Communication Methods in the First Turkish States of Central Asia

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 99 - 119, 25.06.2024

Mehmet Mandaloğlu

https://doi.org/10.38000/juhis.1416313

Öz

Turks first appeared on the stage of history in Central Asia and spread to different parts of the world. Turks have developed their own methods of communication in their internal affairs and foreign relations. The human factor, played a primary role in communication. The main responsibility in establishing diplomatic relations and ensuring communication belongs to humans. The first information about communication methods in Central Asia covers the Scythian period. According to the Greek writer Herodotus, the Scythians had messengers. Asian Huns who gave importance to communication by creating an organized state structure, became a model for the Turkish states after them. Communication was also given importance in the European Hun, Gök Turk and Uyghur states. The first Turkish states of Central Asia communicated by via ambassador and messenger. Before İslam Turks send letters to each other and other states. The concept of bitig in old Turkish texts shows that communication was also privided through letters. In Turks, arrows were used as a means of communication as well as a weapon of war. The first Turks who lived in Central Asia used animals such as eagles, pigeons, horses in communication. Turks communicated by calling out among themselves. Drums and horn sounds can be given as examples of this type of communication. Turks also used the fire and smoke method in communication. The diversity of communication methods shows that Turks have an advanced civilization.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Communication, Ambassador, Messenger, Letter

Orta Asya İlk Türk Devletlerinde Haberleşme Yöntemleri

Öz

Türkler, ilk olarak Orta Asya’da tarih sahnesine çıkmışlar ve dünyanın farklı bölgelerine yayılmışlardır. Türkler, iç işlerinde ve dış ilişkilerinde kendilerine özgü haberleşme yöntemleri geliştirmişlerdir. İnsan faktörü, haberleşmede birinci derecede rol oynamıştır. Diplomatik ilişkilerin kurulmasında ve iletişimin sağlanmasında temel görev insana aittir. Orta Asya’da haberleşme yöntemleri hakkındaki ilk bilgiler İskitler Dönemi’ni kapsamaktadır. Yunan yazarı Herodotos’a göre İskitlerin habercileri vardır. Teşkilatlı bir devlet yapısı oluşturarak haberleşmeye önem veren Asya Hunları, kendilerinden sonraki Türk devletlerine model olmuşlardır. Avrupa Hun, Gök Türk ve Uygur devletlerinde de haberleşmeye önem verilmiştir. Orta Asya ilk Türk devletleri elçi ve ulak yoluyla iletişim kurmuşlardır. İslamiyet’ten önce Türkler birbirlerine ve diğer devletlere mektuplar göndermişlerdir. Eski Türkçe metinlerde geçen bitig kavramı, iletişimin mektuplarla da sağlandığını göstermektedir. Türklerde ok, savaş silahı olmasının yanı sıra haberleşme aracı olarak da kullanılmıştır. Orta Asya’da yaşayan ilk Türkler haberleşmede at, güvercin, kartal gibi hayvanlardan faydalanmışlardır. Türkler, kendi aralarında seslenerek iletişim sağlamışlardır. Davul ve boru sesi bu tür haberleşmeye örnek verilebilir. Türkler haberleşmede ateş ve duman yöntemini de uygulamışlardır. Haberleşme yöntemlerin çeşitliliği Türklerin ileri bir medeniyete sahip olduklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Haberleşme, Elçi, Ulak, Mektup

Etik Beyan

BU ÇALIŞMADA ETİK BEYAN BULUNMAMAKTADIR.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, Ali (2017), Altaylardan Kafkaslara Türk Devletleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Alptekin, Ali Berat (2009), “Ceyhun’dan Ceyhan’a Evlenme ile İlgili Bazı Kavramlar (Kalın, Saçı, Okuntu, Aşerme, Toy) Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.39, Mart. (307-321)
• Altungök, Ahmet (2012), “Ortaçağ Türk Dünyasında Haberleşme Kurumları: Casusluk ve Postacılık Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, S. 8/1, Ocak. (173-211)
• Aydemir, Adem (2013), “Kutadgu Bilig ve Divanü Lugati’t Türk’te Kuşlar”, International Journal of Social Science, V.6/1, Haziran. (271-297)
• Aydın, Erhan (2022), Eski Türklerde Gündelik Hayat, Kronik Kitap, İstanbul.
• Azılı, Kenan (2019), “Eski Türklerde Mektup/Mektuplaşma Kavram Alanına Ait “Bitig”ler Üzerine Bazı Düşünceler”, Türkbilig, S. 37, Ocak. (11-20)
• Barthold, Vasiliy Viladimiroviç (2019), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Haz. K. Y. Kopraman- İ. Aka), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Baykuzu, Tilla Deniz (2020), Asya Hun İmparatorluğu, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Bayrak, Ayhan (2021), “Dede Korkut’ta Cümle İçi Yakın Anlamlı Sözler”, Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 10/26, Aralık. (59-117)
• Caferoğlu, Ahmet (2021), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Çerçi, Faris (2003), “Haberleşme Hizmetleri ve Osmanlı Devleti’nde Ulak Organizasyonu (Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Bu Konudaki Görüşleri)”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 20, Aralık. (190-221).
• Çoruhlu, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Doğan, D. Mehmet (2020), Osmanlıca Yazılışlı Doğan Büyük Türkçe Sözlük, C. 1, Yazar Yayınları, Ankara.
• Durmuş, İlhami (2019), İskitler, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Eren, Tamer (2013), Bozkır Kültür Çevresinde Ulaşım ve Haberleşme (Başlangıçtan Uygur Dönemi Sonuna Kadar), Gazi Üniversitesi, Ankara. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Ergin, Muharrem (1983), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Ergin, Muharrem (2018), Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Esin, Osman (2017), “Orta Asya Ön Asya ve Anadolu Ekseninde Eski Türklerin Hayatında Önemli Bir Figür: At”, Ulakbilge, S 5/14, Temmuz. (1315-1334).
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1988), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, İstanbul.
• Gökalp, Ziya (1968), Türkçülüğün Esasları, Varlık Yayınları, İstanbul.
• Gökalp, Ziya (1976), Türk Medeniyeti Tarihi, (Haz. İ. Aka-K. Y. Kopraman), Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Gömeç, Sadettin Yağmur (2019), “Eski Türklerde Barınak ve Şehir Hayatına Dair İzler”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 122/240, Mayıs-Haziran. (11-24)
• Güllüdağ, Nesrin (2015), “Türklerde Damga Geleneği ve Nogay Türklerinin Damgaları Üzerine Bir İnceleme”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, S. 6/6, Şubat. (132-150)
• Gülyüz, Bahriye Güray (2019), “İslam Öncesi Türk Kültüründe Ateş ve Ateşe Hükmedenler (Maddi Kültür İzleri Işığında)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 9/17, Ocak. (201-223)
• Herodotos (2002), Herodot Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Isakov, Baktıbek ve Ünal, Uğur (2019), “Türk Dünyasında İletişim ve Haberleşmede A Priori Formlar”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 8 /3, Ekim. (1437-1466)
• İnan, Abdülkadir (1976), Eski Türk Dini Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
• İzgi, Özkan (1975), “Sıng Devrinde Kao-ch’ang’dan Çin’e Giden Elçiler”, İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 6. (105-110)
• İzgi, Özkan (1986); Kutluk Bilge Kül Kağan-Böğü Kağan ve Uygurlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• İzgi, Özkan (2000), Çin Elçisi Wang Yen-te’nin Uygur Seyahatnamesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim (1993), Türk Millî Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Kalan, Ekrem (2012), “İvolga Örneğinde Hun Kent Kültürüne Genel Bir Bakış”, Türkbilig, S. 24, Haziran. (1-19)
• Kâşgarlı Mahmud (2021), Divanü Lûgat-it Türk (Dizin), (Çev: B. Atalay), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Kıyak, Abdülkadir (2010), “İslamiyetten Önce Türklerde Güneş ve Ay ile İlgili İnanışlar”, Karadeniz Uluşlararası Bilimsel Dergi, S. 6. (133-143)
• Koca, Salim (2019), Türk Kültürünün Temelleri, Berikan Yayınevi, Ankara.
• Küden, Oğuzhan (2019), Türk Kültür Tarihinde Yırtıcı Kuşlar ile İlgili İnançlar ve Motifler, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Manisa. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Lıgetı, Lajos (1986), Bilinmeyen İç Asya, (Çev. S. Karatay), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Mori, Massao (1978), “Kuzey Asya’daki Eski Bozkır Devletlerinin Teşkilatı”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 9. (209-226) Onat, Ayşe Orsoy, Sema vd. (2020), Han Hanedanı Tarihi Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Onay, İbrahim (2018), “Hun ve Han Devletlerinin Diplomatik İlişkileri ve Elçileri”, Cappadocıa Journal of Hıstory and Socıal Scıences, S. 11, Ekim. (222-236)
• Otkan, Pulat (2021), Tarihçinin Kayıtları’na (Shi Ji) Göre Hunlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (1979), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Kömen Yayınları, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1993), Türk Mitolojisi, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 7, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (2015), Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (2020), İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Öngel, Hasan Basri (1999), Erken İç Asya Şaman Geleneklerinde Ok-Yay Simgeselliği ve Okçuluk, Gazi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, S. 4/4, Ekim. (51-72)
• Öngel, Hasan Basri (2001), “Gelişim Sürecinde Erken İç Asya Türk Okçuluğu”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 21/2, Haziran. (189-215)
• Özyetgin, A. Melek (1996), Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Pehlivanlı, Hamit (2002), “Eski Türkler ve Selçuklularda İstihbaratçılık”. Türkler Ansiklopedisi, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• PTT Genel Müdürlüğü (2007), Geçmişten Günümüze Posta, Cem Web Ofset, Ankara.
• Selçuk, Hava (2020), Selenge’den Tuna’ya Türk Kültür Tarihine Dair Notlar, Çizgi Kitabevi, Konya.
• Sun Zi (Sun Tzu) (2021), Savaş Sanatı, (Çev. P. Utkan-G. Fidan), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Şahin, Süveyda (2022), “Özbek Seramiklerinde Somut Olmayan Kültürel Mirasa Yansıyan Hayvan Motifleri”. Uluslararası Türk Dünyası Turizm, Ekonomi ve Kültürel Miras Sempozyumu, Denizli.
• Taşağıl, Ahmet (2015), Kök Tengri’nin Çocukları (Avrasya Bozkırlarında İslâm Öncesi Türk Tarihi), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Tekin, Talat (2018), Orhon Yazıtları, Bilge Su Yayınları, Ankara.
• Temel, Emine (2015), “Eski Uygur Türkçesi Dönemine Ait İki Mektup Örneği”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 2/2, Ocak. (127-141)
• Turan, Osman (1945), “Eski Türklerde Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Belleten, S. 9/35, Temmuz. (305-318)
• Tuzcuoğulları, Ömer Tarkan (2019), “Geçmişten Günümüze Türklerde Ok ile Haberleşme ve Davetiye Gönderme Üzerine Bir Çalışma”, International Social Studies Journal, V. 5/50. (6674-6679)
• Yıldırım, Elvin (2022), Türk Kültüründe Renkler, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Yusuf Has Hacib (2019), Kutadgu Bilig, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.