Türk Parlamento Deneyimi Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Parlamento Deneyimi Üzerine İnceleme

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 239 - 250, 14.12.2019

Saltanat Kydyralieva

https://doi.org/10.38000/juhis.623305

Cited By: 1

Öz

Türkiye’nin 140 yıllık parlamento geleneği, sırasıyla Tanzimat reformları, I. ve II. Meşrutiyet dönemleri ve Ulusal Kurtuluş Hareketi’nin bir ürünüdür. Kuşkusuz ki, Türk toplumunun kendine özgü özellikleri ve parlamento ve parlamentarizmin evrensel düzeyde geçirdiği dönüşümlerin Türkiye’ye yansımaları, parlamenter geleneğe çeşitli düzeylerde etki eden siyasal gelişmeler gibi faktörler, Türk parlamento deneyiminin evrelerini araştırmaya değer kılmaktadır. Parlamentonun siyasal sistem içindeki yeri toplumsal yapı, işleyiş ve gelenekler gibi faktörlerce belirlenmektedir. Toplumun yapısı parlamentonun yapı ve davranışına dair bilgi veriyorsa, parlamentonun işlevi de toplumun nitelikleri hakkında bilgi verebilmektedir. Parlamentonun analizi hem toplumsal yapıya etki eden bileşenlerin birinin analizi olmaktadır hem de toplumsal yapının parlamento üzerindeki etkinin incelenmesi olmaktadır. Araştırmanın amacı Türk parlamento deneyimi üzerine analitik değerlendirme niteliğinde bir çalışma ortaya koymak olmuştur. Bu çalışmada parlamenter veya başkanlık sistemlerini kapsayan tartışmalara yer verilmemiştir. Bu makaledeki yaklaşımımız birbiriyle kesişen iki özelliğe sahip olacaktır. Öncelikle Türkiye’nin parlamento deneyiminin tarihî seyrine dikkatimizi yoğunlaştıracağız. Daha sonra parlamentoların işleyişi üzerine genel anlayışımızı zenginleştirmek ve bağımlı değişkenlerin tanımlarını hazırlamak için kaynak çalışmalara bakılacaktır.  Ele alınan bu çalışmada tarihî analiz veya tarihi inceleme metodu kullanılmıştır.  Sosyolog ve siyaset bilimci Theda Skocpol tarafından tarif edilmiş olan bu metot, ulus-devlet gibi makro-üniteleri tamamlayan enstitüler üzerine deskriptif ve anlamlı hipotezler üretmeye yardımcı olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Parlamentosu, Türk parlamento deneyimi, meclis

Turkish Parliamentary Experience Review of the Parliamentary Experience of Turkey from Ottoman to Republic Periods

Öz

Turkish parliamentary tradition with a history of 140 years, no doubt is a result of challenging periods which roots extending to the history of the Ottoman Empire. Tanzimat reforms as well as Constitutional Monarchy periods (known as I. and II. Meşrutiyet) crowned with the National Liberation Movement initiated the new political regime in Turkey and formed a parliamentary institution that call now the Turkish parliament or the Grand National Assembly of Turkey. The analysis of the historical evolution of the Turkish parliamentary experience along with its parliamentary functions and activities will provide us valuable information on politics and socio-historical development of the Turkish state. Certainly, the unique characteristics of Turkish society and Turkish history, as well as parliamentary transformations at the global level along with political developments affecting the parliamentary tradition makes a Turkish parliamentary experience noteworthy to be analyzed. Social structure, bureaucracy and traditions of every society or political entity define the role of a parliament in the certain political system. The social and political structure gives important information on the organization and behaviour of the parliament as well as parliamentary functions provide first-hand data on features and characteristics of the society reciprocally.   This study is a brief historical account of the Turkish parliament as a representative institution. The main goal of this research is to provide an analytic review of the Turkish parliamentary experience and parliamentary evolution without debates on pro and contras of parliamentary or presidential systems. There are two matching features in our research approach in this study. First, we will focus on and outline the historical evolution process of the Turkish parliamentary experience. Second, we will look for descriptive information to enrich our general understanding of the parliamentary workings. The historical analysis method will be applied to conduct this research. The method was described by sociologist and political scientist Theda Skocpol. The historical analysis method aims to develop and improve descriptive and reasonable hypothesizes on institutions as nation-states.

Anahtar Kelimeler

Turkish parliament, Turkish parliamentary experience, mejlis

Kaynakça

• [1] Ahmad, Feroz (2006), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yay., Istanbul
• [2] Akın, Rıdvan (2010), Türk Siyasal Tarihi 1908–2000, XII Levha, Istanbul.
• [3] Bakır, Sonnur and Küçükoğlu, Semra at al (1982), Seçim, Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Uygulamaları, TBMM Yay., Ankara.
• [4] Çiftçi, Sabri and Tekin, Yusuf (2007), Türkiye’de Parlamento 1877’den Günümüze, Siyasal Kitabevi, Istanbul.
• [5] David, Beetham, Ed. (2006), Parliament And Democracy In The Twenty-First Century: A Guide To Good Practice, IPU Press, Geneva.
• [6] Davison, H. Roderic (2004), Osmanlı-Türk Tarihi (1774–1923), trans. Mehmet Moralı, Alkım Yay., Istanbul.
• [7] Davison, H. Roderic (1977) Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1856–1876, trans. Osman Akınhay, Volume II, Papirüs Yay., Istanbul.
• [8] Develioğlu, Ferit (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 12th edition, Aydın Kitapevi, Ankara.
• [9] Dunbay, Seda (2013), Türk Parlamento Tarihinde Yasama Sorumsuzluğu ve Dokunulmazlığı, 1876- 1995, XII Levha, Istanbul.
• [10] Duran, Lütfi (1988), Türkiye Yönetiminde Karmaşa, Çağdaş Yay., Istanbul.
• [11] Eraslan, Cezmi and Olgun, Kenan (2006), Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, 3F Yay., Istanbul.
• [12] Erdoğan, Mustafa (2000), Demokrasi, Laiklik, Resmi İdeoloji, Liberte Yay., Ankara.
• [13] Gözler, Kemal (2000), Türk Anayasa Hukuku, Ekim Kitabevi, Bursa.
• [14] Karpat, H. Kemal (2007), Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876–1980, trans. Esin Soğancılar, İmge Kitabevi, Ankara.
• [15] Kendirci, Hasan (2009), Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Kopuş ve Süreklilikler, Kitap Kitabevi, Istanbul.
• [16] Lewis, Bernard (1998), Modern Türkiye’nin Doğuşu, trans. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• [17] Lowenberg, Gerhard (1971), “The Role of Parliaments in Modern Political Systems”, Modern Parliaments: Change or Decline, Chicago, 1971.
• [18] Miceli, Vincenzo (1946), Modern Parlamentolar: Parlamento Hukuk ve Siyaseti Etütlerinden, çev. Atıf Akgüç, Ankara.
• [19] Özbudun, Ergün (2005), Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yay., Ankara.
• [20] Özgişi, Tunca (2012), Türk Parlamento Tarihinde Senato, TBMM Yay., Ankara.
• [21] Schmitt, Carl. The Crises of Parliamentary Democracy, Cambridge, 1994, MIT
• [22] Skocpol, Theda (1979), States and Social Revolutions, Cambridge University Press.
• [23] Soysal, Mümtaz (1964), Dış Politika ve Parlamento, Dış Politika Alanındaki Yasama-Yürütme İlişkileri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme, AÜSBF Yay. no. 183–165, Ankara.
• [24] Tanör, Bülent (2012), İki Anayasa 1961–1982, 4th edition, XII Levha, Istanbul.
• [25] Teziç, Erdoğan (1980), Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve İlgili Anayasa Mahkemesi Kararları, İÜHF Yay., Istanbul.
• [26] Çora, Emel (2015), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Danıştay’ın Gelişim Süreci, PhD dissertation, Istanbul University.
• [27] Ertem, Özlem (2010), Tanzimattan Günümüze Türkiye’de Parlamentonun Sosyal Profili, MA thesis, Istanbul University, İstanbul.
• [28] Hatipoğlu, Atakan (2007), Parlamento’da Sosyal Kesimlerin Temsil Edilebilirliği ve Parlamenter Kimliği: Türk Parlamento Sistemine Yönelik Bir Alan Araştırması, PhD dissertation, Ege University, Izmir.
• [29] Koçer, Gökhan (1993), Türkiye’de Dış Politika ve Parlamento, PhD dissertation, Istanbul University, Istanbul.
• [30] Köybaşı, Serkan (2007), Türk Parlamento Hukuku Açısından Meclis Araştırması Kurumu, Master thesis, Galatasaray University, Istanbul.
• [31] Şavkılı, Cengiz (2011), Atatürk Döneminde Parlamento Faaliyetleri (1920–1938), PhD dissertation, Ankara University, Ankara.
• [32] Akyıldız, Ali (2003), “Meclis-i Ayân”, TDV İslam Ansiklopedisi, volume: 28. (243–244)
• [33] Akyıldız, Ali (2003), “Meclis-i Meb’ûsan”, TDVIA, volume: 28. (245–247)
• [34] Akyıldız, Ali (2003), “Meclis-i Meşveret”, TDVIA, volume: 28. (249)
• [35] Asılbay, Halil (2013), “Parlamenter Sistem ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”, TBB Dergisi, no. 104. (248–262)
• [36] Aydın, Mehmet Akif (2001), “Kânûn-i Esâsî”, DİA, volume:24. (329)
• [37] Beydilli, Kemal (2013), “Yeni Osmanlılar Cemiyeti”, TDVIA, volume: 43. (430–433)
• [38] Güneş, İhsan (2012), “Türkiye Büyük Millet Meclisi”, TDVIA, volume: 41. (593–596)
• [39] Hanioğlu, Şükrü M. (2001), “Jön Türkler”, TDVIA, volume: 23. (84–587)
• [40] Hanioğlu, Şükrü M. (2004), “Meşrutiyet”, TDVIA, volume: 29. (388–393)
• [41] Skocpol, Theda and Somers, Margaret (1980), “The Uses of Comparative History in Macrosocial Inquiry”, Comparative Studies in Society and History, volume: 22, No.2, April. (174-179)
• [42] Ürekli, Fatma (2002) “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Parlamento Denemeleri”, Manas Social Sciences Journal, no. 3. (340–352)