Osmanlı Devleti’nde 1704 Yılı Sikke Tashihi ve Fiyatlara Etkisi

Yıl 2021, , 178 - 211, 15.12.2021

Sevda Danık

https://doi.org/10.38000/juhis.1025348

Öz

Osmanlı klasik döneminde madeni para rejimi hâkim olduğundan piyasada kırkık, vezni ve ayarı düşük paralar çoğalınca fiyatlar yükselir, alım gücü azalırdı. Bu durum esnaf ve halk arasında anlaşmazlıklara yol açar; ayrıca vergi tahsildarlarının bu paraları almak istememesi halkın şikâyetine, askerlerin maaşının bu ayarı düşük paralarla ödenmek istenmesi ise isyanlara sebep olurdu. Bu nedenle tedavülde bulunan paralar toplanarak belli bir standart üzerinden tekrar piyasaya sürülür ve bu işleme “sikke tashihi” denirdi. Paraların standartlaştırılmasıyla fiyatlar yeniden tespit edilir ve belirli oranlarda düşürülürdü. 1589, 1600, 1618, 1624 ve 1640’da sikke tashihleri yapılmıştır. 1600 ve 1640’da yapılan tashihlerden sonra narh defterleri oluşturulmuş, çeşitli gıda ve eşyaların fiyatı düşürülmüştür. 1704 yılında da önemli bir sikke tashihi yapılmıştır. Bu çalışmada 1704 yılında yapılan sikke tashihi incelenmiştir. Tashih öncesinde paranın durumu ve bu tashihten sonra verilen narhlar incelenmiş, tashih öncesindeki fiyatlar ile tashih sonrasındaki fiyatlar karşılaştırılmış; fiyat düşüşlerinin hangi oranlarda ve hangi maddeler üzerinde yapıldığı, hangi şehirleri ne oranda etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gıda Fiyatları, Eşya Fiyatları, Narh Fiyatları, Para Tarihi

Coin Correction of 1704 and Its Effect on Prices in the Ottoman Empire

Öz

Since the coin regime was dominant in the Ottoman classical period; when the clipped and lightly coins increased in the market, prices would rise and purchasing power would decrease. This situation causes disputes between the tradesmen and the public; In addition, the fact that tax collectors do not want to take these coins would cause public complaint, and the payment of soldiers' salaries with lightly coin would cause riots. For this reason, coins found in circulation are collected and re-released according to a certain standard, and this process was called “Sikke Tashihi (Coin Correction)”. By standardizing the coins, prices would be re-determined and lowered at certain rates. Coin corrections were made in 1589, 1600, 1618, 1624 and 1640. After the corrections made in 1600 and 1640, narh notebooks were created and the price of various food and goods was reduced. An important coin correction was also made in 1704. In this study, the correction of coin which was made in 1704 was examined. The state of coin before the correction and the narhs which were given after this correction were examined, prices before the correction and prices after the correction were compared; it was tried to determine which rates and substances the price reductions were made on, which cities affected by what rate.

Anahtar Kelimeler

Food Prices, Prices of Goods, Narh Prices, Coin History

Kaynakça

• [1] Adana Şerʻiyye Sicili (Adana Ş.S.): 3, 105 nolu defterler.
• [2] Afyoncu, Erhan; Önal, Ahmet vd. (2010), Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler, 2. Baskı, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• [3] Afyon Şerʻiyye Sicili (Afyon Ş.S.): 527, 530 nolu defterler.
• [4] Akdağ, Mustafa (2014), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• [5] Akgündüz, Ahmet (1990), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri, I. Kitap (Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri), Fey Vakfı Yayınları, İstanbul.
• [6] Ali Emiri Tasnifi, Ahmet II (BOA/AE/SAMD.II): Dosya No/Gömlek No: 1/69.
• [7] Ali Emiri Tasnifi, Mustafa II (BOA/AE/SMST.II): Dosya No/Gömlek No: 1/11.
• [8] Amasya Şerʻiyye Sicili (Amasya Ş.S.): 23, 25 nolu defterler.
• [9] Ankara Şerʻiyye Sicili (Ankara Ş.S.): 71, 72, 73, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82 nolu defterler.
• [10] Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), (2000), (Yayına Hazırlayan: Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [11] Aykut, Nezihi, (1990), “Para Tarihi Bakımından Osmanlı Gümüş Sikkeleri”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi (İstanbul 21-25 Ağustos 1989), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [12] Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defterleri (Mühimme): 110, 111, 115, 129 nolu defterler.
• [13] Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme-i Mısır Defterleri (Mısır Mühimme): 1 nolu defter.
• [14] Balıkesir Şerʻiyye Sicili (Balıkesir Ş.S.): 706, 712, 713 nolu defterler.
• [15] Barkan, Ömer, (1970), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, Cilt XXXIV, Sayı 136. (557-607)
• [16] Belin, M., (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi (Kaynak Yazarlara Göre Türkiye’nin Ekonomik Tarihi Üzerine Denemeler), (Çeviren: Oğuz Ceylan), Gündoğan Yayınları, Ankara.
• [17] Berkes, Niyazi, (2018), Türkiye İktisat Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• [18] Bölükbaşı, Ömerül Faruk, (2018), İstanbul’da Doğan Bir Osmanlı Sikkesi: Kuruş, (VI. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Mayıs 2018, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi), Osmanlı İstanbulu VI. (399-415)
• [19] Chardin, Jean, (2014), Chardin Seyahatnamesi: İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran 1671-1673, Editör: Stefanos Yerasimos, (Çeviri: Ayşe Meral), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• [20] Defterdar Sarı Mehmed Paşa (1995), Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), (Hazırlayan: Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [21] Ergenç, Özer, (1978), “XVI. Yüzyılın Sonlarında Osmanlı Parası Üzerinde Yapılan İşlemlere İlişkin Bazı Bilgiler”, Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, Gelişme Dergisi Özel Sayısı. (86-97)
• [22] Gerber, Haim, (1982), “The Monetary System of the Ottoman Empire, Journal of the Economic and Social of the Orient, Vol. 25, No. 3, Brill. (308-324)
• [23] İbnü'l-Emin Tasnifi, Darphane (BOA/İE./DRB.): Dosya No/Gömlek No: 1/78.
• [24] İlgürel, Mücteba, (2003), “1116-1119/1704-1707 Tarihleri Arasında Balıkesir’e Ait Narh Düzenlemeleri”, Osmanlı Araştırmaları, S. XXIII, İstanbul. (11-21)
• [25] Karacan, Tuba Meryem, (2010), 101 No’lu Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [26] Kastamonu Şerʻiyye Sicili (Kastamonu Ş.S.): 10, 13, 15, 16 nolu defterler.
• [27] Kolerkılıç, Ekrem, (1958), Osmanlı İmparatorluğunda Para, Doğuş Ltd. Şti., Ankara.
• [28] Kolodziejczyk, Dariusz, (1996), “The Export of Silver Coin Through the Polish-Ottoman Border and the Problem of the Balance of Trade”, Turcica, 28. (105-116)
• [29] Kütükoğlu, Mübahat S., (1978), “1009 (1600) Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşidli Eşya ve Hizmet Fiatları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 9, İstanbul.
• [30] Kütükoğlu, Mübahat S., (1984), “1624 Sikke Tashihinin Ardından Hazırlanan Narh Defterleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 34. (123-182)
• [31] Kütükoğlu, Mübahat S., (2006), “Narh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 32, İstanbul.
• [32] Kütükoğlu, Mübahat S., (1983), Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Yayınları, İstanbul.
• [33] Kütükoğlu, Mübahat S., (2018), Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [34] Mantran, Robert, (1990), 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, (Kurumsal, İktisadi, Toplumsal Tarih Denemesi), (Çevirenler: Mehmet Ali Kılıçbay – Enver Özcan), Cilt 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [35] Naîmâ Mustafa Efendi, (2007), Târih-i Naʻîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn), Cilt IV, (Hazırlayan: Mehmet İpşirli), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [36] Öztürk, Mustafa, (2002), “Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi”, Türkler, Cilt 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• [37] Raşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmaîl ÂsımEfendi, (2013), Tarih-i Raşid ve Zeyli I (1071-1114/1660-1703), (Hazırlayanlar: Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur vd.), Klasik Yayınları, İstanbul.
• [38] Rodosçuk (Ek Belge: 1 Tekirdağ) Şerʻiyye Sicili [(Rodosçuk (Ek Belge: 1 Tekirdağ) Ş.S.]: 1633 nolu defter.
• [39] Rodosçuk (Tekirdağ) Şerʻiyye Sicili [(Rodosçuk (Tekirdağ) Ş.S.]: 1632, 1634 nolu defterler.
• [40] Sadaret Yazışmalarını Hâvî Bir Münşeât Mecmuası (1114-1116/1703-1704) (İnceleme-Metin), (2015), (Hazırlayan: Ersin Kırca), Marmara Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [41] Selânikî Mustafa Efendi, (1999), Tarih-i Selânikî (971-1008/1563-1600), (Hazırlayan: Mehmet İpşirli), 2. Baskı, Cilt I-II, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [42] Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, (2001), Nusretnâme: Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721), (Hazırlayan: Mehmet Topal), Marmara Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [43] Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, (2012), Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695), (Hazırlayan: Nazire Karaçay Türkal), Marmara Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [44] Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi, (2009), Şem’dânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi’nin Mür’i’t-tevârîh Adlı Eserinin (180B-345A) Tahlil ve Tenkidi Metni, (Hazırlayan: Mustafa Öksüz), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• [45] Pamuk, Şevket, (2002), “Kuruş”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 26, Ankara.
• [46] Pamuk, Şevket, (2017), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• [47] Pere, Nuri, (1968), Osmanlılarda Madenî Paralar: Yapı ve Kredi Bankasının Osmanlı Madenî Paraları Kolleksiyonu, İstanbul.
• [48] Sahillioğlu, Halil, (1964), “XVII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’da Tedavüldeki Sikkelerin Râici”, Belgeler Dergisi, Cilt I, Sayı 2, Türk Tarih Kurumu, Ankara. (227-233)
• [49] Sahillioğlu, Halil, (1989), “Akçe”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul.
• [50] Sahillioğlu, Halil, (1965), Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi 1640-1740, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi).
• [51] Sahillioğlu, Halil, (1995), “Esedi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 11, İstanbul.
• [52] Sahillioğlu, Halil, (1968), “Fatih’in Son Yıllarında Bakır Para Basılması ve Dağıtılması İle İlgili Belgeler”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi VI. (72-75)
• [53] Sahillioğlu, Halil, (1958), Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [54] Sahillioğlu, Halil, (1978), “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketinin Yeri (1300-1750)”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi: 1978 Özel Sayısı, Ankara. (1-97)
• [55] Seyyid M. es-Seyyid, (2002), “XVIII. Asırda Mısır Eyâletinde Sikke Meselesi”, XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 9-13 Eylül 2002 Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt II., Kısım 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları. (1015-1025)
• [56] Şemseddin Sami, (2012), Kâmûs-ı Türkî: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Latin Harfleriyle), (Hazırlayanlar: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel vd.), İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul.
• [57] Tekin, Oğuz, (2003), “Mangır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 27, Ankara.
• [58] Tezcan, Baki, (2009), “The Ottoman Monetary Crisis of 1585 Revisited”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 52, No. 3, Brill. (460- 504)
• [59] Yılmaz, Fikret, (1989), “1624 Sikke Tashihinin Amasya’daki Etkileri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt 4, Sayı 1. (137-150)