Litolojik Yapının Savaşlar Üzerindeki Etkisine Bir Örnek: Antep Savunması

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 4, 2055 - 2069, 30.10.2025

Erol Uzun

https://doi.org/10.21547/jss.1657569

Öz

Savaşlar, çok boyutlu olarak değerlendirilmesi gereken olaylardır. Antep Savunmasında savaşın seyrini değiştirebildiğine ve her şeye rağmen hayatta kalma şansını arttırdığına tanık olduğumuz litolojik yapının, özellikle yurt savunması açısından, çok boyutlu olarak değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Bu nedenle konuya bütüncül (sentezci) bir bakış açısıyla yaklaşan ve mekânı tüm yönleriyle analiz eden yeni coğrafya çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Antep Savunması, dünyada, litolojik yapının etkisinin belirgin olarak ön plana çıktığı savaşlardan biridir. Litolojik yapı; Antep halkının savaşta sığınak olarak kullandıkları yapay mağaraların oluşumunda ve savaş süresince su sorunu yaşanmamasında belirleyici olmuş, Kuvayı Milliye birliklerinin barınma amaçlı kullandıkları mimari yapıların inşa edilmesine olanak tanımış, kundaklama yoluyla evlerin yakılmasında ve yıkılan mimari yapıların siper olarak kullanılmasına imkân vererek Fransızların şehri ele geçirmesinde engelleyici rol oynamıştır. Çalışmanın araştırma sürecinde ve raporlama aşamasında farklı kaynaklar ve araçlar kullanıldı. Savaş süresince birçok olaya tanıklık edenlerin anılarını ele aldıkları kitaplar, lisansüstü eğitim tezleri, Genelkurmay Başkanlığı arşivlerine dayanarak hazırlanan kitaplar, araştırma sahasında sürdürülen arazi çalışmalarına ait notlar ve fotoğraflar, çalışmada başvurulan başlıca kaynakları oluşturmaktadır. Gaziantep şehri ve yakın çevresinin litolojik ve jeolojik yapısının haritalanmasında MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü)’nın sunmuş olduğu veriler, savaş alanlarına ait koordinatlı verilerin elde edilmesinde GPS (Küresel Konumlama Sistemi), ulaşılan verilerin işlenmesinde ise ArcGIS programı kullanıldı.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep , Antep Savunması , Savaş Alanları , Litolojik Yapı

An Example of The Effect of Lithological Structure on Wars: The Defence of Antep

Öz

Wars are events that require evaluation in a multidimensional manner. In the defence of Antep, we witnessed how the lithological structure could change the course of the war and increase the chance of survival against all odds. It is crucial to consider the lithological structure from a multidimensional perspective, especially in terms of homeland defence. The Defence of Antep is one of the wars in the world where the impact of the lithological structure is prominently evident. The lithological structure played a decisive role in the formation of the artificial caves used as shelters by the people of Antep and in preventing water shortages during the war. It enabled the construction of architectural structures used for shelter by the Nationalist Forces and hampered the burning of houses through arson and the French capture of the city as well as allowing the use of destroyed architectural structures as bunkers. Various sources and tools were used during the research process and reporting phase of the study. The main sources used books that focus on the memoirs of those who witnessed many events during the war, postgraduate theses, books based on the archives of the Turkish General Staff, notes and photographs from fieldwork conducted in the research area. The mapping of the lithological structure of the city of Gaziantep and its surrounding areas relied on data provided by the MTA. GPS was used to obtain coordinate data for the battlefield areas, and the ArcGIS was utilized for processing the acquired data.

Anahtar Kelimeler

Gaziantep , The Defence of Antep , Battlefields , Lithologic Structure

Teşekkür

I would like to express my gratitude to Prof. Dr. Serhat Zaman, Prof. Dr. Ali Yiğit, Prof. Dr. M. Emin Sönmez, and Özlem Gümüş for their contributions to this study.

Kaynakça

• Abadi, M. (1959). Türk Verdünü Gaziantep. (Ünler, A.N., Yener, Ş.S. ve Aksoy, Ö.A. Çev.). Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
• Alaeddinoğlu, F., Aliağaoğlu, A. (2007). Savaş alanları turizmine tipik bir örnek: Büyük Taarruz ve Başkomutan Tarihi Milli Parkı. Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 18 (2), 215-225.
• Alşan, S., Bayer, D. (2021). Değişen savaş tanımı ışığında 1990-2008 yılları arasında Türkiye’de seferberlik uygulamalarının esasları ve hukuki dayanağı. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), 205-231.
• Ardos, M. (1992). Türkiye’de kuaterner jeomorfolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Aslan, M.Y. (2008). Savaş hukukunun temel prensipleri. TBB Dergisi, (79), 235-274.
• Barlas, U. (2004). Gaziantep tıp tarihi ve kültür tarihi araştırmaları. İstanbul: Hilmi Barlas Eğitim Vakfı Yayınları.
• Bozgeyik, B. (1996). Her yönüyle Gaziantep. Gaziantep: Gaziantep Şehitkâmil Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları 4.
• Büyükoğlu, Y. (2012). Milli mücadele döneminde Güneydoğu Anadolu. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Clausewitz, C.V. (1989). On war. New Jersey: Princeton University Press.
• Collins, J. M. (1998). Military geography for professionals and the public. Washington: National Defense University Press.
• Doğaner, S. (2006). Savaş ve turizm: Troya ve Gelibolu savaş alanları. Türk Coğrafya Dergisi, (46), 1-21.
• Davies, A. (1946). Geographical factors in the invasion and battle of Normandy. Geographical Review, 36 (4), 613-631.
• Doyle P., Bennett, M. R. (1999). Military geography: The influence of terrain in the Outcome of the Gallipoli Campaign, 1915. The Geographical Journal, 165 (1), 12-36.
• Dummar, J.P. (2010). Art And history. Florence: Printed by Casa Editrice Bonechi.
• Ekinci, D., Karabayır S., Doğaner, S. (2015). IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu. Bahadır, M vd. (Ed.) Jeomorfolojik Özelliklerin Askeri Strateji ve Harp Sanatı Üzerindeki Etkileri (s.418-440) Samsun: Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
• Enç, M. (2007). Selamlık sohbetleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Yayınları.
• Gözübüyük, A. (2022). Geçmişten günümüze Arap-İsrail savaşları ve sorunlu bölgeler. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Gregory, H. E. (1918). Military geology and topography. New Haven: Yale University Press.
• Güngör, A. (2010). Kurtuluş Savaşı alanlarının turizm coğrafyası. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Güven, E. (2020). Coğrafi faktörler ile savaşlar arasındaki ilişki: Çanakkale Savaşı örneği. (Yüksek lisans tezi). YÖK Tez Merkezi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Harari, Y. N. (2021). 21. yüzyıl için 21 ders. (Siral, S. Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap Yayınları.
• Hoşgören, M.Y. (2014). Jeomorfoloji terimleri sözlüğü. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Huggett, R.J. (2015). Jeomorfolojinin temelleri. (Doğan, U. Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Johnson, D.W. (1921). Battlefields of the World War. New York: Oxford University Press.
• Keskin, F. (1998). Uluslararası hukukta kuvvet kullanma: savaş, karışma ve Birleşmiş Milletler. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Kolodziejczak, M.E. (2018). Definitions and legal aspects of the term war and the related terms. Roczniki Nauk Prawnych, XXVIII (4), 39-50. http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2018.28.4-3en
• Kuşcu, Ö.E., Kapan, K. (2022). TÜCAUM 2022 Uluslararası Coğrafya Sempozyumu. Türkoğlu, N vd. (Ed.) Askeri coğrafyada jeostratejik koşulların mekânsal kullanımı (s. 439-454). Ankara: Ankara Üniversitesi TÜCAUM Yayınları.
• Lohman, A. D., Flint, C. (2010). The geography of insurgency. Geography Compass, 4 (8), 1154-1166. https://doi.org/10.1111/j.1749-8198.2010.00361.x
• Nureddin, L. M. (1974). Gaziantep Müdafaası. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
• Nurettin, L.M. (2020). Bağımsızlık sevgisinin sembolü Gaziantep Savunması. Gaziantep: Şehitkâmil Belediyesi Kültür Yayınları 23.
• O’MAG (Obruk Mağara Araştırma Grubu). (2012). Gaziantep yeraltı yapıları envanteri raporu. https://www.researchgate.net/profile/Ali-Yamac.
• Öksüz, M. (2023). Coğrafi bilginin meydan muharebelerindeki rolü: Sakarya Meydan Muharebesi örneği. (Yüksek lisans tezi). ProQuest Dissertations and Theses Global. (https://www.proquest.com/docview/2932618505/C24E5022307041B6PQ/1?accountid=17219&sourcetype=Dissertations%20&%20Theses)
• Pamuk, B. (2019). Antep Savunması kronolojisi. Gaziantep: Şehitkâmil Belediyesi Kültür Yayınları.
• Pekcan, N. (1999). Karst jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Sevcan, K. (2022). Savaşın çocuklar üzerindeki etkisi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 25 (1), 3-4. https://doi.org/10.5505/kpd.2022.03323
• Sokullu, E.C. (2019). Savaş türleri. Uluslararası İlişkiler Konseyi, (22), 1-12. https://trguvenlikportali.com/arastirma-2/guvenlik-yazilari/page/4/
• Smith, J.S.C. (1964). Military Applications of Geology. Transactions of the Kansas Academy of Science, 67 (2), 311-336.
• Sönmez, M.E. (2012). Yerleşme yeri seçimi ve alansal gelişimi açısın¬dan Gaziantep. Malatya: Özserhat Yayıncılık.
• Sönmez, M.E. (2016). Gaziantep coğrafyası. Özuslu, E. (Ed.). Şehr-i Ayntab-ı Cihan Gaziantep (1. Baskı, s. 46-60). Gaziantep: TC Gaziantep Valiliği Yayını.
• T.C. Genelkurmay Başkanlığı. (2009). Türk İstiklal Harbi (TİH) güney cephesi IV. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Tümerdem, İ.H. (1946). Türkiye süel coğrafyası. Ankara: Yedek Subay Okulu Matbaası.
• Uçar, M. (2016). Gaziantep tarihi su sistemi ve su yapıları. METU journal of the faculty of architecture, 33 (2), 73-100. https://jfa.arch.metu.edu.tr/en/issue/33-2
• Uzun, E. (2014). Savaş alanları turizmi üzerine coğrafi bir değerlen¬dirme: Antep Savunması örneği. (Doktora tezi). YÖK Tez Merkezi. (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp)
• Uzun, E., Doğan Uzun, P. (2019). Antep Savunması’nın Gaziantep ili yerleşme adları üzerindeki etkisi ve bu etkinin coğrafi bilgi sistemleri tabanlı mekânsal analizi. Türk Coğrafya Dergisi, (72), 7-12. https://doi.org/10.17211/tcd.493224
• Uzun, E., Zaman, S. (2020). Savaş alanları turizminin bir çekiciliği olarak Antep Savunması mirası: potansiyeli ve Gaziantep turizmi açısından önemi üzerine coğrafi bir değerlendirme. Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9 (2), 919-940.
• Ünler, A. N. (1969). Türk'ün Kurtuluş Savaşı'nda Gaziantep Savunması. İstanbul: Kardeşler Matbaacılık.
• Üzel, S. (1952). Gaziantep Savaşının iç yüzü. Ankara: Doğuş O. Matbaası.
• Varlık, A. B. (2013). Savaşı tanımlamak: terminolojik bir yaklaşım. Avrasya Terim Dergisi, 1 (2), 114-130.
• Yalçınkaya, H. (2006). Özel askeri sektörün oluşumu ve savaşların özelleşmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61 (3), 247-277.
• Zecevic, M., & Jungwirth, E. (2007). The influence of geology on battlefield terrain and it’s affects on military operations in mountains and karst regions: examples from WW1 and Afghanistan. RGNZ (Rudarsko-geološko-naftni zbornik), (19), 57-66. https://hrcak.srce.hr/19293
• URL-1: Accessed on September 4, 2023, https://researchcentre.army.gov.au/library/land-power-forum/what-war-defining-war-conflict-and-competition.
• URL-2: Accessed on October 15, 2023, https://www.newworldencyclopedia.org.
• URL-3: Accessed on August, 2023, http://yerbilimleri.mta.gov.tr/anasayfa.aspx.