Kırgız Halkı Gastronomi Kültüründe Ustukanın Önemi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 168 - 183, 01.07.2025

Canılay Batırbekova , Gülmira Samatova , Nadira Turganbayeva

Öz

Kırgız gelenekleri, ahlaki değerleri ve ritüellerinin uzun zamandır günlük yaşamlarında önemli bir rol oynadığı iyi bilinmektedir. Bu çalışma, atalarından miras kalan ve günümüzde de uygulanmaya devam eden ulusal bir hazine olan Kırgız mutfağındaki ustukanın önemi, yeri, hiyerarşisi, kuralları ve geleneklerine ışık tutmayı amaçlamaktadır.
Ustukan sunmanın yalnızca kendine özgü eğitsel bir değeri olmakla kalmayıp, aynı zamanda kişilerin toplumsal ve siyasal statülerinin tanınması ve onurlandırılması anlamına geldiği de vurgulanmaktadır.
Misafirler için kesilen koyunun başı, orada bulunanların en yaşlısı ve en saygıdeğeri olan kişiye verilirdi; ancak sofrada oturan herkes bu başın sahibi sayılırdı.
Baş uygun şekilde kesilip uzak yerlerden gelen misafirlere dağıtıldığında, gözleri çıkarılır ve "Hep birbirimizi görelim," denirdi; kulakları kesilirken ise "İletişimimiz daim olsun," ifadesi kullanılırdı.
Buna ek olarak, etle ilgili çeşitli tabular ve inançlardan da bahsedilir. Örneğin, gırtlak yiyen bir kızın başlık parası olmadan evleneceğine; kemikleri düzgün temizlemeyen birinin ise borçlanacağına inanılır.

Anahtar Kelimeler

Кыргызстан , кыргыздардын тамактануу маданияты , устукан

Кыргыздардын Тамактануу Маданиятында Устукан

Öz

Кыргыз эли жашоо-тиричилигинде байыртадан каада-салтка, нарк-насилге жана ырым-жырымдарга маани берип, күндөлүк турмуш-тиричилигинде түрдүү жөрөлгөлөрдү пайдаланып келишкени белгилүү. Бул баяндамада кыргыздардын ата-бабаларынан мурас катары калган, элдик баалуулук, азыркы мезгилде да колдонулуп келе жаткан тамак-аш маданиятындагы устукандын мааниси, орду, устукандоо тартиби, эрежелери, ырым- жырымдарын ачып берүүгө аракет жасалды. Устукан тартуу – адамдардын социалдык-саясий даражасын таануу жана сыйлоо болуу менен бирге таалим-тарбиялык мааниси өзгөчө болуп саналат. Конокторго союлган койдун башы меймандардын эң улуусуна, кадырлуусуна тартылган, бирок жалпы отургандардын баарына таандык болгон. Аны туура бузуп, баарына ооз тийгизген, алыстан келген конокторго кулагын кесип сунуп жатып: «Кабарлаш болуп жүрөлү», көздү чыгарып «Көздөшүп жүрөлү» деп узатышкан. Ошондой эле, эл оозунда этке карата түрдүү тыюлар, ишенимдер айтылып келет. Алсак, сөөктү жакшы тазалабаган адам карызга батат, кыздарга кекиртекти бербеген, кекиртек жесең куйөөгө себи жок кетесин деген ишенимдерди айтууга болот

Anahtar Kelimeler

Кыргызстан , кыргыздардын тамактануу маданияты , устукан

Kaynakça

• Акматалиев, А (1993). Баба салты, Эне адеби. Бишкек: Бүткүл союздук жаштар китеп борбору бирикмеси «Баласагын».
• Акматалиев, А. (2019) Кыргыз тилинин түшүндүрмө сөздүгү. Бишкек: Полиграфбумресурсы
• Бөрубаев, Т. (1982). Киргизская кухня. Фрунзе: Кыргызстан
• Бөрүбаев, Т. (1992). Кыргыз Даамы. Бишкек: Кыргызстан
• Айтбаев, Т (2017). Кыргыздардын тамак-аш тартуудагы тыюулар, ишенимдер жана Баалуулуктар. ОшМУ Жарчысы, Атайын чыгарылыш, 45-48 беттер.
• İnce, C. ve Samatova, G. (2022). Orta Asya mutfak kültürünün Anadolu’ya etkisi (Kırgız mutfağına sosyolojik bir yaklaşım). A. Cihan (Dü.) içinde, Türkiye'nin Mutfak Sosyolojisi, 589-601.
• URL-1: Кыргыз ырымдары: кайсы досуң сага кас экенин билгиң келсе, баарын бешбармакка чакыр - Sputnik Кыргызстан, https://www.facebook.com/e.parliamentKG/photos/d41d8cd9/1679926695622499/ (сайттан пайдаланган күн: 10.04.25)
• URL 2: Устукандар. https://www.instagram.com/p/CXD7brgMqJQ/?img_index=2 (сайттан пайдаланган күн: 10.04.25)