştur. Ardından içerik çözümleme tekniğiyle geleneksel müziğin evrilme süreci tespit edilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak dönemin politikalarının planlanan hedefleri ve yöntemleriyle olmasa da geleneksel müzik-çağdaş müzik dikotomisinin Âşık Veysel özelinde sağlandığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Musiki devrimi, Kültür politikları, Âşık müziği, Folklor, Derleme

Kaynakça

• Açar, Y. (2022). Gelenek ve modernite dikotomisinde âşıkların icra-mekân serüveni. Turkish Studies, 17(3), 397-411.
• Akat, A. ve Kızmaz, İ. (2016). Halk bilgisinin müziğe ve dansa dönük temsilleri. Aça, M. (Ed.). Halk bilimi el kitabı (595-654). Konya: Kömen Yayınları.
• Aksoy, B. (1991). Küçük Asya’da Türk halk musıkisi-Bela Bartok. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Alibekiroğlu, S. (2023). 100 yıllık Cumhuriyet’te Âşık Veysel’in tarihe düştüğü notlar. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 127-145.
• Alptekin, A. B. (2004). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alpyıldız, E. (2018). Yurttan Sesler-Ankara Radyosu’ndan Türkiye’ye açılan pencere. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Altınay, R. (2008). Yurdumuzun nağmeleri/Seyfettin Asaf-Sezai Asaf. İzmir: Meta Basım Matbaacılık.
• Âşık Veysel (2019). Bize de Banaz’da Pir Sultan derler. Şenel, S. (Hzl.). İstanbul: Kalan Müzik.
• Âşık Veysel (2023). Akıl defteri. Şenel, S. (Hzl.). İstanbul: Kalan Müzik.
• Ayas, O. G. (2023). Müzikolojide ötekinin temsili ve Oryantalizm. Öztürk, O. M. (Ed.). Eleştirel boyutlarıyla müzikoloji (93-126). Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları.
• Baudrillard, J. (2003). Simülakrlar ve simülasyon. Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Balkılıç, Ö. (2009). Cumhuriyet, halk ve müzik-Türkiye’de müzik reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları. Bekki, S. (2021). Halk müziğinin seyyar radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Mühit Kitap.
• Bohlman, P. V. (1998). The study of folk music in modern world. US. : Indiana University Press.
• Bölükbaşı, R. T. (1914). “Folk lore”, Peyam Gazetesi, (5 Mart 1914).
• Cömert, E. (2022). Âşık Veysel’in Milli Kütüphane’deki ses kayıtları. Şenel, S. (Hz.). Âşık Veysel (358-385). İstanbul: İBB Yayınları.
• Çalışkan, D. Ş. (2023). Halk edebiyatında kanonlaşma örneği olarak Âşık Veysel Şatıroğlu. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (122-131). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Çevik, M. (2013). Türkü ve algı-türkü kültüründe değişim süreci. Ankara: Ürün Yayınları.
• Çınar, S. (2021). Mekân ve habitus ekseninde âşık müziği. Şayhan, F. (Ed.). Âşık sanatı sempozyumu-2021 Hacı Bektâş-ı Velî yılı (171-188), Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yayınları.
• Demirci, Y. Z. (1938). Anadolu köylerinin türküleri/köy halk türküleri. İstanbul: Burhanettin Matbaası.
• Doğuş Varlı, Ö. (2016). Bir politik simülasyon örneği olarak cumhuriyet dönemi Türk müziği politikaları. Kutluk, F. (Ed.). İllüzyon-Cumhuriyet’in klasik müzik serüveni (213-230). İstanbul: H2OKitap.
• Dökmetaş, K. ve Şenel, S. (2022). Âşık Veysel diskografisine hazırlık. Şenel, S. (Hz.). Âşık Veysel (292-329). İstanbul: İBB Yayınları.
• Duygulu, M. (1995). Gaziantep türküleri. İstanbul: Sistem Ofset.
• Eryılmaz, T. (2005). Radyo ve radyoculuk. Alankuş, S. (Ed.). Radyo ve radyoculuk. İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları.
• Fidan, S. (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi-geleneksel müziğin medyadaki serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gazalcı, M. (2018). Köy enstitüleri sistemi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Gramsci, A. (1967). Aydınlar ve toplum. İstanbul: Çan Yayıncılık.
• Güdek, B. (2014). Cumhuriyet dönemi müzik alanında yabancı uzman raporları. Tarih Okulu Dergisi (TOD), 17, 629-659.
• Güleç, E. S. (2023). Halk şiirinin ve ezgilerinin çağdaş ozanı Âşık Veysel. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (132-140). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Güray, C. (2018). Cumhuriyet dönemi kültür politikalarının halk müziğine yaklaşımı: bir toplumsal dönüşüm modeli. Kutluk, F. (Ed.) Cumhuriyetin müzik politikaları (15-45). İstanbul: H2O Kitap.
• Güvener, D. ve Güray, C. (2020). Gomidas: hayatına, derlemelerine ve derlemelerindeki halk ezgilerine bir bakış. Eurasian Journal of Music and Dance, 16, 231-252.
• Işık, C. (2019). Gerçek Âşık Veysel. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Işınsu Durmuş, T. (2021). Himaye ilişkileri bağlamında Osmanlının ozanları, âşıkları, saz şairleri, meddah ve kıssahanları. Millî Folklor, 132, 89-101.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve patron: patrimonyal devlet ve sanat üzerinde sosyolojik bir inceleme. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Jenks, C. (1998). Temel sosyolojik dikotomiler. Londra: Sage.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kolukırık, K. (2014). Osmanlı Devleti’nde ilk resmî konservatuvar olan Dârülhanda derleme ve yayım faaliyetleri. S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 479-498.
• Köprülü, M. F. (1914). Yeni bir ilim: halkiyat: folk-lore. İkdam Gazetesi, (6 Şubat 1914).
• Kúnos, I. (1906). Ada-kálei Török népdalok (Adakale türküleri). Budapest.
• Kurt, N. (2022). Âşık Veysel’in yaşamını etkileyen olaylar ve halk sanatkârları. Şenel, S. (Hz.). Âşık Veysel (33-52). İstanbul: İBB Yayınları.
• Kurt, N. (2023). Öte yakadaki Veysel. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (277-283). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Kutluk, F. (2018). Müzik ve politika. İstanbul: H2O Kitap.
• Küçükkaplan, U. (2022). Türk beşleri-ideolojiden tahayyüle bir cumhuriyet ütopyası. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. M. R. Gazimihalzade (1924). İlimde sathiliğin mahzurları. Millî Mecmua, 15, 230-235.
• M. Süreyyâ (2006). Asker türküsü. Çanakkale 18 Mart 1915 ‘Yeni Mecmûa’nın nüsha-i fevkaladesi, (Çulcu, M. Hz.), İstanbul.
• Okyay, E. (2013). “Atatürk müzik devrimi”nin simge kurumu-Ankara Devlet Konservatuvarı 1936. Ankara: Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları.
• Öz, G. (1994). Bütün yönleriyle Âşık Veysel-yaşamı sanatı şiirleri. Ankara: Ayyıldız. Öz, G. (2013). Alevilik Bektaşilik bağlamında Âşık Veysel. Ankara: Barış Kitabevi.
• Özdal, A. (2024). Âşıklık geleneğinde kurumsallaşma-halk şairi Giryanî. İstanbul: Ihlamur Akademi.
• Özdemir, E. (2020). Âşıklık geleneği, âşık müziği ve Alevilik. UHAD-Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4, 194-215.
• Özdemir, E. (2023). Veysel’i âşık eden sazıdır. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (141-156). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Özdemir, N. (2008). Medya, kültür ve edebiyat. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Özdemir, N. (2021). Âşıklık geleneği ve kültürel patronajlık. Çelikten, H. vd. (Ed.). Doğan Kaya armağanı 70. yaş hatırası 2. Sivas: Vilayet Kitabevi.
• Özdemir, U. (2022). Türkiye’de etnomüzikoloji: musiki folkloruyla müzikoloji arasında bir varoluş mücadelesi.
• Özdemir, U. vd. (Ed.). Etnomüzikoloji-kültürler ve müzikler (376-416). İstanbul: İthaki.
• Özden, E. (2015). Osmanlı maârifinde mûsikî. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özen, K. (1998). Âşık Veysel-selâm olsun kucak kucak. Sivas: Dilek Ofset Matbaacılık.
• Özmenteş, G. ve Şenel, O. (2019). Türkiye’de hegemonik bir araç olarak müzik eğitimi ve kanonik söylemleri. Etnomüzikoloji Dergisi, 2(1), 50-85.
• Öztürk, O. M. (2016). Milli musiki ütopyası: ‘halk ruhunu garp fenniyle terkip etmek. Kutluk, F. (Ed.). İllüzyon-Cumhuriyet’in klasik müzik serüveni (3-73). İstanbul: H2O Kitap.
• Öztürk, O. M. (2020a). Mandolinle muasırlaş(tır)mak: Türkçülüğün mûsikî sahasındaki programı ışığında köy enstitülerinde müzik eğitimi. Etnomüzikoloji Dergisi, 3(1), 18-55.
• Öztürk, O. M. (2020b). ‘Musikide inkılabı popüler müzikle yapmak’: Barış Manço ve armonize edilmiş türküler. Etnomüzikoloji Dergisi, 3(2), 275-294.
• Öztürk, O. M. (2021). Türk müzikolojisinin Pozitivist ve Evrimci temelleri: Rauf Yekta’dan günümüze eleştirel bir bakış. Doğuş Varlı, Ö. (Ed.). Müziğin kimlikli halleri-ideoloji, etnografi, popüler kültür (53-103). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Paçacı, G. (1999). Cumhuriyetin sesli serüveni. Cumhuriyet’in Sesleri (10-29). İstanbul: Tarih Vakfı.
• S. Asaf ve S. Asaf (1926). Yurdumuzun nağmeleri. İstanbul: Memleket Matbaası.
• Said, E. (2016). Şarkiyatçılık-Batı’nın Şark anlayışları. İstanbul: Metis Yayınları.
• Saygun, A. A. (1940). Halkevlerinde musiki. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Stavridis, S. (1896). Anatol türküleri. İstanbul (Der-i Saadet): Anatoli Gazetesi Matbaası.
• Stavridis, S. (2017). Anatol türküleri-Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk türkü mecmuası. Balta, E. ve Çokona, A. (Hz.), İstanbul: Literatür.
• Şenel, S. (1999). Cumhuriyet Dönemi'nde Türk halk müziği araştırmaları. Folklor/Edebiyat, 17, 99-128.
• Şenel, S. ve Kaya, C. V. (2022). Sadi Yaver Ataman’ın Ankara Radyosu program defterinde kayıtlı (1939-1940); Âşık Veysel kaynaklı türküler ve deyişler. Şenel, S. (Hz.). Âşık Veysel (178-227). İstanbul: İBB Yayınları.
• Tahtaişleyen, N. ve Alpman, E. (2020). Hubert Pernot’un Türkü Diyârı: Sakız Adası fonograf kayıtları. Yavuz, E. D. vd (Hz.). Fonograf alanda-erken dönem karşılaştırmalı müzikoloji çalışmaları ve Türkiye (19-79). İstanbul: Berceste Yayınevi.
• Tecer, A. K. (1932). Sivas halk şairleri bayramı. Sivas: Kamil Matbaası.
• Temiz, E. (2010). Türkiye’de cumhuriyet döneminden önce kurulan resmî ve gönüllü müzik kuruluşları. NWSA-New World Sciences Academy, 5(4), 324-332.
• Timisi-Nalçaoğlu, N. (2005). Küresel iletişim ortamı ve yerel radyolar. S. Alankuş (Drl.). Radyo ve radyoculuk. İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları.
• Tunalı, S. (2014). Halkevlerinde yürütülen sanat çalışmaları 1932-1950. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 59-76.
• Türkmen, F. (2011). Oğuzların idarî yapı ve boy teşkilatlarında dikotomik özellik. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 11(1), 11-14.
• Türkmen, İ. (2022). Köy enstitüleri 1940-1954. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Uçan, A. (2016). Atatürk ve köy enstitülerinde müzik eğitimi. Ankara: Arkadaş.
• Yavuz, E. D. (2020). Felix von Luschan ve 1902 Zincirli kayıtları. Yavuz, E. D. vd (Hz.). Fonograf alanda-erken dönem karşılaştırmalı müzikoloji çalışmaları ve Türkiye (81-97), İstanbul: Berceste Yayınevi.
• Yazgan, T. (2006). Önce radyo vardı- bir halk üniversitesi Ankara Radyosu ve diğerleri 1928-2005. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Yıldırım, D. (1998). Türk bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldırım, V. (2023). Anadolu’da bir müzik ikonu: Âşık Veysel. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (334-343). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Yıldız Altın, K. (2023). Kültürel patronajlık ve bağlamlar-arasılık kavşağında Âşık Veysel. Fidan, S. (Ed.). Âşık Veysel (211-226). İstanbul: Ihlamur Kitap.
• Z. Gökalp (1913). Halk medeniyeti-I, başlangıç. Halka Doğru, (23 Temmuz 1913).
• Z. Gökalp (1923). Bedii Türkçülük. Yeni Mecmua, 83, (Ağustos 1923).
• Z. Gökalp (1923). Türkçülüğün esasları. Matbuat ve İstihbarat Matbaası.
• Zıraman, E. D. ve Kutluk, F. (2016). Hars ve medeniyet ekseninde cumhuriyet dönemi müzik politikalarının kitlesel uygulama alanı halkevleri. Kutluk, F. (Ed.). İllüzyon-Cumhuriyet’in klasik müzik serüveni (111-138). İstanbul: H2O Kitap.
• URL-1: cso.ktb.gov.tr (ET: 25.12.2023)
• URL-2: https://www.youtube.com/watch?v=Q5Kb1xaQ_vI&t=4216s (30.12.2023)