A Study on the Culinary Culture of Başhüyük as a Karaçay-Malkar Settlement

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 259 - 286, 25.12.2025

Şafak Ünüvar , Gülnihal Büyüksütcü , Muhammed Fatih Yıldırım

Öz

This study examines the culinary culture of the Karaçay-Malkar community living in the Başhüyük neighbourhood of Sarayönü district in Konya province in the context of migration, cultural heritage transmission and sustainability, revealing how the culinary traditions of an ethnic community that migrated to the area have been shaped by the local geography and social structure and how they are reflected today. The study was conducted using qualitative research methods; data obtained from local residents (n=19) in Başhüyük through semi-structured interviews were transcribed and evaluated using thematic content analysis in the MAXQDA programme. The findings reveal that the Karaçay-Malkar cuisine has a hybrid structure that incorporates both Caucasian-origin dishes and elements of the local Konya cuisine. Additionally, it was found that this culinary culture is kept alive through social rituals such as weddings, festivals, and seasonal preparations; however, there is a decreasing trend in the frequency of preparation and consumption of traditional dishes among younger generations. The study contributes to the preservation of cultural heritage and the development of gastronomy policies through ethnic cuisines.

Anahtar Kelimeler

migration , cultural heritage , culinary culture , ethnic cuisine , Karaçay-Malkar , Başhüyük

Karaçay-Malkar Yerleşimi Olan Başhüyük'ün Mutfak Kültürü Üzerine Bir Araştırma

Öz

Bu çalışma, Konya ili Sarayönü ilçesine bağlı Başhüyük Mahallesi’nde yaşayan Karaçay-Malkar topluluğunun mutfak kültürünü, göç süreci, kültürel mirasın aktarımı ve sürdürülebilirlik bağlamında inceleyerek, göçle gelen bir etnik topluluğun mutfak geleneklerinin, yerel coğrafya ve toplumsal yapı içinde nasıl şekillendiğini ve günümüze nasıl yansıdığını ortaya koymaktadır. Çalışma, nitel araştırma yöntemi ile yürütülmüş; yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla Başhüyük’de yaşayan yerel halktan elde edilen veriler transkripte dökülerek MAXQDA programında tematik içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Bulgular, Karaçay-Malkar mutfağının hem Kafkasya kökenli yemekleri hem de yerel Konya mutfağı unsurlarını barındıran melez bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu mutfak kültürünün, düğün, bayram ve mevsimlik hazırlıklar gibi sosyal ritüellerle birlikte yaşatıldığı; ancak genç kuşaklarda geleneksel yemeklerin yapım ve tüketim sıklığında azalma eğilimi olduğu tespit edilmiştir. Çalışma, kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilir gastronomi politikalarının etnik mutfaklar üzerinden geliştirilmesine katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

göç , kültürel miras , mutfak kültürü , etnik mutfak , Karaçay-Malkar , Başhüyük

Kaynakça

• Açık, T. (2015). Halk rivayetlerine ve Osmanlı belgelerine göre Karaçay Malkar Türkleri’nin Anadolu’ya göçleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(16), 193-206.
• Akbaev, H., Akbaeva, A. ve Akbaeva, H. (2015). Карачаево-Балкарская Кухня: Кулинарные Традиции И Застольный Этикет. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(16), 505-518.
• Akgül, Z. ve Önçel, S. (2024). Yöresel mutfakların sürdürülebilirliği kapsamında Sivas yemek kültürü ve değişimi üzerine bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Mesleki Eğitim ve Uygulama Dergisi, 3(2), 151–173. https://doi.org/10.70756/anameud.1555734
• Алимова, Б. М. (1989). Барият. Алимова, Брак и Свадебные Обычаи в Прошлом и Настоящем(Равнинный Дагестан). Дагестанское Книжное Издательство. Махачкала. https://instituteofhistory.ru/library/publications/brak-i-svadebnye-obychai-v-proshlom-i-nastoyashem
• Алимова, Б. М. (2012). Некоторые традиционные хлебные изделия у тюркоязычных народов Дагестана и Северного Кавказа. История, археология и этнография Кавказа, 3(31), 89-99.
• Арутюнов, С. А. ve Кобычев, В. П. (2014). В краю гор, садов и виноградников. Москва–Берлин: Directmedia.
• Arcadu, M., Reyes‑Espejo, M. I., Romoli, V. ve Migliorini, L. (2025). Food and eating practices in migration processes: A scoping review. Appetite, 215. 108248. https://doi.org/10.1016/j.appet.2025.108248
• Aydın, N. (2019). Göçmen folkloru bağlamında Başhüyük’e (Konya) yerleşen Karaçay-Malkar Türkleri üzerine bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (47), 163-174. https://doi.org/10.21563/sutad.855795
• Babat, D., Gökçe, F. ve Varışlı, A. (2017, November). Hatay mutfak kültürünün sürdürülebilirliğinde, yöresel yiyecek üreticilerinin rolü. In 1st International Sustainable Tourism Congress, Proceedings Book, 816-830.
• Bağı, R. ve Bozan, S. (2024). İzmir’de yaşayan Karaçay Türkleri’nin müzik kültürü. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 767-784. https://doi.org/10.53718/gttad.1409020
• Becker, S. O. ve Ferrara, A. (2019). Consequences of forced migration: A survey of recent findings. Labour Economics, 59, 1-16. https://doi.org/10.1016/j.labeco.2019.02.007
• Bessière, J. (1998). Local development and heritage: Traditional food and cuisine as tourist attractions. Sociologia Ruralis, 38(1), 21–34. https://doi.org/10.1111/1467-9523.00061
• Bhandari, N. B. (2021). Diaspora and cultural identity: A conceptual review. Journal of Political Science, 21, 100–108. https://doi.org/10.3126/jps.v21i0.35268
• Bilmez, E. ve Buyruk, L. (2022). Yöresel mutfakların sürdürülebilirliği kapsamında mutfak şeflerinin düşüncelerinin araştırılması: Bursa ili örneği (Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Nevşehir.
• Chukwurah, G. O., Okeke, F. O., Isimah, M. O., Enoguanbhor, E. C., Awe, F. C., Nnaemeka-Okeke, R. C., Guo, S., Nwafor, I. V. ve Okeke, C. A. (2025). Cultural ınfluence of local food heritage on sustainable development. World, 6(1), 10. https://doi.org/10.3390/world6010010
• Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry ve research design: Choosing among five approaches (3. baskı). SAGE Publications.
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Creswell, J. W. ve Creswell, J. D. (2018). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (5th ed.). Sage.
• Студенецкая, Е. Н. ve Шаманов, Н. М. (1978). Пища. In Л. И. Лавров (Ed.), Карачаевцы: историко-этнографический очерк. Черкесск: Карачаево-Черкесское отделение Ставропольского книжного издательства. 182-196.
• Çağatay, S. (1951). Karaçay'ca birkaç metin. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(3), 277-300.
• Çakmak, M. (2022). İzmir mutfak kültürü üzerine bir değerlendirme. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 5(7), 934–949. https://doi.org/10.26677/TR1010.2022.1036
• Dayan, G. ve Yıldırım, M. F. (2024). Post-republican migrant communities and migration gastronomy in Türkiye. İçinde A. Antepli ve M. Karaer (Edt.) Current Issues in Social Sciences IV - Global Economy, 114–134. Çizgi Kitabevi, Konya.
• Durlu-Özkaya, F., Sünnetçioğlu, S. ve Can, A. (2013). Sürdürülebilir gastronomi turizmi hareketliliğinde coğrafi işaretlemenin rolü. Journal of Tourism ve Gastronomy Studies, 1(1), 13–20.
• Evren, S., Şengül, S. ve Yarmacı Güvenç, N. (2025). Kültürel mirasın sürdürülebilirliğinde mutfak mirasının rolü. Journal of Global Tourism and Technology Research, 6(1), 56-72. https://doi.org/10.54493/jgttr.1607523
• Гаджиева, С. Ш. (1961). Кумыки: Историко-этнографическое исследование. Москва: Изд-во АН СССР.
• Гастроном. (2018). Кулинарное наследие Эльбруса (карачаево-балкарская национальная кухня). Эристов, К. https://www.gastronom.ru/text/kulinarnoe-nasledie-elbrusa-karachaevo-balkarskaya-nacionalnaya-kuhnya-1010284 (Erişim tarihi: 24.07.2025)
• Guetterman, T. C. ve James, T. G. (2023). A software feature for mixed methods analysis: The MAXQDA Interactive Quote Matrix. Methods in Psychology, 8, 100116.
• Günay, A. (2017). Karaçay-Malkar Türkçesinin kendine has özellikleri ve Kıpçak lehçeleri arasındaki yeri. Journal of International Social Research, 10(53), 109-114. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.20175334103
• Hennink, M. M., Kaiser, B. N. ve Marconi, V. C. (2017). Code saturation versus meaning saturation: How many interviews are enough?. Qualitative Health Research, 27(4), 591–608. https://doi.org/10.1177/1049732316665344
• İtez, Ö. (2009). Situating and constructing the history, identity and spatiality of a settlement: The case of Başhüyük Town in Konya Province (Yüksek Lisans Tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Karaca, Y. (2006). Karaçay Türklerinde dini hayat: Başhüyük kasabası örneği (Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Karaçay Türkal, M. (2015). Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler çerçevesinde Karaçay-Malkar Türkleri’nin Sarayönü Başhüyük kasabasına yerleştirilmeleri. İçinde H. Bahar (Ed.), Tarih, Kültür, Sanat, Turizm Ve Tarım Açısından
• Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014, Konya). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Karakaya, H. (2020). Türkiye’de göç ve etkileri. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), 93-130.
• Karataş, Ö. (2015). Kafkasya’dan Anadolu’ya bir Karaçay Köyü: Konya-Başhüyük. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(16), 425-440.
• Kargiglioğlu, Ş. ve Ayyıldız, S. (2018). Mutfak kültürünün sürdürülebilirliği bakımından yöresel yiyeceklerin menülerde yer alma düzeyi: Sinop ölçeğinde bir araştırma. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(86), 346–355.
• Koçkar, M. T., Koçkar, R. ve Koçkar, A. A. (2018). Diasporada yaşayan Karaçay-Malkarlılar’ın ninni söyleme gelenekleri ve kültürel değişim. Folklor Akademi Dergisi, 1(1), 91–104.
• Кудаев, М. Ч. (1988). Карачаево-балкарский свадебный обряд. Нальчик: Эльбрус. elbrusoid.netelbrusoid.org
• Lin, M. P., Marine-Roig, E. ve Llonch-Molina, N. (2021). Gastronomy as a sign of the identity and cultural heritage of tourist destinations: A bibliometric analysis 2001–2020. Sustainability, 13(22), 12531. https://doi.org/10.3390/su132212531
• Мамбетов, Г. Х. (2006). Из истории культуры и быта кабардинцев и балкарцев (начало XVII – 70-е годы XX в.). Нальчик: Эльбрус.
• Махиева, Л. Х. (2024). Проблемы Лексикографического Описания Кухонной Посуды И Утвари В Карачаево-Балкарском Языке. Доклады Башкирского университета, 9(2), 46. https://doi.org/10.33184/dokbsu-2024.2.6
• Miles, M. B. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Moldalieva, S. ve Sormaz, Ü. (2025). Tatar Türkleri’nin yemek kültürü üzerine bir araştırma. Journal of Turkic Civilization Studies, 6(1), 222-258.
• Nevruz, Y. (1991). Karaçay-Malkar Türkçesinden Türkiye Türkçesine açıklamalı büyük sözlük. Erişim Adresi: https://www.scribd.com/document/618769005/767215-karacay-malkar-turkce-sozluk
• Oğan, Y., Keskin, M. A. ve Bulut, Z. (2024). A gastronomic product specific to the Caucasus region culinary: Khinkali (ხინკალი) ve Hinkal. Journal of Multidisciplinary Academic Tourism, 9(2), 179-189. https://doi.org/10.31822/jomat.2024-9-2-179
• Parasecoli, F. (2014). Food, identity, and cultural reproduction in immigrant communities. Social Research: An International Quarterly, 81(2), 415-439. https://doi.org/10.1353/sor.2014.0015
• Partarakis, N., Kaplanidi, D., Doulgeraki, P., Karuzaki, E., Petraki, A., Metilli, D., Bartalesi, V., Adami, I., Meghini, C. ve Zabulis, X. (2021). Representation and presentation of culinary tradition as cultural heritage. Heritage, 4(2), 612-640. https://doi.org/10.3390/heritage4020036
• Prinz, A. ve Siegel, M. (2019). Migration, cultural identity and diasporas an identity economics approach. IZA Journal of Development and Migration, 10(1), 1-20. https://doi.org/10.2478/izajodm-2019-0001
• Saray Medya (2024). Başhüyük Karaçay-Malkar Derneği 35. yılını kutladı. Erişim Adresi: https://www.saraymedya.com/bashuyuk-karacay-malkar-dernegi-35-yilini-kutladi-170390.html
• Seçim, Y. ve Kaya, M. (2020). Karaçay Türkleri ve yemek kültürleri. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 4(1), 70-85. https://doi.org/10.32958/gastoria.667194
• Shıdakova, F. M., Bıcıev, A. S. ve Tekeeva, A. A. (2015). Карачаевская Семья Как Социальный Институт. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(16), 255-262.
• Silva, F. M., Ramazanova, M. ve Freitas, I. V. (2025). Safeguarding traditional Portuguese gastronomy as an intangible cultural heritage through tourism: The case of north of Portugal. Tourism and Hospitality, 6(2), 92. https://doi.org/10.3390/tourhosp6020092
• Solmaz, S. (2015). Başhüyük Karaçay-Malkar Türklerinde evlilik ve düğün gelenekleri. İçinde H. Bahar (Ed.), Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014, Konya) Bildiri Kitabı (ss. 285-296). Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Sormaz, Ü. ve Yılmaz, M. (2018). Yöresel çorba tarifleri: 81 ilden çorba. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür ve Yayın.
• Şenel, P. ve Karabulut, A. S. (2024). Sürdürülebilir mutfak kültürü; Adana unutulmaya yüz tutmuş yerel yemekleri üzerine bir çalışma. Aydın Gastronomy, 8(2), 351-364.
• Tavkul, U. (1989). Başhüyük’ten derlenen Karaçayca sözler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 37(1989), 193-254.
• Tavkul, U. (1996). Karaçay-Malkar sosyo-kültürel yapısının etnik kökenleri ve kültürleşme (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tekindal, M. ve Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153–172.
• Текеев, К. М. (1989). Карачаевцы и балкарцы: Традиционная система жизнеобеспечения. Москва: Наука, Главная редакция восточной литературы.
• Текеева, З. Х. (2019). Традиционное кустарное производство карачаевцев и балкарцев. Манускрипт, 12(11), 103-107. https://doi.org/10.30853/manuscript.2019.11.19
• Timothy, D. J. ve Ron, A. S. (2013). Understanding heritage cuisines and tourism: identity, image, authenticity, and change. Journal of Heritage Tourism, 8(2–3), 99–104. https://doi.org/10.1080/1743873X.2013.767818
• TUİK. (2024). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları. Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/
• UNESCO (2003). Convention for the safeguarding of the intangible cultural heritage. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Erişim Adresi: https://ich.unesco.org/en/convention
• Usta, M. (2021). Türkçenin yeme-içme kültürüyle ilgili tematik söz varlığı. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Usta, S. ve Yaman, M. (2020). Çerkes mutfağının sürdürülebilirliği üzerine bir araştırma: Sakarya ili örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 8(2), 997–1015. 10.21325/jotags.2020.592
• Ünüvar, Ş., Yıldırım, M. F. ve Önal, B. (2025). Sürdürülebilir gastronomi açısından Altınekin mutfak kültürünün değerlendirilmesi. 2nd International Beyşehir Gastronomy Culture and Tourism Congress Full Text Proceedings Book. Konya, Türkiye. 48–65.
• Yeşil, M. M. (2016). Karaçaylıların, ABD’ye göç hareketinin tarihsel gelişimi ve sonuçları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2671-2691. https://doi.org/10.15869/itobiad.281851
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, B. E. ve Oğan, Y. (2024). Kuzey Kafkasya bölgesi toplumlarının mutfak kültürleri üzerine bir inceleme. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 10(Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı), 36-54. https://doi.org/10.22466/acusbd.1505842
• Хаджиева, М. Х. (2021). Медиативная роль карачаево-балкарской пищи в обряде перехода в мир мертвых в конце ХIХ-начале ХХ в. Сфера культуры, 3 (5), 80-89.
• Шаманов, И. М. (1980). Обряды И Поверья Карачаевцев, Связанные С Рождением Ребенка (XIX – Начало XX Вв.). Проблемы Этнической Истории Народов Карачаево-Черкесии. Черкесск.