Reflection of Eugenic Policies Applied in Early Republican Turkey on Sports: The Law of Physical Education

Yıl 2022, , 174 - 196, 30.06.2022

Zühre Ayvaz

https://doi.org/10.25307/jssr.1116251

Öz

Eugenics, which can be defined as the science of eugenics, includes policies aimed at creating perfect and superior human societies. Thus, eugenics is a policy in which individuals and society are reformed by the state. Eugenics, which began to spread in the twentieth century, has been on the rise in nation-states, especially before the World War II. Eugenic policies, which began to spread in the twentieth century, are usually encountered in the fields of health, population, physical education and sports. Although eugenic practices were observed in Turkey during the early Republican Turkey, before the World War II, eugenic tendencies were encountered in the late Ottoman period. The study includes the effects of physical education and eugenics trends that started in the late Ottoman period on physical education and sports issues in early Republican Turkey. In this context, the Physical Education Law No. 3530, which is the clearest evidence of official eugenic policies, has been examined. This law is also considered the basis of the organization of sports in modern Turkey. The aim of the study is to reveal the course of development of eugenics thought in the fields of physical education and sports from the late Ottoman period to the early Republican Turkey and the eugenic dimensions of the Physical Education Law. Thus, it is aimed to make it more understandable for students to read eugenic sports policies in early Republican Turkey. The method of the study is based on a literature review on studies of body policies and eugenics issues covering the specified period and the document review method was used. Books, articles, dissertations, etc. on the policies and legal regulations related to the family, population, sports, health and body related to the late Ottoman and early Republican periods such documents were used as data sources. In addition, the records of the Grand National Assembly of Turkey, which reveal the spirit of the Physical Education Code, have been used in particular.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Turkey, Eugenics, Sport Policies, The Law of Physical Education

Erken Cumhuriyet Türkiyesinde Uygulanan Öjenik Politikaların Spora Yansıması: Beden Terbiyesi Kanunu Üzerine Bir İnceleme

Öz

Irk ıslahı bilimi olarak tanımlanabilen öjeni, mükemmel ve üstün insan toplulukları meydana getirmeyi amaçlayan politikalar içermektedir. Dolayısıyla öjeni, bireylerin ve toplumun devlet tarafından yeniden biçimlendirildiği bir politikadır. Yirminci yüzyılda yayılmaya başlayan öjenik politikalar, genellikle sağlık, nüfus, beden terbiyesi ve spor alanlarında karşımıza çıkar. Türkiye’de öjenik uygulamalar erken Cumhuriyet Türkiyesi döneminde, İkinci Dünya Savaşı öncesinde görülse de öjenik eğilimlere geç Osmanlı döneminde rastlanılmaktadır. Çalışma Geç Osmanlı döneminde başlayan beden siyaseti ve öjenik eğilimlerin erken Cumhuriyet Türkiyesindeki beden terbiyesi ve spor konuları üzerine etkilerini içermektedir. Bu kapsamda resmî öjenik politikaların en açık bir kanıtı olan 3530 Sayılı Beden Terbiyesi Kanunu incelenmiştir. Bu kanun günümüz Türkiyesinin spor örgütlenmesinin de temeli kabul edilmektedir. Çalışmanın amacı beden terbiyesi ve spor alanlarında öjeni düşüncesinin, geç Osmanlı döneminden erken Cumhuriyet Türkiyesine gelişim seyrini ve Beden Terbiyesi Kanunu’nun öjenik boyutlarını ortaya koymaktır. Böylelikle erken Cumhuriyet Türkiyesinde öjenik spor politikaları okumalarının daha anlaşılır kılmak amaçlanmaktadır. Çalışmanın yöntemi belirtilen dönemi kapsayan beden politikaları ve öjeni konularına dair çalışmalar üzerine yapılan bir literatür araştırmasına dayanmaktadır ve doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerine dair aile, nüfus, spor, sağlık ve beden ile ilgili politika ve yasal düzenlemelerine ilişkin kitap, makale, tez vb. gibi belgeler veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Ayrıca Beden Terbiyesi Kanunu’nun ruhunu ortaya koyan TBMM Zabıt Ceridelerinden bilhassa faydalanılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Türkiyesi, Öjeni, Spor Politikaları, Beden Terbiyesi Kanunu

Kaynakça

• Ahmad, F. (2016). İttihatçılıktan Kemalizme, (Çev. F. Berktay Baltalı). Kaynak Yayınları.
• Akcan, E. (2015). İttihat ve Terakki Fırkasının paramiliter gençlik kuruluşları. Türk Tarih Kurumu.
• Akcan, E. (2017). İki dünya savaşı arasında Türkiye’de “gençlik teşkilatı” oluşturmaya dönük bazı tasavvur ve teşebbüsler. Belleten, 81(292), 1001-1030. https://doi.org/10.37879/belleten.2017.1001
• Akın, Y. (2004). Gürbüz ve yavuz evlatlar. İletişim Yayınları.
• Alemdaroğlu, A. (2017). Öjeni düşüncesi. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: milliyetçilik. (5. Baskı, ss. 414-421). İletişim Yayınları.
• Ardoğan, R. (2011). Ekolojik düzeni okumada iki yanlış: Sosyal Darvinizm ve öjenik. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 1-35.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri I-III. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ateş, T. (2008). Biz devrimi çok seviyoruz. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Barret, D., ve Kurzman, C. (2004). Globalizing social movement theory: The case of eugenics. Theory and Society, 33(5), 487-527.
• Başkutlu, S. (2020). İttihat Terakki Cemiyeti’nin genç nesil algısı ve yönetimi. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), 4-21. https://doi.org/10.47525/ulasbid.790079
• Baydar, N. (1939). Devlet ve spor. Beden Terbiyesi ve Spor, 1(1), 3-4.
• Becquemont, D. (1996). Eugénisme. In P. Tort (Ed.), Dictionnaire du darwinisme et de l’évolution. (ss. 1408-1419). PUF.
• Beden Terbiyesi Kanunu. (1938). Beden Terbiyesi Kanunu, Kanun no: 3530. Resmî Gazete, 29.06.1938, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3961.pdf.
• Beşikçi, M. (2009). Militarizm, topkekûn savaş ve gençliğin seferber edilmesi: Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu’nda paramiliter dernekler. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 248, 49-92.
• Bora, T. (2017). Milliyetçilikler. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: Milliyetçilik. (5. Baskı, ss. 1-19). İletişim Yayınları.
• C.H.F. İstanbul Vilayeti 1933 Senesi Kongresi’nde okunan İdare Heyeti Raporu. (1933). C.H.F. İstanbul Vilayeti 1933 Senesi Kongresi’nde okunan idare heyeti raporu. Devlet Matbaası.
• CHF Halkevleri Talimatnamesi. (1932). CHF Halkevleri Talimatnamesi. Hâkimiyeti Millîye Matbaası,
• Cumhuriyet Gazetesi (1932, 3 Ağustos). Gazi Hz.nin beyanı. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1932-08-03/0.
• Ertekin, O. (2017). Cumhuriyet döneminde Türkçülüğün çatallanan yolları. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: Milliyetçilik. (5. Baskı, ss. 343-387). İletişim Yayınları.
• Eryücel, E. (2017). Öjenik bağlamında batı ülkelerinde ve Türkiye’de politika yapımı üzerine karşılaştırmalı analiz. Sarı S. (Ed.), International Conference On Eurasian Economies bildiriler kitabı içinde (ss.132-140). Beykent Üniversitesi, İstanbul.
• Fişek, K. (1998). Devlet politikası ve toplumsal yapıyla ilişkileri açısından Dünya’da ve Türkiye’de spor yönetimi. YGS Yayınları.
• Foucault, M. (2003). Cinselliğin tarihi 1,2,3, (Çev. H. Uğur Tanrıöver). Ayrıntı Yayınevi.
• Foucault, M. (2015). İktidarın gözü (Çev. Işık Ergüden). Ayrıntı Yayınevi.
• Foucault, M. (2018). Toplumu savunmak gerekir (Çev. Şehsuvar Aktaş). Yapı Kredi Yayınları.
• Galton, F. (1904). Eugenics: its definition, scope and aims. The American Journal of Sociology, 10(1), 1-25.
• Garver, K. L. & Garver, B. (1991). Eugenics: past, present, and the future. American Society of Human Genetics, 49(5), 1109-1118.
• Glad, J. (2008). Future human evolution: eugenics in the twenty-first century. Hermitage Publisher.
• Gökalp, Z. (2014). Türkleşmek, islamlaşmak, muasırlaşmak. Ötüken Neşriyat.
• Gökay, F. K. (1934). Milli nüfus siyasetinde öjenik meselesinin mahiyeti. Ülkü, 3(15), 206-212.
• Göktürk, E. D. (2017). 1919-1923 dönemi Türk milliyetçilikleri. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, Cilt 4: milliyetçilik, (5. Baskı, ss.103-117). İletişim Yayınları.
• Güngör, E. (2007). Dünden bugünden tarih-kültür ve milliyetçilik. Ötüken Neşriyat.
• İnan, A. A. (2000). Medeni bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün el yazmaları (4. Baskı). Atatürk Araştırmaları Merkezi Yayınevi.
• Johnson, R. H. (1914). Eugenics and so-called eugenics. American Journal of Sociology, 20(1), 98-103.
• Kadıoğlu, A. (2017). Milliyetçilik-liberalizm ekseninde vatandaşlık ve bireysellik. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: milliyetçilik, (5. Baskı, ss. 284-292). İletişim Yayınları.
• Kalaycıoğulları, İ., ve Akgündüz, B. (2019). Osmanlılardan erken Cumhuriyet dönemine öjenizme dair ilk metinler. ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(Özel), 87-95.
• Karpat, K. H. (2014). Kısa Türkiye tarihi 1800-2012. Timaş Yayınları.
• Koçak, C. (2017). Kemalist milliyetçiliğin bulanık suları. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: milliyetçilik, (5. Baskı ss. 37-53). İletişim Yayınları.
• Le Gouais, A., & Wach, E. (2013). A qualitative analysis of rural water sector policy documents. Water Alternatives, 6(3), 439-461.
• Lemke, T. (2013). Biyopolitika, (Çev: Utku Özmakas). İletişim Yayınları.
• Öksüz, İ. (2016). Millet ve milliyetçilik. Panama Yayınları.
• Öz, M. (1939). Yanlış anlayış. Beden Terbiyesi ve Spor, 1(3), 52.
• Özbek, N. (2002). Osmanlı’dan günümüze sosyal devlet. Toplum ve Bilim, 92, 7-33.
• Özçakır, S., ve Yıldıran, İ. (2016). II. Meşrutiyet dönemi beden eğitiminde çağdaş dönüşümler (1908-1918). Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 14 (1), 15-28. https://doi.org/10.1501/Sporm_0000000281
• Öztürk, K. (1968). Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri ve programları. Ak Yayınları.
• Platon. (2007). Yasalar, (Çev. C. Şentuna-S. Babür). Kabalcı Yayınları.
• Sağıroğlu, A. N. (2020). Öjeni ve sağlam bedenlilik. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 115-130.
• San, H. (1981). Belgeleri ile Türk spor tarihinde Atatürk. Türk Spor Vakfı.
• Sarınay, Y. (2008). Türk milliyetçiliğinin tarihi gelişimi ve Türk Ocakları (1912-1931). Ötüken Neşriyat.
• Sarısaman, S. (2000). Birinci Dünya Savaşı sırasında ihtiyat kuvveti olarak kurulan Osmanlı Genç Dernekleri. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11(11), 339-501. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000454
• Taner, C.T. (1939), Beden terbiyesinin çalışma esasları. Beden Terbiyesi ve Spor, 1(1), 2, 14, 15.
• Tanyu, H. (1981). Atatürk ve Türk milliyetçiliği. Töre-Devlet Yayınevi.
• Tarakçıoğlu, S. (2014). A failed project in Turkey’s sport history: the law on Physical Education of 1938. The International Journal of History of Sport, 34(14), 1807-1819. https://doi.org/10.1080/09523367.2014.940906
• Tarcan, S. S. (1937, 9 Kasım). Sağlık bahisleri-halkın sıhhati. Cumhuriyet Gazetesi, s. 5.
• Tokatlıoğlu, A. E. (2020). Biyopolitika kavramı çerçevesinde 1938 Beden Terbiyesi Kanunu. Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (2015). Türkiye’de siyasal partiler, Cilt: 1, İkinci Meşrutiyet dönemi. İletişim Yayınları.
• Türkdoğan, O. (1995). Niçin milletleşme; millî kimliğin yükselişi. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1924). https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/.
• Türkmen, M. (2018). Beden terbiyesi: Erken dönem Türk spor politikalarının sosyo-politik temelleri. Spor Yayınevi ve Kitabevi.
• Ünder, H. (2017). Türkiye’de Sosyal Darwinizm düşüncesi. İçinde T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 4: milliyetçilik, (5. Baskı ss. 427-437). İletişim Yayınları.
• Üstel, F. (1997). İmparatorluktan ulus-devlete Türk milliyetçiliği: 1912-1931. İletişim Yayınları.
• Yamak-Ateş, S. (2012). Asker evlatlar yetiştirmek, II. Meşrutiyet döneminde beden terbiyesi, askerî talim ve paramiliter gençlik örgütleri. İletişim Yayınları.
• Yarbay, H. (1939). Yurd müdafasında sporun ehemmiyeti. Beden Terbiyesi ve Spor, 1(12), 7.
• Yeşilkaya, N. G. (2015). Halkevleri. İçinde T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 2: Kemalizm, (8. Baskı ss. 113-119). İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2013). Ne mutlu Türk’üm diyebilene/Türk ulusal kimliğinin etno-seküler sınırları (1919-1938). İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2015). Osmanlı Devleti’nde Türk milliyetçiliğinin oluşumu: sosyolojik bir yaklaşım. İçinde T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce, cilt 2: Kemalizm, (8. Baskı ss. 210-214). İletişim Yayınları.
• Yücel, M. S., ve Taşar, M. M. (2016). Sosyal Darwinizm: ortaya çıkışı, gelişimi ve erken Cumhuriyet’e etkisi. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, 29, 309-340.
• 2/13258 Sayılı “Beden Terbiyesi Nizamnamesi”. (1940). http://www.tid.gov.tr/Makaleler/Y%C4%B1l13-145(1940).pdf.