When Did Temujin Assumed the Title of Chinggis Khagan/Khan?

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 312 - 324, 30.12.2024

Çetin Kaya

https://doi.org/10.38000/juhis.1440864

Öz

Although there are many research works on Temujin's birth date, not much work has been done on the year he assumed the title of Chinggis Khagan/Khan. Researchers prefer to use information that has not been examined in detail on this subject, and they refer to various dates regarding this phenomenon in their studies. In this study, which we have conducted to clarify the subject, the question of when Temujin assumed the title of Chinggis Khagan is discussed in light of the information we have obtained from various historical chronicles, and an answer is sought to this question. As a result of the investigations, it is understood that Temujin was elected khan three times. It is known that in one of these elections, he was given the title of Chinggis Khagan. The first of these elections took place after Jamukha and Temujin’s ways had parted. However, it is not clear exactly when this election was made. Some researchers believe that this election was held in 1189, as stated in a rather late source. The second was the khan election held in 1203 after Temujin defeated the Kereyid ruler Ong Khan. The third is the assembly held in 1206 when he came to declare that all the peoples of Mongolia were under the rule of Chinggis Khagan after defeating the Naimans. As a result of detailed research on the main sources we have discussed, it has been concluded that Temujin assumed the title of Chinggis Khagan at the second congress held in 1203.

Anahtar Kelimeler

Genghis Khan, Chinggis Khagan, Mongols, Great Mongol Khaganate

Temüçin Ne Zaman Çinggis Kagan/Han Ünvanını Aldı?

Öz

Temüçin’in doğum tarihi üzerine birçok araştırma mevcut olmasına rağmen Çinggis Kagan/Han olduğu yıl hakkında pek çalışma yapılmamıştır. Bu konuda detaylı bir inceleme sonucu edinilmemiş bilgiler araştırmacılar tarafından tercih edilmekte ve çeşitli tarihlere yer verilmektedir. Konuya bir açıklık getirmek amacıyla yapmış olduğumuz bu çalışmada çeşitli ana kaynaklardan edindiğimiz bilgiler ışığında Temüçin’in ne zaman Çinggis Kagan olduğu sorusunun cevabı araştırılmaktadır Yapılan tetkikler neticesinde Temüçin’in üç defa han seçildiği anlaşılmaktadır. Bunlardan birincisi Camuha ile Temüçin’in yaşadıkları yol ayrımı sonrasında olmuştur. Ancak bu seçimin ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmemektedir. Bazı araştırmacılar oldukça geç dönemde kaleme alınmış bir kaynakta verilen 1189 tarihi ile bu seçimi özdeşleştirmektedirler. İkincisi 1203 yılında Temüçin’in, Kereyid hanı Ong’u yenilgiye uğrattıktan sonra yapılan han seçimidir. Üçüncüsü ise, 1206 yılında Naymanları mağlup ettikten sonra bütün Moğolistan halklarının Çinggis Kagan’a tabii olduğunu bildirmeye geldiği zaman yapılan hâkimiyet tayinidir. Ele aldığımız ana kaynaklar üzerinde yapılan detaylı araştırma neticesinde Temüçin’in 1203 yılında düzenlenen kurultayda Çinggis Kagan olarak isimlendirildiği görüşüne varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Han, Çinggis Kagan, Moğollar, Büyük Moğol Kağanlığı

Etik Beyan

Herhangi bir etik ihlal bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

Bu makale için destek aldığım herhangi bir kurum yoktur.

Teşekkür

Yetişmemde katkısı olan tüm hocalarıma teşekkür ederim.

Kaynakça

• [1]Ahmed Tebrizî (2019), Şehinşâhnâme, M. G. Kaheki; C. R. A. Abadi (Haz.), İntişarat-ı Doktor Muhammed Afşar, Tahran.
• [2]Akgür, A. Necati (1993), “Celâlî Takvimi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul.
• [3]Özaydın, Abdülkerim (2000), “İbnü’l İbrî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul.
• [4]Aknerli Grigor (2012), Okçu Milletin Tarihi, (Çev. H. D. Andreasyan), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• [5]Alaaddin Ata Melik Cüveynî (2013), Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. M. Öztürk), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [6]Alâuddin Atâ-Melik Cuveynî (2016), Târîh-i Cihân Gûşa, (Neşr. M. Kazvîni), İntişarat-ı Hermes, Tahran.
• [7]Barthold, Wilhelm (1978), “Cengiz Han”, İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul.
• [8]Bilgin, Orhan (1993), “Cüveynî, Atâ Melik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul.
• [9]Biran, Michal (2019), Cengiz Han, (Çev. A. F. Yıldırım), Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul.
• [10]Buell, Paul (2003), Historical Dictionary of the Mongol World Empire. The Scarecrow Press, Maryland.
• [11]Chavannes, Edouard (2020), On İki Hayvanlı Türk Takvimi, (Çev. M. Daş), Selenge Yayınları, İstanbul.
• [12]Clark, Larry V. (1978), The Theme of Revenge in the Secret History of the Mongols, L. V. Clark; P. A. Draghi (Ed.), Aspects of Altaic Civilization II içinde (C. 134, 33-57), Asian Studies Research Institute, Bloomington.
• [13]Curtin, Jeremiah (1908), The Mongols A History, Little, Brown and Company, Boston.
• [14]Çuluuni, Dalai (2006), İh Mongol Uls, Admon, Ulaanbaatar.
• [15]D’Ohsson, Abraham Constantin Mouradgea (2014), Moğol Tarihi, E. Kalan (Haz.), I.Q Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• [16]De Hartog, Leo (2004), Genghis Khan Conqueror of the World, Tauris Parke Paperbacks, London.
• [17]De Rachewiltz, Igor (1972), Index to The Secret History of the Mongols, Indiana University Publications, Bloomington.
• [18]Ebü’l-Ferec İbnü’l İbrî (2011), Târîhu Muhtasari’d-düvel, (Çev. Ş. Yaltkaya), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [19]Ebülgazi Bahadır Han (2020), Şecere-i Türk Türk’ün Soyağacı, Selenge Yayınları, İstanbul.
• [20]Fasîh Hâfî (2009), Mucmel Fasîh, C. 2, (Neşr. S. M. N. Nasrabadi), İntiaşarat-ı Esatir, Tahran.
• [21]Gıyâsuddîn Hândmîr (1984), Târîh-i Habîbu’s Siyer, C. 3, (Neşr. M. Debirsiyaki), Ketab Furuşi Hayyam, Tahran.
• [22]Golden, Peter B. (2014), Dünya Tarihinde Orta Asya, (Çev. Y. K. Taştan), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• [23]Gregory Abu'l Farac (1999), Abu'l Farac Tarihi, C. 2, (Çev. Ö. R. Doğrul), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [24]Grousset, Rene (2006), Bozkır İmparatorluğu, (Çev. M. R. Uzmen), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• [25]Hamdullah Müstevfî Kazvînî (2015), Tarih-i Gûzide, (Neşr. A. Nevai), İntişarat-ı Emir Kebir, Tahran.
• [26]Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî (2018), Târih-i Güzide, (Çev. M. Öztürk), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• [27]Howorth, Henry H. (1876), History of the Mongols, Longmans, Green, and Co, London.
• [28]Jamba (2006), Asragç Nertiin Tüüx, D. Zayabaatar (Haz.), Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar.
• [29]Kaya, Çetin (2020), “XIII. Yüzyıl Büyük Moğol Ulusu’nda Kağan ve Han Unvanlarının Kullanımına Dair Bir İnceleme”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, S. 21, Mart. (290-297)
• [30]Kaya, Çetin (2021), “Cengiz Han’ın Kızları ve Yapmış Oldukları Evlilikler”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 22, Temmuz. (189-199)
• [31]Kaya, Çetin (2022a), “Cengiz Han’ın Kadınları”, O. Söylemez; A. Daşman vd. (Ed.), Cengiz Han’ı Aramak (77-92), Bengü Yayınları, İstanbul.
• [32]Kaya, Çetin (2022b), “Moğol Tarihinde Temüge Otçigin’e Dair Notlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, S. 37, Güz. (299-312)
• [33]Kaya, Çetin (2023), Çağatay Hanlığı- Büyük Moğol Kağanlığı Arasındaki Siyasi İlişkiler (Başlangıçtan 1320 Yılına Kadar), Post Yayınları, İstanbul.
• [34]Kosmin, Paul J. (2018), Time and Its Adversaries in the Seleucid Empire, The Belknap Press, Massachusetts.
• [35]Kutbuddîn-i Şîrâzî (2009), Ahbâr-ı Mogûlân, (Neşr. İ. Afşar), Setare, Kum.
• [36]Lubsandanzan (2006), Altan Tovç, Ş. Çoimaa (Haz.), Mongol Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar.
• [37]Marco Polo (2009), Dünyanın Hikâye Edilişi Harikalar Kitabı, (Çev. I. Ergüden; Z. Z. İlkgelen), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• [38]May, Timothy (2017), The Mongol Empire. Abc-Clio, California.
• [39]ME (yazma eser), Muizzu’l Ensâb, Bibliotheque Nationale France, Department des Manuscrits, Persian.
• [40]MGT (1995), Moğolların Gizli Tarihi, (Çev. A. Temir), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• [41]MGT (2011), Moğolların Gizli Tarihçesi, (Çev. M. L. Kaya), E. Kalan (Ed.), Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• [42]MNT (1990), Mongolun Nigoça Tobçiyan, (Trs. B. Sumyabaatar), Ulsin Hevleliin Gazar, Ulaanbaatar.
• [43]Morgan, David (1990), The Mongols, Basil Blackwell, Massachusetts.
• [44]Muhammed Benâketî (2000), Târîh-i Benâketî, (Neşr. C. Şear), Encümen-i Asar u Mefahir-i Ferhengi, Tahran.
• [45]Muhammed Mîrhând (2006), Târîh-i Ravzatu’s Safâ, C. 8, (Neşr. C. Keyanfur), İntişarat-ı Esatir, Tahran.
• [46]Oktay, Hasan (2007), Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Selenge Yayınları, İstanbul.
• [47]Özgüdenli, Osman Gazi (2008), “Reşüdîdün Fazlullah-ı Hemadânî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul.
• [48]Özgüdenli, Osman Gazi (2011), “Târîh-i Cihângûşâ”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 40, İstanbul.
• [49]Paulenz, Karenina Kollmar (2020), Moğollar Cengiz Han’dan Günümüze, (Çev. H. Aydın), Runik Kitap, İstanbul.
• [50]Pelliot, Paul (1959), Notes On Marco Polo, C. 1, Imprimerie Nationale, Paris.
• [51]Prawdin, Michael (1953), The Mongol Empire Its Rise And Legacy, George Allen And Unwin LTD, London.
• [52]Rashiduddin Fazlullah (1998), Jami’u’t-tawarikh, C. 1-2, (Çev. W. M. Thackston), Harvard University Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Cambridge.
• [53]Ratchnevsky, Paul (1992), Genghis Khan His Life and Legacy, (Çev. T. N. Haining), Basil Blackwell, Cambridge.
• [54]Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî (1995), Câmiu’t Tevârîh, C. 1-2, (Neşr. M. Ruşen; M. Musevi), İntişarat-ı Elburz, Tahran.
• [55]Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî (2014), Câmiu’t Tevârîh, (Neşr. B. Kerimi), İntişarat-ı İkbal, Tahran.
• [56]Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî (yazma eser), Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk. Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı, Envanter Nu: 2937.
• [57]Ruysbroeckli Willem (2010), Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255, (Çev. Z. Kılıç), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• [58]Rybatzki, Volker (2006), Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente, Publications of the Institute for Asian and African Studies, Helsinki.
• [59]Sagan Setsen (2006), Erdeniin Tovç, M. Bayarsihan (Haz.), Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, Ulaanbaatar.
• [60]Shao Hung; Peng Da Ya vd. (2012), Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları: Meng Ta pei lu ve Hei Tai shi lu, (Çev. A. Danuu), Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• [61]SHM (2004), The Secret History of the Mongols, (Çev. I. de Rachewiltz), Brill, Leiden.
• [62]Simon De Saint Quentin (2006), Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, (Çev. E. Özbayoğlu), DAKTAV, Antalya.
• [63]Subaşı, Ömer (2021), Moğollarda Kadın, Evlilik ve Dış Siyaset, Selenge Yayınları, İstanbul.
• [64]Şakiroğlu, Mahmut H. (2003), “Marco Polo”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 28, Ankara.
• [65]Şerbetçi, A. (2002), “Kutbüddîn-i Şîrâzî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara.
• [66]Şeşen, Ramazan (1993), “Câmiu’t-Tevârîh”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul.
• [67]Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî (2014), Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (Çev. A. Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• [68]Turan, Osman (1941), “Çingiz Adı Hakkında”, Belleten, S. 19, Temmuz. (267-276)
• [69] Turan, Osman (2016), Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Ötüken Neşriyat, İstanbul. [70] Vassâf (1968), Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, (Neşr. A. Ayeti), İntişarat-ı Bonyad-ı Ferheng-i İran, Tahran. [71] Weatherford, J. (2016). Cengiz Han’ın Kızları. (Çev. M. Bilgen). Tarih&Kuram, İstanbul. [72] Weatherford, J. (2021). Cengiz Han. (Çev. S. Karakale). Kronik Yayımcılık, İstanbul.