Moğol Tahakkümü Sürecinde Sultan Öyüğü Uc Bölgesi

Yıl 2021, , 98 - 113, 15.06.2021

Cem Boz

https://doi.org/10.38000/juhis.935234

Öz

Kösedağ yenilgisi sonrasında Moğolların haraçgüzârı haline gelen Anadolu Selçuklu Devleti, Sultan II. Keyhüsrev'in ölümü sonrasında başlayan saltanat mücadeleleriyle birlikte, hızla bağımsızlığını yitirmeye başladığı bir sürecin içerisine girmiştir. 1249 yılında Güyük Han'ın şehzade Rükneddin Kılıç Arslan'ı sultan ilan etmesiyle birlikte fitili ateşlenen bu saltanat kavgaları, kısa süre içerisinde Anadolu'yu buhran içinde bırakan bir rejim mücadelesine dönüşmüş ve Sultan II. İzzeddin Keykâvus'un Moğol baskısı nedeniyle 1262 yılında ülkeden ayrılmasının ardından uç bölgelerinde yaşayan Türkmenler Anadolu'daki Moğol hegemonyasına karşı direnmeye devam etmişlerdir. İncelememizin konusu olan Sultan Öyüğü bölgesi de bu süreç içerisinde, hem Anadolu'daki Moğol karşıtlığının en belirgin olduğu yerlerden biri olarak, hem de Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılışının ardından yeni bir dönem başlatan Osmanlı Devleti'nin temellerinin atıldığı yer olarak dikkatleri çekmektedir. Bu makalede Sultan Öyüğü bölgesinin Moğol tahakkümü sürecinde içinde bulunduğu siyasi koşullar daha çok, Ertuğrul Bey ile oğlu Osman Bey'in faaliyetleriyle ilişkilendirilerek ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sultan Öyüğü, Eskişehir, Selçuklu, Moğol

Sultan Oyugi Region During the Mongolian Domination Process

Öz

After the defeat of Kosedag, the Anatolian Seljuk State, which became the tributary of the Mongols, entered a process in which it started to lose its independence rapidly, with the sultanate struggles that started after the death of Sultan Kaykhusraw II. These sultanate fights, which were ignited by Guyuk Khan's declaration of prince Rukn al-Din Kilij Arslan as the sultan in 1249, turned into a regime struggle that left Anatolia in depression in a short time and after Sultan Izz al-Din Kaykaus II left the country in 1262 due to Mongol pressure, the Turkmens living in the border regions continued to resist the Mongols' hegemony in Anatolia. The Sultan Oyugi region, which is the subject of our study, also attracts attention during this period, as one of the places where anti-Mongolian opposition in Anatolia was most pronounced and the place where the foundations of the Ottoman Empire, which started a new era after the collapse of the Anatolian Seljuk State, were laid. In this article, the political conditions in which the Sultan Oyugi region during the Mongolian domination process were revealed mostly associated with the activities of Ertugrul Bey and his son Osman Bey.

Anahtar Kelimeler

Sultan Oyugi, Eskisehir, Seljuk, Mogul

Kaynakça

• Abû'l-Farac, Gregory (1987), Abû'l-Farac Tarihi, II, trc. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yayınları, Ankara.
• Ahmedî, (1983), İskender-nâme, (İnceleme-Tıpkıbasım), haz. İsmail Ünver, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Akropolites, Georgios (2008), Vekayinâme, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmûd b. Muhammed (1983), Müsâmeretü'l Ahbâr ve Müsayeretü'l Ahyâr, Asatir Press, Tahran.
• Albek, Suzan (1991), Dorylaion'dan Eskişehir'e, T. C. Anadolu Üniversitesi Eğitim Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları, Eskişehir.
• Anna Kommena (1996), Alexiad, trc. Bilge Umar, İnkilap Kitabevi, İstanbul.
• Anonim Selçuknâme (1952), trc. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara.
• Anonim Süryani Kroniği (I. ve II. Haçlı Seferleri Vakayinâmesi), (2005), çev. Vedii İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul.
• Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman (1992), haz. Nihat Azamat, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Âşıkpâşazâde, Derviş Ahmed Âşıkî (2013), Menâkıb-ı Âl-i Osman, Âşıkpaşazâde Tarihi (Osmanlı Tarihi(1285-1502), haz. Necdet Öztürk, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Attaleiates, Mikhael (2008),Tarih, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Bal, Mehmet Suat (2005), “Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir Dönüm Noktası; “II. İzzeddin Keykâvus Dönemi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 24, S. 38, Ankara, s. 240-241.
• Bryennios,Nikephoros (2008). Tarihin Özü (Anadolu'da ve Rumeli'nde 1070-1079 Döneminin Tarihi), İstanbul: trc. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Başar, Fehamettin (1995), " Ertuğrul Gazi", Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul, s. 314-315.
• _______________(2001), "Osmanlılar'ın Karacahisar'ı Fethi Ve Eskişehir Civarına Hakim Olmaları", Tarihte Eskişehir Sempozyumu-I (2-4 Kasım 1998), T. C. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Eskişehir, ss. (115-127).
• Baybars, el-Mansurî (1998/1419), Zubdet el-Fikre fi Târîh el-Hicre, nşr. D.S. Richards, Beyrut.
• Brooks, Edward (1901), "Arabic Lists of the Byzantine Themes", The Journal of Hellenic Studies, vol. XXI, 1901, p. 67-77.
• Cahen, Claude (1988), Türklerin Anadolu'ya İlk Girişi (XI. Yüzyılın İkinci Yarısı), trc.Yaşar Yücel, Bahaeddin Yediyıldız, TTK Yayınları, Ankara.
• ____________(2012), Osmanlılardan Önce Anadolu, 4. bs., çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• el-Cüveynî, Alaaddin Ata Melik b. Bahâddîn Muhammed b. Muhammed (2006), Tarih-i Cihan Güşa, Dastân Press, Tahran.
• Demirkent, Işın (2001), "Bizans İmparatorluğu Devrinde Dorylaion", Tarihte Eskişehir Sempozyumu-I (2-4 Kasım 1998), T. C. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Eskişehir, ss. 45-60.
• Doğru, Halime (2005), XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı, Odunpazarı Belediyesi Kültür Yayınları, Eskişehir.
• ____________(2001),"Karacahisar Kalesi ve Osmanlı Devletinin Kuruluşundaki Önemi", Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 1, S. 1, Eskişehir, ss.105-127.
• Erdem, İlhan (1995), Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308), T. C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Gardner, Alice (1964), The Lascarids of Nicaea, Adolf M. Hakkert, Amsterdam.
• Gündüz,Tufan (2006), "Anadolu Selçukluları ve Türkmenler", Anadolu Selçukluları Ve Beylikler Dönemi Uygurlağı 1, , Editör: Ahmet Yaşar Ocak, T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 265-273.
• Huxley, George (1975), "A List of απληκτα", Greek, Roman anf Byzantine Studies, vol. 16, No: 1, pp. 87-93.
• İbn Bibi, Nasıreddin Hüseyin b. Muhammed b. Ali er Ca’ferî el-Rugadî (1971), Ahbâr-ı Selâcika-i Rum, Neşreden: Muhammed Cevâd Meşkûr, Tehran Bookshop, Tahran.
• İbn Hurdazbih, Ubeydullah b. Abdullah (1992), el-Mesâlik ve'l-Memâlik, Dâr Sâdir-Leiden Offset, Beyrut.
• İbn Nazif el-Hamevî, Ebû'l Fezâil Muhammed b. Ali (1401/1981), Tarihû'l Mansûrî: Telhisû'l Keşf ve'l beyân fî havâdüsi'z-zamân, nşr. Ebû'l îd Dûdu, Matbaatül Hicaz ve Dimaşk.
• İbn Saîd el-Mağribî (1958), Kitâb Bast el-Arz fi't-tûl ve'l-Arz, Tahkik: Juan Vernet Gines, Tetuan.
• İbnü'l Esîr, İzzeddîn Ali b. Muhammed (1987/1407), el-Kâmil fi't-Târih, Darû'l-Kütübi'l İlmiyye, c. 5-6, Beyrut.
• İnalcık, Halil (2015), Osmanlı Tarihinde Efsaneler Ve Gerçekler, NTV Yayınları, İstanbul.
• __________(2007), "Osman I",Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi c. 33, İstanbul, s. 443-453.
• __________(2013), "Tarih: Sadece Tarihten İbaret midir ?", Kuruluş: Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak, Hayy Kitap Yayınları, İstanbul, s. 41-65.
• İstanbul'un Fethinden Önce Yazılmış Tarihî Takvimler (1984), 2. Baskı, Yayınlayan: Osman Turan, TTK Yayınları, Ankara.
• Khoniates, Niketas (1995), Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara.
• Kinnamos, Ioannes (2001), Ioannes Kinnamos'un Historia'sı (1118-1176), çev. Işın Demirkent, TTK Yayınları, Ankara.
• Kramers, J. H. (1997),"Sultân-Önü", MEB. İslam Ansiklopedisi, 11. Cilt, Eskişehir, p. 35.
• Kreiser, K. (1997), "Sultân-Önü", The Encyclopaedia of Islam, ed. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, W. P. Heinrichs, G. Lecomte, vol. IX, Leiden Brill, p. 855.
• el-Mazenderanî, Abdullah Püser Mohammed bin Kiya (2013), Risale-i Felekiyye (Kitab-us Siyakat), nşr. İsmail Otar, ed. Oktay Güvemli, Cengiz Toraman, İSMMMO Yayınları, İstanbul.
• Mehmed Neşrî (1949), Kitâb-ı Cihan-nümâ, Neşrî Tarihi, I. cilt, haz. Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen, TTK Yayınları, Ankara.
• Melville, Charles (2009), “Anatolia under the Mongols”, The Cambridge History of Turkey, vol. 1: Byzantium To Turkey, 1071-1453, ed. Kate Fleet, Cambridge University Press, New York.
• Mordtmann, J. H.-Fr. Taeschner (1991), "Eskishehir", The Encyclopaedia of Islam, ed. B. Lewis, Ch. Pellat and J. Schacht, vol. II, E. J. Brill, Leiden, p. 715.
• Nesevî, Şîhabüddîn Muhammed (2005), Sireti Celaleddin Mankberni, 3. bs., Scientific Cultural Publishers, Tahran.
• Oruç b. Adil (2008), Oruç Beğ Tarihi, (Giriş, Metin, Kronoloji, Dizin, Tıpkıbasım), haz. Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul.
• Ostrogorsky, Georg (2015), Bizans Devleti Tarihi, 8. bs, çev. Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara.
• Ömerî, Ahmed b. Yahya b. Fazlullah (2002), Mesâlikü'l-ebsâr fi Memâlikü'l-emsâr, c. 3, al-Mecmaü's-Sekâfî, Abu Dabi.
• Parman, Ebru (2002), Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, T. C. Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
• Ramsay, W. M.(1960), Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, çev. Mihri Pektaş, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Rashiduddin Fazlullah (1999), Jami’u’t-tawarikh: Compendium of Chronicles, English Translation&Annotation by W. M. Thackston, First Published, ed. Şinasi Tekin&Gönül Alpay Tekin, Harvard University Department of Near Eastern Languages and Civilization Press, Part Two.
• "Rûhî Târîhi" (1992), haz. Halil Erdoğan Cengiz, Yaşar Yücel, Belgeler, c. XIV, S. 18, TTK Basımevi, Ankara, ss. 359-472.
• Sıbt İbnü'l Cevzî, Şemsüddin Ebu'l Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu b. Abdullah (1434/2013), Mir'âtû'z-Zamân fî Tevârihû'l-Âyân, c. 19, thk. Muhammed Enes-Kamil Muhammed, Risâletu'l-Âlamiye, Dımaşk.
• Skylitzes, John (2011), A Synopsis of Byzantine History, 811-1057, 3. bs., Translated by John Wortley, Cambridge University Press, Cambridge.
• Spuler, Bertold (1987), İran Moğolları, 2. bs, çev. Cemal Köprülü, TTK Yayınları Ankara.
• Suryani Patrik Mihailin Vakainamesi (1944), çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara. (TTK Kütüphanesi T/0044-1, 2 numaralı yayınlanmamış neşir).
• Sümer, Faruk (2002), “Keykâvus II”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 25, Ankara, s. 355-357.
• ___________ (2009), "Anadolu Selçukluları (1075-1308)", Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 36, İstanbul, s. 380-384.
• ___________ (2012), "Türkmenler", Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul, s. 607-611.
• Şikârînin Karaman Oğulları Tarihi (1946), Konya Halkevi Tarih ve Müze Komitesi Yayınları, Konya.
• Şükrullah, b. İmam Şihabeddin Ahmed b. İmam Zeyneddin Zeki (1939), Behçetü't-Tevarih, haz. Nihal Atsız, Dokuz Boy Türkler ve Osmanlı Sultanları Tarihi, Arkadaş Basımevi, İstanbul.
• Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr (2008), Tarihü'l Taberî, Tarihü'l Ümem ve'l Müluk, c. 8-9, Dâr al-Turas, Beyrut.
• The Chronicle of Theophanes (1982), Translated by Harry Turtledove, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• Togan, Zeki Velidi (1970), Umumi Türk Tarihine Giriş, 2. bs., c. I, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Turan, Osman (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi ve Papaz Grigor'un Zeyli (2000), 3. bs, çev. Hrant D. Andreasyan, TTK Basımevi, Ankara.
• Uyar, Mustafa (2009),"İlhanlı (İran Moğolları) Ordusunda Hiyerarşi: Askerî Yetkililer Ve Nitelikleri", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, c. 49, S. 1, ss. 33-47.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003), Osmanlı Tarihi, I. Cilt, 8. bs., TTK Basımevi, Ankara.
• Vahram's Chronicle of the Armenian Kingdom in Cilicia, during the Time of the Crusades(1831), Translated by Charles Fried Neumann, London.
• Vilâyet-nâme, Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî (1990), Haz. Abdülbâki Gölpınarlı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Yazıcızâde Alî (2014), Selçuk-nâme, İndeksli Tıpkıbasım, haz. Abdullah Bakır, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yiğit, İsmail (2004), "Memlükler", Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 29, Ankara, s. 90-97.
• Yinanç, Mükrimin Halil (1944), Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.