Sultan II. Abdülhamid’in İstihbarat Şeflerinden Ahmed Celaleddin Paşa: “Gözdelikten Firara” Hayatı ve Faaliyetleri

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 30 - 53, 15.06.2021

Emre Gör

https://doi.org/10.38000/juhis.901489

Öz

Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) “Serhafiye (Başhafiye)” unvanıyla yıllarca Osmanlı İmparatorluğu’nun istihbarat organizasyonunun başında bulunmuş olan Ahmed Celaleddin Paşa, hayatı ve faaliyetleriyle oldukça dikkat çekici bir kişidir. Çerkes kökenli bir Kafkasya göçmeni olan Ahmed Celaleddin Paşa, küçük yaşlarda geldiği İstanbul’da Sultan Abdülhamid’in hizmetine girmiştir. Yıldız Sarayı’nın muhafazasında görevli Tüfekçi Teşkilatı’nda yetişen Ahmed Celaleddin Paşa, padişahın yaverlerinden biri olarak serhafiyelik vazifesiyle görevlendirilmiştir. Bu görevinde Osmanlı İmparatorluğu adına çok önemli vazifeler üstlenen Ahmed Celaleddin Paşa, 1897 yılında Avrupa’da bulunan Jön Türklerle görüşerek, bunların bir kısmını muhalafetten çekilme konusunda ikna etmiştir. 1904 yılında Mısır’a firar eden Ahmed Celaleddin Paşa, firarından sonra yirmi yıl daha yaşamış, 1924’te vefat etmiştir. Bu çalışmada Ahmed Celaleddin Paşa’nın hayatı ve faaliyetleri arşiv kaynakları ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ahmed Celaleddin Paşa, Sultan II. Abdülhamid, Osmanlı İstihbaratı, Serhafiye, Jurnal

Ahmed Celaleddin Pasha, One of the Intelligence Chiefs of Sultan Abdulhamid II: His Life and Activities from Favorite of the Sultan to Desertion

Öz

Ahmed Celaleddin Pasha, who led the intelligence organization of the Ottoman Empire for years under the title of “Serhafiye (Chief of intelligence)” during the reign of Sultan Abdulhamid II (1876-1909), is a very remarkable person with his life and activities. Ahmed Celaleddin Pasha, a Caucasian immigrant of Circassian origin, entered the service of Sultan Abdulhamid in Istanbul where he came at a young age. Ahmed Celaleddin Pasha, who was placed in the Tüfekçi Organization responsible for the protection of the Yıldız Palace, was appointed as the Chief of intelligence among the Sultan's officers. Ahmed Celaleddin Pasha assumed very important duties on behalf of the Ottoman Empire and in 1897 met with the Young Turks in Europe and persuaded them to withdraw from the opposition. Ahmed Celaleddin Pasha fled to Egypt in 1904 and lived for another twenty years after his desertion. He died in 1924. In this study, Ahmed Celaleddin Pasha’s life and activities were tried to be exposed in the light of archive sources.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Celaleddin Pasha, Sultan Abdulhamid II, Serhafiye, Ottoman Intelligence, Journal (Intelligence Report)

Kaynakça

• Ahmed Rasim (25 Haziran 1924), “Ahmed Celaleddin Paşa’ya Dair”, Hâkimiyet-i Milliye, İstanbul Mektupları.
• Alus, Sermet Muhtar (1997), İstanbul Kazan Ben Kepçe, İletişim Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul.
• Babıâli Evrak Odası (BEO), 2852/213827, Hicri 25 Rebîülâhir 1324 (M. 18 Haziran 1906); 2852/231840, H. 25 Rebîülâhir 1324 (M. 18 Haziran 1906).
• Bayur, Yusuf Hikmet (1940), Türk İnkılâbı Tarihi, 2. Cilt, Maarif Matbaası, İstanbul.
• Bleda, Mithat Şükrü (1979), İmparatorluğun Çöküşü, Turgut Bleda (Haz.), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Danışman, Zuhuri (1966), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Zuhuri Danışman Yayınevi, 13. Cilt, İstanbul.
• Danişmend, İsmail Hami (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul.
• Demirbaş, Bülent (1987), İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları, Arba Yayınları, İstanbul.
• Erkoç, Ethem (2015), Beşiktaş Muhafızı Yedi Sekiz Hasan Paşa ve Bir Devrin Hikâyesi, Çorum Belediyesi Kültür Yayını, Çorum.
• Georgeon, François (2012), Sultan Abdülhamid, Ali Berktay (Çev.), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• Hariciye Nezareti Belgrad Sefareti Evrakı (HR.SFR.03.), 545/13, M. 28 Nisan 1904.
• Hariciye Nezareti Paris Sefareti Evrakı (HR.SFR.04.), 384/22, M. 15.02.1904; 599/141, M. 25 Temmuz 1907.
• Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR.SYS.), 193/53, M. 7 Eylül 1897.
• İrade Taltifat (İ.TAL.), 246/60, H. 9 Zilhicce 1318 (M. 30 Mart 1901); 270/47, H. 9 Şevvâl 1319 (M. 19 Ocak 1902).
• İrade-i Hususiye (İ.HUS.), 121/62, H. 16 Receb 1322 (M. 26 Eylül 1904); 150/58, 23 Zilhicce 1324 (M. 7 Şubat 1907).
• Koçu, Reşad Ekrem (1958), İstanbul Ansiklopedisi, C. 1, Tan Matbaası, Birinci Baskı, İstanbul.
• Kolektif (2018), II. Meşrutiyet’in İlk Yılı, 23 Temmuz 1908-23 Temmuz 1909, Tamer Erdoğan (Koordinatör), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Kutay, Cemal (1964), “Ahmet Celâlettin Paşanın Sultan Hamid’e Suikasıd Teşebbüsü”, Tarih Konuşuyor, Cilt 1, Sayı 6, İstanbul, s. 441-446.
• Lewis, Bernard (2011), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Boğaç Babür Turna (Çev.), Arkadaş Yayınları, Beşinci Baskı, Ankara.
• Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı (Y.PRK.SGE.), 8/84, H. 26 Rebîülevvel 1317 (M. 4 Ağustos 1899).
• Maliye Evrak-ı Emiriye Müdüriyeti (ML. EEM.), 318/47, Rumi 30 Ağustos 1315 (Miladi 11 Eylül 1899).
• Mardin, Şerif (2008), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İletişim Yayınları, 15. Baskı, İstanbul.
• Mermutlu, Bedri (2017), “Prens Sabahattin’in Siyasi Hareketine Düşen Gölge: Damad Mahmud Paşa’nın İmtiyaz Talebi Pazarlıkları”, Sosyoloji Konferansları, S. 55, s. 219-253.
• Örikağasızâde Hasan Sırrı (2007), Sultan Abdülhamit Devri Hatıraları ve Saray İdaresi, Ali Adem Yörük (Haz.), Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Rambert, Louis (2011), Abdülhamid Dönemine Ait Gizli Notlar, Mehmet Gayur Bleda (Çev.), Ömer Hakan Özalp (Haz.), Ark Yayınları, İstanbul.
• Sadaret Eyâlât-ı Mümtâze Mısır Evrakı (A.}MTZ.(05), 12/403, 20 Safer 1326 (24 Mart 1908).
• Saraçoğlu, Ahmet Cemaleddin (2005), Unutulan Meşhurlarımızdan Mizancı Murad Bey, Yayına Hazırlayan: İsmail Dervişoğlu, Şema Yayınları, İstanbul.
• Soku, Ziya Şakir (1943), Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler, Anadolu Türk Kitap Deposu, C. II, İstanbul.
• Soku, Ziya Şakir (2008), Yarım Asır Evvel Bizi İdare Edenler, Çatı Kitapları, Birinci Baskı, İstanbul.
• Tahsin Paşa (1999), Sultan Abdülhamid ve Yıldız Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Uzun, Mustafa (1989), “Ali Kemal”, DİA, C. 2, İstanbul, s. 405-408.
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.), 64/7, Hicri 8 Zilkade 1309 (Miladi 4 Haziran 1892); 15/134, H. 19 Rebîülevvel 1320 (M. 26 Haziran 1902); 78/79, H. 19 Safer 1325 (M. 3 Nisan 1907); 87/9, H. 16 Ramazan 1325 (M. 23 Ekim 1907).
• Yıldız Mütenevvî Maruzat Evrakı (Y.MTV.), 293/32, H. 5 Zilhicce 1323 (M. 31 Ocak 1906); 285/65, H. 9 Safer 1324 (M. 4 Nisan 1906); 298/22, H. 5 Rebîülâhir 1325 (M. 18 Mayıs 1907).
• Yıldız Perakende Arzuhaller ve Jurnaller Evrakı (Y.PRK.AZJ.), 40/40, H. 6 Muharrem 1318 (M. 6 Mayıs 1900); 40/47, H. 16 Muharrem 1318 (M. 16 Mayıs 1900). Yıldız Perakende Askeri Maruzat Evrakı (Y.PRK.ASK.), 213/56, Hicri 12 Zilhicce 1321 (Miladi 29 Şubat 1904).
• Yıldız Perakende Elçilik, Şehbenderlik, Ateşemiliterlik Evrakı (Y.PRK.EŞA.), 33/16, H. 11 Muharrem 1317 (M. 22 Mayıs 1899); 46/24, H. 29 Rebîülâhir 1322 (M. 13 Temmuz 1904); 46/63, H. 26 Receb 1322 (M. 6 Ekim 1904); 49/48, H. 10 Cemâziyelevvel 1324 (M. 2 Temmuz 1906).
• Yıldız Perakende Hariciye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.HR.), 28/83, H. 7 Muharrem 1318 (M. 7 Mayıs 1900).
• Yıldız Perâkende Hazine-i Hassa Evrakı (Y.PRK.HH.), 32/2, H. 5 Safer 1318 (M. 4 Haziran 1900).
• Yıldız Perakende Mabeyn Başkitâbeti Evrakı (Y.PRK.BŞK.), 71/98, H. 5 Zilhicce 1321 (M. 22 Şubat 1904).
• Yıldız Perakende Müfettişlikler ve Komiserlikler Evrakı (Y.PRK.MK.), 25 Ramazan 1322 (M. 3 Aralık 1904).
• Yıldız Perakende Serkurenâlık Evrakı (Y.PRK.SRN.), 2/56, 9 Cemâziyelâhir 1306 (M. 10 Şubat 1889).
• Yıldız Perakende Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği Evrakı (Y.PRK.TKM.), 39/33, H. 14 Safer 1315 (M. 15 Temmuz 1897); 47/37, H. 28 Zilkade 1321 (M. 15 Şubat 1904).
• Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM.), 75/25, H. 15 Rebîülevvel 1323 (M. 20 Mayıs 1905).
• Yıldız Perakende Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ZB.), 34/20, 29 Zilkade 1321 (M. 16 Şubat 1904).
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.), 466/137, H. 29 Zilkade 1321 (M. 16 Şubat 1904); 479/13, H. 19 Receb 1322 (M. 29 Eylül 1904); 516/9, H. 3 Ramazan 1325 (M. 10 Ekim 1907); 516/25, H. 7 Ramazan 1325 (14 Ekim 1907); 519/12, H. 4 Safer 1326 (M. 8 Mart 1908).
• Yılmaz, Murat (2019), Jön Türk Matbuatında Propaganda (1895-1902), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi.