Bilmecelerin Okul Öncesi Eğitim Kademesinde Kullanım Alanlarının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 129 - 152, 02.07.2024

Nazmiye Özgül

Öz

Dünyada tüm milletlerin yazılı ve sözlü anonim halk edebiyatları vardır. Anonim halk edebiyatlarının çeşitliliği büyük ve köklü kültürlerde oluşur. Türk kültürü büyük ve köklü bir kültürdür. Türk dünyasının ortak eserlerine baktığımızda bunların örneklerini açıkça görüyoruz. Türk dünyasının sözlü kültürünün en önemli türlerinden biri de bilmeceler olmuştur. Bilmeceler Türk kültürünün Türk dünyasındaki en yaygın ve zengin türlerinden biridir. Bilmeceler, Türk halklarının farklı bölgelerinde asırlar boyunca özlerini koruyarak biriktirilen kültürünün günümüze kadar gelmesine büyük katkı sağlamıştır. Türk dünyasında bilmeceler, Türk dilli halklarda farklı adlarla her daim var olup canlılığını korumuştur. Bilmeceler bir milletin kültürünün yanı sıra, o milletin eğitiminin ve toplumun kıvrak zekâsının da göstergesi olmuştur. Bu çalışmanın amacı, bilmecelerin okul öncesi çocuklarının gelişimine olan katkısını belirlemektir. Toplumların geleceğini yetiştirilen bugünün çocukları belirler. Okul öncesi dönem çocuğun kültürel değerlerini özümseyeceği, dil ve bilişsel geliminin desteklendiği en uygun zaman aralığıdır. Gelişen ve sürekli değişim içinde olan teknolojiye rağmen bilmece sorma geleneği okul öncesi eğitimde Türkçe dil etkinlikleri içinde etkin kullanılmaktadır. O nedenle bilmece okul öncesi dönemde çocukların konuşma becerisini, yaratıcı düşünme becerisini, problem sorma ve çözme becerisini olumlu yönde desteklediği söylenebilir. Bilmeceler çocuğa oyun yoluyla verildiğinden dolayı, çocuk toplumun kültürünü öğrenir ve çocukta her yönden olumlu davranış değişikliği gerçekleşir.

Anahtar Kelimeler

Bilmece, Türk Dünyası, Okul Öncesi Eğitim

Kaynakça

• Abrahams, D.R., & Dundes A. (2007). Bilmeceler (Çev E. Metin) Millî Folklor, 19(3), 118-126.
• Akın, S. (2006). Basketboldaki Top Hâkimiyeti Çalışmalarının Öğretilebilir Zihinsel Engelli Çocukların El Beceri Gelişimine Etkisi, (Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Alptekin, Z.D. (2022). Eğitim bilişim ağinda (EBA) yer alan bi̇lmeceleri̇n eğitimsel açidan değerlendirilmesi. Çukurova Araştırmaları Dergisi, 8(15),1-14.
• Aral, N., Baran, G., Bulut, Ş., & Çimen, S. (2000). Çocuk gelişimi 1, İstanbul: Ya-Pa Yayınları.
• Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex Cumanis. Kesit yayınları.
• Azar, B. (2013). Dünü-bugünü yarınıyla bilmeceler-Elazığ örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 51-57.
• Balat Uyanık, G. (2003). Altı yaş grubu korunmaya muhtaç ve ailesinin yanında kalan çocukların okula hazır bulunuşluk ile ilgili temel kavram bilgilerinin karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi.
• Balat Uyanık, G. (2013). Okul Öncesi Dönemde Fen Eğitimi, Pegem Yayıncılık.
• Başgöz, İ. (1993). Türk bilmeceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Bayraktar, E., & Kaleli, F. (2007). Sanal gerçeklik ve uygulama alanları akademik bilişim 07/IX. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri Kütahya, 253-259.
• Bilmeceler (2022). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Can Yaşar, M. (2023). Çocukla İletişimin Temel Unsurları. M. Sağlam, Çocuklarla iletişim. Ankara: Hedef CS Yayın.
• Coşkun, A. (2010). Küçük Yaşta Yoğun Spor Yapan Çocuklarda, Bilişsel Yapının ve Motor Gelişimin İnsan Çizim ve Motor Gelişim Testleriyle Araştırılması (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çakmak, T., & Yılmaz, B. (2009). Okul öncesi dönem çocuklarının okuma alışkanlığına hazırlık durumları üzerine bir araştırma: Hacettepe Üniversitesi Beytepe Anaokulu örneği. Türk Kütüphaneciliği, 3(2), 489-509.
• Çapri, B., & Çelikkaleli, Ö. (2005). İlköğretim ı. kademedeki (7-11 yaş grubu) çocukların korunum gelişim düzeylerinin cinsiyet ve sınıf değişkeni açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 48-65.
• Çetin, M., & Çetin, G. (2021). 21.yüzyıl becerileri açısından meb okul öncesi eğitim programına eleştirel bir bakış. 35, 235-255
• Çetiner A, T., & Murat, M. (2024). Okul öncesi ve ilkokul öğrencilerine yönelik derlenen Anadolu Masalları’nda karakter güçlerinin incelenmesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 1208-1228.
• Demirel, N. (2008). Zihinsel engelli çocuklarda denge eğitimi çalışmalarının bazı özbakım becerileri üzerine etkisinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dönmez, N. B., & Arı, M. (1987). 12-30 Aylık Türk çocuklarında dilin kazanılması. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 2, 36-58.
• EBA (2024). https://www.eba.gov.tr/arama?q=anaokulu
• Elçin, Ş. (1983). Türk bilmeceleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• ER, H. N. (2008). Zaman kavramıyla zenginleştirilmiş Türkçe dil etkinliklerinin 5-6 yaş çocuklarında zaman kavramı gelişimine etkisinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Guillaume, M. (1999). Socioeconomic and psychosocial conditions of parents and cardiovascular risk factors in their children. Luxemburg: Acta Pediatri.
• Güneyli, A., & Alışkan, E. E. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin Türkçe dil etkinliklerine ilişkin görüşleri: Lefkoşa örneği. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(3), 348- 371. https://doi.org/10.16916/aded.18285
• Hürriyet (2020). https://www.hurriyet.com.tr/gundem/trt-eba-anaokulu-basladi- 41697396
• Ilgaz, İ., & Abay, C. (2020). Türkiye’de yeni medya ortamı ve dijital oyun olgusu. Yeni Medya Elektronik Dergi, 4(1), 1-9.
• İçel, H. (2005). Batı Türklerinin dörtlüklerden kurulu bilmeceleri üzerinde bir araştırma (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. İçel, H. (2010). Türk bilmecelerinin şiirsel yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları. İHA (2021). https://www.iha.com.tr/haber-milli-egitim-bakanligindan-yeni-projeanadolu- masallari-897552
• İnan, Z. H. (2011). Okul Öncesi Eğitimde Özel Öğretim Yöntemleri (A. Sinanoğlu, Ed.; Ayrıntı Matbaası). Pegem Akedemi.
• Karacan, E. (2000). Bebeklerde ve çocuklarda dil gelişimi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 3(4), 263-268.
• Karaçay, Ö. E. (2004). Eğitim ve öğretim (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Karakuş, İ. (1997). Çocukta dil gelişimi. Türk Dili, 544, 372-379.
• Karatay, H. (2011). Karakter eğitiminde edebi eserlerin kullanımı. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 1439-1454.
• Kaşgarlı, M. (1998). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi Cilt: I-II- III- IV (Çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kılıçarslan, R. (2015). Çocuk Edebiyatında Bilmecenin Yeri ve Bir Bilmece, International Journal of Language Academy, 3(4), 129-140
• Komisyon (1991-1992). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (I-II), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Konya, S. (2007). Kubaşık öğrenme etkinliklerinin beş yaş grubu öğrencilerinin özbakım becerilerini gelişimine etkisi (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Köksal, O., Tükel A., & Duman, A. (2015). Okul öncesi öğretmenlerinin Türkçe dil etkinliklerini gerçekleştirmelerine yönelik görüşleri. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2180-2194.
• Köse T. B, & Bartan M. (2021). Okul öncesi dönem çocuklarında dijital öykü anlatımının dinleme becerilerine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 54(2),523-527.
• Lynch, S. A., & Simpson, C. G. (2010). Social skills: Laying the foundation for success. Dimensions of Early Childhood, 38(2), 3-12.
• MEB (2015). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi 0-72 Ay Motor Gelişim. Ankara.
• MEB (2006). İlköğretim Türkçe dersi (6, 7, 8. Sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2009). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (1-5. Sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB (2013). Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Okul Öncesi Eğitim Programı
• MEB (2014). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi: Özel Eğitimde Türkçe Dil Etkinlikleri. Ankara.
• MEB (2016). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. Türkçe Dil Etkinlikleri. Ankara
• MEB (2024). Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Okul Öncesi Eğitim Programı
• MEB (2023). https://www.meb.gov.tr/eba-yenilenen-arayuzuyle-zenginleserekgucleniyor/ haber/31235/tr
• Mengütay, S. (2005). Çocuklarda hareket gelişimi ve spor. İstanbul: Morpa Yayıncılık.
• Milli Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Müdürlüğü Okul öncesi Eğitim Programı (2024). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Oktay, A. (2002). Yaşamın Sihirli Yılları Okul Öncesi Dönem. İstanbul: Epsilon Yayınevi, 177.
• Okyay, Ö., & Ogelman, G. H. (Ed.) (2021). Sosyal ve Duygusal Gelişim: Kuramsal bakış açısıyla sosyal gelişim. (s:174). Ankara: Eğiten Kitap.
• Öncül, V. (2022). Çocuk dil ediniminde söz dizimi gelişimi. Rumeli’de Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (Ö11), 1-14. https://doi.org/10.29000/rumelide.1146478.
• Önür, A. (2012). Türkçe öğretiminde bilmecenin yeri ve önemi. Gazi Üniversitesi Türkçe Araştırmaları Akademik Öğrenci Dergisi, 2(2), 43-53
• Özkan, U. B. (2021). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi (4. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, A. (1985). Türk Anonim Edebiyatı. İstanbul: Bayrak Yayımcılık.
• Öztürk, A. (2005). Okul öncesi eğitim kurumlarında ana dili etkinlikleri (1. baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
• Sakaoğlu, S. (1995). Azerbaycan ve Anadolu Sahası Bilmecelerinde Görülen Yapı Ortaklıkları Üzerine, İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri 1-7 Temmuz 1993, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 491-499.
• Sığırtmaç A., & Özbek, S. (2011). E-Journal of New World Sciences Academy. 6(1), 1040-1056.
• Sinanoğlu, F., & Özbey, S. (2015). Okul Öncesi Eğitim Planları: Aylık ve Etkinlik Plan Örnekleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Sincar, M., & Uygungoz, M. (2023). Okul öncesi dönemde kullanılan erken okuryazarlık materyalleri. International Journal of Arts and Social Studies, 6(10), 43-60.
• Şimşek-Bekir, H., & Temel, F. (2004). Almanya’da okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden 5- 6 yaş grubu Türk çocuklarına uygulanan dil eğitim programının dil gelişim düzeyine etkisi. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 14-27.
• Tarkoçin, S., & Kadan, G.B.B. (2017). Okul öncesi eğitim kurumlarında görev yapan okul öncesi öğretmenlerinin sınıflarda bulunan kitap merkezleri hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi 4(12), 143-155.
• Taner, M., & Başal, H. (2005). Farklı sosyoekonomik düzeylerde okul öncesi eğitim alan ve almayan ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin dil gelişimlerinin göre karşılaştırılması. Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(18), 395-420.
• TDK (2014). http://www.tdk.gov.tr Erişim Tarihi: 02.11.2023.
• Temizyürek, F. (2007). Çocukta dil gelişim süreci. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD) (7), 169-176.
• Tulukçu, Ç. (2004)3-5 Yaş Arası Çocuk Eğitimine Göre Yeni Kukla Öneriler, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi yüksek lisans tezi.
• Türkyılmaz, D. (2007). Türk Dünyasında Bilmece, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış doktora tezi).
• Türkyılmaz, D. (2009). Masal bilmece bağlamında Türk masallarında bilmece unsurları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (10), 155-164.
• Ulusoy, N. (1997). Kız Meslek Liseleri uygulama anaokullarına devam eden 3-6 yaş grubundaki çocukların bilişsel becerilerinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Usta, E. (2024). Erken çocukluk dönemi sosyal gelişim ve iletişim becerilerinin anneye ait değişkenlerle incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Uludağ, G. T. (2020). Erken okuryazarlık eğitimi. Ankara Nobel Yayıncılık 1,25-46.
• Ulutaş, A. (2011). Okul öncesi dönemde drama ve oyunun önemi okul öncesi dönemde drama ve oyunun önemi. Adıyaman Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitütüsü Dergisi 6,233-342.
• Ünüvar, G. (2006). Eğitim ve öğretim. (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Vygotsky, L. S. (1965). Thought and language. United States of America: The Massachusetts Institute of Technology.
• Yangil, M. K., & Kerimoğlu, C. (2014). Bilmecelerin eğitimdeki yeri ve önemi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 341-354.
• Yavuzer, H. (2004). Çocuğunuzun ilk altı yılı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuzer, H. (2010). Ana-baba okulu. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuzer, H. (2015). Çocuk psikolojisi (38. Basım). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Yılmaz, S. (2005). Okulöncesi eğitim kurumlarına devam eden 5-6 yaş grubu çocuklarına zaman kavramı öğretilmesi (Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bilim Dalı, Konya.
• Yörükoğlu, A. (2002). Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Özgür Yayınları.