Moğol İmparatorluğu’nun Kadın Naibesi: Töregene Hatun

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 212 - 228, 15.12.2021

Yaşar Söyüt

https://doi.org/10.38000/juhis.992866

Cited By: 2

Öz

Hudu’nun (veyahut Qudu) hatunu olan Töregene, Hudu’dan sonra Ögedey’e hatun olmuştur. Ögedey’in diğer hatunlarından erkek çocuğunun olmaması, Töregene’yi baş hatun konumuna taşımıştır. Töregene Hatun oğlu Göyük’ü kağan yapmak istemiş ancak oğlunun yaşının küçük olması nedeniyle oğlu büyüyene kadar naiplik makamına oturmuştur. Uzun süre Fāṭeme’nin etkisinde kalan Töregene, naipliği süresinde birçok hata yapmıştır. Ancak oğlu Göyük’ü engelleyecek herkesi ortadan kaldırmıştır. Nihayetinde istediği olmuş ve oğlu Göyük’ü kağan seçtirmiştir. Bu çalışma Töregene Hatun’un Ögedey’in hatunu olmasından vefatına kadarki durumunu ve faaliyetlerini incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Töregene Hatun, Naip, Ögedey, Fateme

Female Regent of the Mongol Empire: Töregene Khatun

Öz

Töregene, the khatun of the Hudu (or Qudu), became a khatun to Ögedei after Hudu. The absence of a son from Ögedei’s other khatuns made Töregene the first khatun. Töregene Khatun wanted to make her son Göyük a khan, but because of her son’s young age, she sat his son at the regent position until he grew up. Töregene, who was under the influence of Fāṭeme for a long time, made many mistakes during her regency. However, he eliminated everybody who would have prevented his son, Göyük. Ultimately, he got what he wanted and had his son Göyük chosen a khan. This work aims to examine Töregene Khatun’s status and activities from being Ögedei’s khatun until his death.

Anahtar Kelimeler

Töregene Khatun, Regent, Ögedei, Fateme

Kaynakça

• [1] __________, Manghol-un Niuça Tobça’an (Yüan- Ch’ao Pi-shi), Moğolların Gizli Tarihi (Yazılış: 1240) (1986), (Çev. Ahmet Temir), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [2] Aboul- Ghazi Bèhâdour Khan (1871), Histoire Des Mogols et Des Tatares, c. 2, Petersbourg.
• [3] Abû’l- Farac, Gregory (Bar Hebraeus) (1950), Abû’l- Farac Tarihi, c. 2, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [4] Alan, Hayrunnisa (2020), Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, 3. Baskı, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• [5] Alinge, Curt (1967), Moğol Kanunları, (Çev. Coşkun Üçok), Sevinç Matbaası, Ankara.
• [6] Allsen, Thomas (2007), “Ögedei and Alcohol”, Mongolian Studies, c. 39. (3-12)
• [7] Amitai, Reuven (2010), ‘Töregene K̲h̲ātūn’, Encyclopédie de l’Islam, Brill Reference Online, Erişim: 24 Temmuz 2020 http://dx.doi.org/10.1163/9789004206106_eifo_COM_1239
• [8] Atwood, Cristopher P. (2004), Encyclopedia of Mongolia and The Mongol Empire, Facts On File, New York.
• [9] Barthold, V. V. (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [10] Barthold, V. V. (2019), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Çev. Râgıp Hulusi Özdem), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [11] Barthold, V. V. (2020), Moğol İstilası Devrinde Türkistan, (Çev. Seniha Sami Moralı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [12] Beyânî, Şîrîn (2018), Moğol Dönemi İran’ında Kadın, (Çev. Mustafa Uyar), 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [13] Broadbridge, Anne (2018), “Women and the Making of the Mongol Empire”, Cambridge University Press. (164-194) https://doi.org/10.1017/9781108347990.007
• [14] Broadbridge, Anne F. (2019), “Töregene, Imperial Widow in the Mongol Empire in the 1240s: Opposing Her Husband’s Will On Behalf of Her Son”, Historians on Leadership and Strategy. (233-254)
• [15] Carpini, Johann de Plano (2021), Moğolistan Seyahatnamesi, (Çev. Ergin Ayan), 4. Baskı, Kronik Kitapevi, İstanbul.
• [16] Curtin, Jeremiah (1908), The Mongols A History, Little Brown and Company, Boston.
• [17] Cûzcânî, Minhâc-ı Sirâc (2016), Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), (Çev. Mustafa Uyar), Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• [18] Cüveynî, Alaaddin Ata Melik (2013), Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [19] d’Ohsson, A. Costantin (2008), Moğol Tarihi, (Çev. Bahadır Apaydın), Nesnel Yayınları, İstanbul.
• [20] de Rachewiltz, Igor (1981), “Some Remarks On Töregene’s Edict of 1240”, Papers on Far Eastern History (PFEH). (38-63)
• [21] de Rachewiltz, Igor (1999), “Was Töregene Qatun Ögödei’s “Sixth Empress” ?”, East Asian History, 17/18. (71-76)
• [22] Ebü’l Gazi Bahadır Han (2020), Şecere-i Türki, (Çev. Arif Acaloğlu), Selenge Yayınları, İstanbul.
• [23] el- Ömeri, Şihabeddin b. Fazlullah, Mesâliku’l Ebsâr (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), (Çev. D. Ahsen Batur), 2. Baskı, Selenge Yayınevi, İstanbul.
• [24] Grousset, René (2020), Stepler İmparatorluğu…, (Çev. Halil İnalcık), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [25] Gülensoy, Tuncer (1986), “Altan Topçi -II-”, Belleten, c. 50, sayı 196. (9-71)
• [26] Gülensoy, Tuncer ve Küçüker, Paki (2015), Eski Türk- Moğol Kişileri Sözlüğü, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• [27] İbn Bîbî (1941), Anadolu Selçukî Devleti Tarihi, (Çev. M. Nuri Gencosman), Uzuk Yayınevi, Ankara.
• [28] İbnü’L- İbrî, Ebü’L- Ferec (2011), Târîhu Muhtasari’d- Düvel, (Çev. Şerafeddin Yaltkaya), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [29] Kaya, Harun (2019), Tevârîḫ-i Güzîde Nusret- Nâme, Ankara Üniversitesi, Ankara. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [30] Kazvinî, Hamdullah Müstevfî-yi (2018), Târih-i Güzide, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [31] Kütük, Ahmet (2018), “Selçuklu Çağında Zehirle Suikast Üzerine Notlar”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Sayı 37. (174-195) http://dx.doi.org/10.14225/Joh1444
• [32] Lane Poole, Stanley (1881), Coins of the Mongols in the British Museum, (Ed. Reginald Stuart Poole), Order the Trustees, London.
• [33] Özdemir, H. Ahmet (2011), “Modern Klandan İmparatorluğa Cengiz Han’ın Soyu, Yetiştiği Ortam, Çocukluğu Kişiliği ve Yasası”, Marife, Bahar. (31-50)
• [34] Özgüdenli, Osman Gazi (2007), “Ögedey Han”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 34, İstanbul.
• [35] Rashīd al-Dīn (1971), The Successors of Genghis Khan, (Çev. J. Andrew Boyle), Columbia University Press, New York & London.
• [36] Roux, Jean- Paul (2020), Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Ayşe Bereket ve Aykut Kazancıgil), 2. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• [37] Spuler, Bertold (2011), İran Moğolları, (Çev. Cemal Köprülü), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• [38] T’ang, Ch’i (1970), Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslam Dünyası ile Temasda Bulunan Şahsiyetler, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [39] Uyar, Mustafa (2021), Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarihi Kaynaklar: Meng Ta pei lu- Hei Ta shi lu, (Çev. Ankhbayar Danuu), 2. Baskı, Ötüken Yayınevi, İstanbul.
• [40] Yazıcı, Özge (2018), Cengizoğullarında Kadın, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).