Cluster Analysis By Districts' Population Density and Socio-Economic Development Indices in Turkey

Yıl 2004, Cilt: 3 Sayı: 2, 245 - 265, 15.08.2004

Ali Can Sevil Uygur

Öz

It is possible by knowing the quality and quantity of our population, to clear the development potential or our society by making use of the rich human resources of our country with all its aspects and to able to prepare our development plans in reaching the objectives of the development. The most valuable information about the human resources is General Population Census in Turkey. In this study, 14 th General population Census data were used and made of ARC-VIEW (Geographical Information System programme). Districts' population density will take into account and analysed use homogeneous groups using Cluster Analysis. State Planning Organization' study in 1996, which name is "Districts' Socio-Economic Develeopment Index” were used also to compare by new results. The optimum cluster number is 21 for whole of the districts. By population density criteria 45% of districts are grouped in one cluster but by the socio-economic development endek value the percantage of decreases 19. By the results, it can be said that districts are more homogeneous by population density than socio-economic development index value.

Anahtar Kelimeler

Districts, Districts’ Population Density, Geographical Information System

İlçelerin Nüfus ve Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik İndeksine Göre Kümeleme Analizi

Öz

Ülke genelinde dengeli gelişme sağlanması, ülke ekonomisi için hedef alınan yüksek kalkınma hızı kadar önem taşımaktadır. Dengeli gelişmenin uygulanacak olan politikaların beşeri ve fiziki kaynakların dağılım deseni ile tutarlı olması, kamu yatırımlarını dağılımında ekonomik, coğrafya ve bölgesel gelişmenin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Günümüzde kabul gördüğü şekli ile gelişme sosyal ve ekonomik göstergeler arasında bir etkileşim sergileme eğilimindedir. Bu çalışmada da ülkemizin zengin insan kaynağının her yönüyle değerlendirilerek, toplumumuzun gelişme potansiyelinin ortaya çıkarılması, nüfusumuzun nitelik ve niceliğinin bilinmesi açısından yegane kaynak olma özelliği taşıyan 14. Genel Nüfus Sayımı Sonuçları ele alınarak; ilçelerin nüfus yoğunluk oranları ARC-VIEW (Coğrafi Bilgi Sistem Programı) kullanılarak hesaplanmıştır. İlçeler detayında hesaplanan bu nüfus yoğunluk oranları esas alınarak, ilçelerin nasıl bir homojen gruplama yapısı gösterdiği analiz edilmiştir. Ayrıca 1996 yılında DPT tarafından demografik, istihdam, eğitim, sağlık, sanayi, tarım, inşaat, mali ve diğer refah göstergelerinin esas alınarak yapıldığı "İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması" sonucu kullanılarak ilçelerin yine nasıl bir kümeleme yapısı gösterdiği belirlenmiştir.

Çalışmanın sonuç bölümünde de iki farklı göstergeye göre yapılan kümeleme analizinde nasıl bir uyum olduğu ortaya çıkarılmıştır. Toplam 874 ilçe için kümeleme analizinde optimum küme sayısı 21'e göre 2000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları esas alınarak ilçelerin nüfus yoğunluğuna göre yapılan kümeleme analizinde, coğrafi bölgeler itibarı ile yığılımın en fazla olduğu kümede yer alan ilçe oranı %45 olup; ilçelerin gelişmişlik indeksine göre yapılan kümeleme analizinde ise oran %19'a gerilemektedir. Bu farklılıkta en büyük pay Marmara, Akdeniz, iç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden gelmektedir. Bu sonuçlardan nüfus açısından bu bölgelerin daha homojen bir yapıya ancak gelişmişlik indeksinde esas alınan değişkenlerdeki varyasyon nedeni ile daha heterojen bir yapıya sahip olduklarını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi Bilgi Sistemleri, İlçe Nüfus Yoğunluğu, İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

Kaynakça

• 2000 Genel Nüfus Sayımı Sonuçları, DİE. Ekim 2001.
• DİNÇER B., (1993), İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Seviyelerinin belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler ve Karşılaştırılmaları, DPT Uzmanlık Tezi.
• DİNÇER B., (1996), İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, DPT.
• DİNLER Z., (1991), Bölgesel İktisat.
• Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1995), DPT: 1272.
• İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, (1996), DPT.
• ESRI, (1991), Map Projection and Coordinate Management - Arc-Info User's Guide, Environmental Systems Research Institute Inc. (A43)-(A44)p.
• FOSKETT D. J., (1977), Classification and Indexing in the Social Sciences, London.
• GRANADESIKAN R., (1977), Methods for Statistical Data Analysis of Multivariate Observations, New Jersey.
• HARBISON F.. (1970), Quantitative Analysis of Modernization and Development, New Jersey.
• JOHNSON R.A., WICHERN D., (1970), Applied Multivariate Analysis-New Jersey.
• KELEŞ R., (1990), Kentleşme Politikası - İmge Kitabevi Yayınları: 13, Ankara.
• MARTIN D., (1996), Geographic Information Systems-Socio-Economic Application, Second Edition:1-6p.
• MCGRAHANAN D., 1985, Measurement and Analysis of Socio-Economic Development-Geneva.
• UN, (2000), Handbook on Geographic Information Systems and Digital Mapping - Annex II - Coordinate Systems and Map Projections. 133-144p.
• YOMRALIOĞLU T., (2000), Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Kavramlar ve Uygulamalar, 45-58P
• CAN, A., UYGUR, S., (2003), 2000 GNS Sonuçlarına Göre İlçelerin Nüfus Yoğunluk Oranı ile Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralama Kıyaslaması, 3. İstatistik Kongresi, Antalya, Poster Sunum.