Kânunî Sultan Süleyman'ın Tebriz Seferi (1548-1549) ve Nahçıvan- Revan-Karabağ (1552-1554) Seferleri ve Sonuçları

Yıl 2020, Cilt: 3, 191 - 215, 06.10.2020

Remzi Kılıç

https://doi.org/10.38000/juhis.802093

Cited By: 2

Öz

1547 yılında Şah Tahmasb’ın biraderi Elkâs Mirzâ, Kanuni Süleyman’a sığınarak, Osmanlı’nın İran’a sefer düzenlemesini istemiştir. Diğer taraftan Şah Tahmasb, Doğu Anadolu'yu Safevî toprağı olarak kabul ediyordu. Şiîlik propagandasını gizli “dâi-halife”leri ile Anadolu topraklarında yoğun olarak sürdürüyordu. İlaveten Şah Tahmasb, Gürcistan’ın bir bölümünü işgal etmiş, Osmanlı Devleti’ne bağlı bulunan Şirvanşahlar Ülkesi’ni zorla kendisine bağlamıştır. Kânunî, Doğu Anadolu'nun Osmanlı’nın ayrılmaz toprağı olduğunu ispatlamak, Anadolu'da gerçekleşen Şiî propagandasını engellemek, Şirvanşahlar’ın tekrar bağımsızlığını temin etmek, Elkâs Mirzâ'yı da İran tahtına geçirmek gibi amaçlarla İran üzerine 1548-1549'da büyük bir sefer düzenlemiştir. Türk tarihinde II. İran Seferi olarak adlandırılan bu sefere Tebriz Seferi de denilmektedir. Şah Tahmasb, sefer sırasında kurnaz siyasetini bir kez daha uygulamış, Kânunî’yi savaşa davet eden mektuplarına rağmen yine de kaçmayı seçmiştir. Şah Tahmasb, Osmanlı Ordusunun karşısına hiçbir zaman orduyla çıkamamıştır. Kânunî, İran’da ordusuyla bir baştann bir başa Şah Tahmasb'ı takip etmiş ama yakalayamamıştır. Şah Tahmasb ise ordusuyla Hemedan'a, Kazvin'e ve Horasan'a kaçıp durmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Süleyman, Şah Tahmasb, Osmanlı Ordusu, Safeviler, Doğu Anadolu

The Expedition of Tabriz (1548-1549) and Nakhichevan-Revan-Karabakh (1552-1554) Campaigns of Kânunî Sultan Süleyman and Results

Öz

In 1547, Shah Tahmasb's brother Elkâs Mirza took shelter in Kanuni Süleyman and asked the Ottoman Army to make an expedition to Iran. On the other hand, Shah Tahmasb considered Eastern Anatolia as Safavid lands. He was continuing his Shiite propaganda intensely in Anatolia with his secret "dai-caliphs". In addition, Shah Tahmasb had forcibly bound the Land of the Shirvanshahs, which was under the Ottoman Empire, and occupied a part of Georgia. Kânunî wanted to show that Eastern Anatolia was the inseparable land of the Ottoman Country, to cut off the Shiite propaganda made to Anatolia, to restore the independence of the Shirvanshahs, and to place Elkâs Mirza on the Iranian throne, with such goals as He made an expedition. This expedition, known as the Second Iran Expedition in Turkish history, was called in Tabriz Campaign. During this expedition, Shah Tahmasb applied his cunning policy once again and preferred to escape, despite the letters of Kanuni Suleiman inviting him to all kinds of wars. Shah Tahmasb was never able to confront the Ottoman forces with his army. Kânunî followed Shah Tahmasb from end to end with the Ottoman Army and could not catch him. Shah Tahmasb, on the other hand, fled to Kazvin, Hamadan and Khorasan with his forces.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Süleyman, Shah Tahmasb, Ottoman Army, Safavids, Eastern Anatolia

Kaynakça

• [1] Abdurrahman, Şeref; Târih-i Devlet-i Osmaniye, C. I-II, İstanbul, 1315h.
• [2] Ahmed, Rasim; Resimli Haritalı Osmanlı Tarihi, C. I-IV, İstanbul, 1326-1328h.
• [3] Akdağ, Mustafa; Büyük Celâli Karışıklıklarının Başlaması, Ankara, 1963.
• [4] Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kânunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, C. I-VI, İstanbul, 1990-1993.
• [5] Asrar, N. Ahmet; Kanuni Sultan Süleyman ve İslam Alemi, İstanbul, (T.Y.).
• [6] B.O.A., Fekete Tasnifi, Nr. 121, 129, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi).
• [7] B.O.A., Ali Emiri, Nr. 329, 330, 335.
• [8] Bostân (Ferdî); Süleymannâme, (Kitab-ı Gazavât-ı Sultan Süleyman), (Türkçe Yazma), Ayasofya Kitaplığı, Nr. 3317, Süleymaniye Ktb., İstanbul, (T.Y.).
• [9] Celâlzâde, Koca Nişancı Mustafa; Tabakâtu’l-Memâlik Fi Derecâti’l-Mesâlik, (Türkçe Yazma), Fatih Kitaplığı, Nr. 4423, Süleymaniye Ktb., İstanbul, (T.Y.).
• [10] Danışman, Zuhuri; Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. I-XIV, İstanbul, 1965.
• [11] Danişmend, İsmail Hami; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I-IV, İstanbul, 1946-1948.
• [12] Diyânet, Ali Ekber; İlk Osmanlı-İran Anlaşması, (1555 Amasya Musalahası), İstanbul, 1971.
• [13] De Busbecg, G.; Kânunî Devrinde Bir Sefirin Hâtırâtı, (Türk Mektupları), Terc. Hüseyin Cahid Yalçın, Ankara, 1953.
• [14] Emecen, Feridun; “Kanuni Süleyman Devri”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. X, İstanbul, 1989, Ss. 313-382.
• [15] Erendil, Muzaffer; Tarihte Türk İran İlişkileri, Ankara, 1976.
• [16] Feridun Bey, Ahmed; Münşeatu’s-Selâtin, 2. Baskı, İstanbul, 1274-1275h.
• [17] Fırat, M. Şerif; Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara, 1983.
• [18] Gelibolu’lu, Mustafa Âli; Kitabu't-Târih-İ Künhu'l-Ahbâr, Nr. 920, Raşid Efendi Ktb., Kayseri, 1083h.
• [19] Gökbilgin, M. Tayyib; “Arz ve Raporlarına Göre İbrahim Paşa’nın Irakeyn Seferindeki İlk Tebdirleri ve Fütûhâtı”, Belleten, s. 83, C. XXI, Ankara, 1957, ss. 449-483.
• [20] ____________; “Hurrem Sultan", İslam Ansiklopedisi, C. V/1, İstanbul, 1977, ss. 593- 596.
• [21] ____________; “Süleyman I”, İslam Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul, 1970, ss. 99-155.
• [22] ____________; Kânunî Sultan Süleyman, İstanbul, 1992.
• [23] Grammont, Jean-Louis; “Osmanlı İmparatorluğu Doruğu Olaylar (1512-1606)”, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Server Tanilli, İstanbul, 1992, ss. 171-194.
• [24] Hammer, Joseph Pustgall; Devlet-i Osmaniye Tarihi, Terc. Mehmed Atâ, C. I-X, İstanbul, 1330h.
• [25] Hezarfen, Hüseyin B. Câfer; Tenkihu’t-Tevârih-i Mülûk, (Türkçe Yazma), Esad Efendi Kitaplığı, Nr. 2239, Süleymaniye Ktb., İstanbul, 1083h.
• [26] Hilmi, M.; Kanuni Sultan Süleyman’ın Bağdad Seferi, İstanbul, 1932.
• [27] Karaçelebizâde, Abdu’l-Aziz; Süleyman-Nâme, Hacı Mahmud Kitaplığı, Nr. 4823, Süleymaniye Ktb., İstanbul, (Bulak Matbaası-Mısır), 1248h.
• [28] ___________; Târih-i Ravzatu’l-Ebrâr, Hüsrev Paşa Kitaplığı, Nr. 397, Süleymaniye Ktb., İstanbul, (Bulak Matbaası-Mısır), 1238h.
• [29] Kılıç, Remzi; “Diyarbakır ve Güneydoğu Anadolu’nun Osmanlı Devleti’ne Katılması (1515-1517) ve Sonuçları”, Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu (20-22 Mayıs 2004) Bildiriler, Diyarbakır, 2004, ss. 575-590.
• [30] __________; Kanuni Devri Osmanlı- İran Münasebetleri (1520-1566), İstanbul, 2006.
• [31] Kırzıoğlu, M. Fahrettin; Kars Tarihi I, İstanbul, 1953.
• [32] ___________; Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara,1993.
• [33] Konukçu, Enver; Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum, Ankara, 1992.
• [34] Kütükoğlu, Bekir Sıdkı; “Tahmasp I”, İslam Ansiklopedisi, C. XI, İstanbul, 1970, ss. 637-647.
• [35] Matrakçı, Nâsuh Es-Silâhi; Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, Nşr. Hüseyin Gazi Yurdaydın, Ankara, 1976.
• [36] Müneccimbaşı, Ahmed B. Lütfullah; Sahâifu’l-Ahbâr Fi Vekây-i Ül-A’sâr, C. I-III, Terc. Nedim Ahmed, Hacı Mahmud Kitaplığı, Nr. 4741, Süleymaniy Ktb., İstanbul, 1285h.
• [37] Nişancı, Mehmed Paşa; Târih-i Nişancı Mehmed, (Türkçe Yazma), İzmirli İsmail Hakkı Kitaplığı, Nr. 2375, Süleymaniye Ktb., İstanbul, 1290h.
• [38] Peçevî, İbrahim Efendi; Târih-i Peçevî, C. I-II, İstanbul, 1281-1283h.
• [39] Saray, Mehmet; Türk-İran Münasebetlerinde Şiiliğin Rolü, Ankara,1990.
• [40] Sarı Abdullah Efendi; Düstûru'l-İnşâ, (Türkçe Yazma), Esad Efendi Kitaplığı, Süleymaniye Ktb., İstanbul, 1053h.
• [41] Sertoli Salis, Renzo; Muhteşem Süleyman, Çev, Şerafettin Turan, Ankara, 1963.
• [42] Solakzâde, Mehmed Hemdemî; Solakzâde Târihi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1297h.
• [43] Süheylî, Ahmed B. Hemdem; Târih-i Şâhî, (Târih-i Süheylî), Fatih Kitaplığı, Nr. 4356, (Müellif Hattı Türkçe Yazma), Süleymaniye Ktb., İstanbul, (T.Y.).
• [44] Sümer, Faruk; Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara,1992.
• [45] __________; Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara, 1990.
• [46] Şeref Han, III. Şemseddin B. Şeref Bidlisî; Târih-i Şerefnâme, (Farsça Yazma), Nr. 4593/12, Mehmet Paşa Ktb., Darende, 1051h.
• [47] T.S.M.A., Ev. Nr. 355, 2759, 4080/1, 4080/2, 8968, 102704, 11969, 11974, (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi).
• [48] Tekindağ, M. C. Şehabeddin; Fatih’den III. Murad’a Kadar Osmanlı Tarihi (1451-1574), (Basılmamış Ders Notları), İstanbul, 1977.
• [49] Uluçay, Çağatay; "Mustafa Sultan", İ.A., C. VIII, İstanbul, 1979, ss. 690-691.
• [50] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, C. I-VIII, Ankara, 1988.
• [51] Yücel, Yaşar; Muhteşem Türk Kanuni İle 46 Yıl, Ankara, 1991.