The Establishment of the Sassanid State: An Evaluation of the Battle of Hormozdgān

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 267 - 285, 30.12.2024

Ali Hüseyin Toğay

https://doi.org/10.38000/juhis.1441136

Öz

This study aims to reveal the importance of the results for the Sassanids by emphasizing the background of the Hormozdgān battle that took place between the Parthians and the Sassanids in 224 AD. The Sassanid Dynasty, which emerged in the Fars Province of Iran in the 3rd century, attained a religious and political prominence in the city of Istakhr, a part of the Parthian State, during the time of Sasan and Babak. The Sassanids, which entered the process of becoming a state, especially under the leadership of Ardashir, from the 3rd century AD, managed to make its presence clearly felt in the face of the Parthian State and its vassal kingdoms in a short time. In this context, most sources have recorded that after Ardashir eliminated the kingdoms that were subject to the Parthian State, he officially established the Sassanid State in Iran as a result of his historical victory against the Parthian Shah Ardavān in the Battle of Hormozdgān. Certainly, it is evident that the Parthians experienced a significant decline in power as a consequence of this war. However, it is not accurate to assert that this power loss led to their complete extinction. Following the conflict, the actions of influential groups with Parthian roots posed challenges for the Ardashir government. The present study contends that the Battle of Hormozdgān, fought between the Sassanids and the Parthians, was not a localized conflict; rather, it possessed a regional character, and the outcomes of this war even had repercussions on the global stage.

Anahtar Kelimeler

Parthians, Sassanids, Ardavān, Ardashir, Hormozdgān

Sasani Devleti’nin Kuruluşu:Hürmüzgân Muharebesi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Bu çalışma, MS 224 yılında Partlar ve Sasaniler arasında meydana gelen Hürmüzgân Muharebesi’nin arka planına vurgu yaparak, sonuçlarının Sasaniler açısından taşıdığı önemi ortaya koymayı hedeflemektedir. 3. yüzyılın başlarında İran’ın Fars Eyaleti bölgesinde ön plana çıkmaya başlayan Sasani Hanedanı, Sasan ve Babek zamanında Part Devleti’ne bağlı İstahr şehrinde dini ve siyasi açıdan güçlü bir konuma ulaşmışlardır. Bilhassa Erdeşîr önderliğinde devletleşme sürecine giren Sasaniler, kısa zamanda Part Devleti ve bu devlete bağlı vasal krallıklar karşısında, varlığını belirgin şekilde hissettirmeyi başarmıştır. Bu bağlamda pek çok kaynak Erdeşîr’in, Part Devleti’ne tabii olan krallıkları bertaraf etmesinin ardından Hürmüzgân Muharebesi’nde Part Şahı IV. Ardavān’a karşı kazandığı tarihî zafer sonucunda İran’da resmi açıdan Sasani Devleti’ni kurduğunu kaydetmektedir. Elbette bu muharebe sonucunda Partların büyük bir güç kaybettiği aşikârdır. Ancak bu güç kaybının, onların tamamen yok oluşuna sebebiyet verdiğini belirtmek pek doğru değildir. Zira muharebe sonrasında Part soyundan gelen nüfuzlu grupların faaliyetleri, Erdeşîr hükümetini zor durumda bırakmıştır. Dolayısıyla bu çalışma, Sasaniler ve Partlar arasında vuku bulan Hürmüzgan Muharebesi’nin yerel bir muharebe olmadığını, diğer bir ifadeyle de bölgesel bir nitelik taşıdığını hatta ilgili muharebenin sonuçlarının zamanla dönemin küresel dünyasına tesir ettiğini iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Partlar, Sasaniler, Ardavān, Erdeşîr, Hürmüzgân

Kaynakça

• [1]Agatʿangełos (1976), Patmutʿiwn Hayoc, (Çev. Robert W. Thomson), History of Armenians, University of New York, Albany.
• [2]Agathias (1975), Historiae, (Çev. Joseph D. Frendo, Talter De Gruyter), Berlin- NewYork.
• [3]Ahd Ardashîr (1348/1969), (Çev. Mohammad Ali EmamShooshtari), Tahran.
• [4]Adrian, D. Bivar, (1998), Encyclopaedia Iranica E. Yarshater (Ed.), Estakr (C. 8, 643-646), Mazda Publishers, New York.
• [5]Alram, Michael (1999), The Beginning of Sasanian Coinage. Bulletin of the Asia Institute. S. 13, (67-76).
• [6]Alram, Michael (2008), “Early Sasanian Coinage”, The Sasanian Era the Idea of Iran Volume III, S. Curtis and S. Stewart (Ed.), (C. 3, 17-30), I. B. Tauris, London.
• [7]Altungök, Ahmet (2015), İslam Öncesi İran’da Devlet ve Ekonomi, Hikmet Yayınevi. İstanbul.
• [8]Abedi, Farzad (2019), “Zeus Kültündeki Greko-Pers Etkileşimler”, Journal of Universal History Studies, S. 2, Aralık, (269-287).
• [9]Badenc, M (1393/2014), “Darabgird”, Dânışnâme-yi Cihân-i İslam, C. 16, Tahran.
• [10]Bakır, Abdulhalik ve Ahmet Altungök (2014), “Erken Ortaçağların Şehirler Topluluğu: Medâ’in”, Belleten, S. 281, Nisan, (1-40).
• [11]Beyani, Şirin, (1377/1999), Tisfûn ve Bağdad Der Gozar-i Tarih, Tahran.
• [12]Beyani, Şirin (2020), Eşkanilerin (Partların) Düşüşü ve Sâsânilerin Yükselişi. (Çev. A. H. Toğay), Selenge Yayınları, Ankara.
• [13]Bonner, Michael (2020), The Last Empire of Iran, Gorgias Press. New Jersey.
• [14]Bosworth, Edmund (2012), “Arrān”, Encyclopaedia of Iranica: Vol 5, New York.
• [15]Brosius, Maria (2020), A History of Ancient Persia, Wiley-Blackwell, New Jersey.
• [16]Bundahišn (1392/2013), (Çev. Mehrdad Bahar), Neşr-î Tus, Tahran.
• [17]Christensen, Arthur (1385/2006), İran Der Zamanı Sâsânîyân, (Çev. G. R. Yasmi), İntîşârât-ı Muasır, Tahran.
• [18]Cinemre, İlhami Tekin (2018), Geç Antik Çağda Romalılar ve Sasaniler Arasında Armenia (224-451), İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [19]Cinemre, İlhami Tekin (2022), “Geç Antik Çağ Armenia’sında Kimlik Paradigması: Armenialılar Ermeni Midir?”, Belleten, S. 305/86, Nisan. (61-88).
• [20]Çubuk, Ceren Pilevneli, (2021), II. Theodosius’un Batı Politikası: Diplomasi ve Savaş, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [21]Daryaee, Touraj (2009), Sasanian Persia The Rise and Fall of an Empire, New York.
• [22]Daryaee, Touraj (2010), “Ardaxšīr and the Sasanians Rise to Power”, Studia Classica Et Orientalia, S. 1, (236-255).
• [23]Debevoise, Neilson C (1938), A Political History of Parthia, Chicago University Press, Chicago.
• [24]Dēnkard IV (1393/2014), (Çev. Maryam Rezaee), Neşr-i İlmi, Tahran.
• [25]Diakonoff, Mikhail (1351/1962), Eşkânîyân, (Çev. K. Kişaverz), İntîşârât-ı Peyam, Tahran.
• [26]Dio Cass (1927), Rhomaika, (Çev. E. Cary), Harvard University Press, Cambridge.
• [27]Ebû Ali Bel‘amî, Tarih-i Belamî (1353/1974). (Tsh. M.T. Bahar, M. P. Genabadi), İntîşârât-î Zavar, Tahran.
• [28]Ebu Hanife Dîneverî, Ahbâr'üt-Tivâl (1371/1992), (Çev. M. Damğani), İntîşârât-ı Bünyad-ı Ferheng, Tahran.
• [29]Ebû Mansur Seâlibî (1368), Ğureru Ahbâri Mülûki'l-Furs ve Siyerihim (Çev. M. Fazaeli), Neşr-i Nokre, Tahran.
• [30]Ebu Muhammed Makdisi (1379/2000), Ahsenü’t Tekasim (Çev. A. N. Münzevi), İntîşârât-ı Bünyad-ı Ferhengi, Tahran.
• [31]Ebul Kasım Firdevsî (1395/2016). Şehname (Nşr. F. Cüneydi) İntîşârât-ı Belh, Tahran.
• [32]Frye, Richard N (1968), The Political History of Iran Under the Sasanians, E. Yarshater (Ed.), The Cambridge History of Iran, İçinde (C.3, 116-180), Cambridge Press, Cambridge.
• [33]Frye, Richard N (1984), The History of Ancient Iran, C. H. Beck, München.
• [34]Frye, Richard N (1989), Encyclopaedia Iranica E. Yarshater (Ed.), “Bāzrangī”, C. 4, 16, Mazda Publishers New York.
• [35]Ghirshman, Roman (1350/1971), Tarih-i İran Ez Âğâz Ta İslam, (Çev. M. Muin), İntîşârât-ı İlmi ve Ferhengi, Tahran.
• [36]Hamza İsfahani (1395/2016), Tarih-i Peygamberan ve Şâhân, (Çev. C. Şoar), İntîşârât-î Tarih, Tahran.
• [37]Herodianus (1961) Ab Excessu Divi Marci, (Çev. E. C. Echols), University of California Press, California.
• [38]Herzfeld, Ernst (1935), Archaelogical History of Iran, Oxford University Press, Oxford.
• [39]İbn Vâzıh el- Ya‘kūbî (1382/2003), Tarih-i Ya‘kūbî, I, (Çev. M. İ. Ayeti), İntîşârât-ı İlmi Ferhendi, Tahran.
• [40]İbn’ül Belhî (1385/ 2006), Farsname, (Tsh, N. Rayned), İntîşârât-ı Esatir, Tahran.
• [41]Jens, Kröger (1993) “Ctesiphon,” Encyclopaedia Iranica, C. 4, New York.
• [42]Kârnâme-i Erdeşîr-i Bâbekân [Erdeşîr-i Bâbekân Destanı] (2021), (Çev. A. H. Toğay), Selenge Yayınları, İstanbul.
• [43]Keyani, Y (1374/1995), Payitahthâ-yi İran. İntîşârât-ı Miras-ı Ferhengi, Tahran.
• [44]Lukonin, Vladimir (1350/1971), Temeddün İran Sâsânî. (Çev. İ. Reza), İntîşârât-ı İlmi Ferhengi, Tahran.
• [45]Markwart, Josef (1371/1992), İranşehr Ber Mebani Coğrafya-yi Movsēs Xorenacʿi, (Çev. M.Ahmedi), İntîşârât-ı İttilaat, Tahran.
• [46]Meşkûr, Cevad (1363/1984), İran Der Ahd-ı Bastan, İntîşârât-ı Sazman, Tahran.
• [47]Meşkûr, Cevad (1388/2009), Tarih-i Siyasi Sasaniyan, İntîşârât-ı Dünya, Tahran.
• [48]Minhâc-ı Sirâc Cûzcânî (1363/1984), Tabakat-ı Nasırî, (tsh. A. Habibi) , İntîşârât-ı Bünyad-ı Ferhengi, Tahran.
• [49]Movsēs Xorenacʿi (1978), Patmutʿiwn Hayocʿ, (Çev. Thomson, Robert W), Harvard University Press, Cambridge.
• [50]Muhammed Reza Naci ve Cevad Nistani, “İsthar”, Dânışnâme-yi Cihân-i İslam, C. 8, Tahran.
• [51]Mücmelü’t-Tevârih ve’l-Kısas (1318/1939), (Nşr. Melik El Şûra-i Bahar), Tahran.
• [52]Name-ye Tansar be Goshnasb (1392/2013), (Tsh. Müctebi Minovi), İntîşârât-ı Dünya, Tahran.
• [53]Orosius (2010), The Seven Books of History Against the Pagans, (Trans. A.T. Fear), Liverpool University Press, Liverpool, 2010.
• [54]Oryan Saeed (1392/2013), Rahname - ī Katibehā- Īrani Miyane, İntîşârât-ı İlmi, Tahran.
• [55]Olbrycht, Marek Jan (2016), “Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān”, V. S. Curtis, E. J. Pendleton, M. Alram, T. Daryaee, The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion, İçinde (C. 5, 23-35). Oxbow Books, Oxford.
• [56]Perviz Recebi (1382/2003), Hezarhâ-i Gomşode Sasaniyan, Neşri Tus, Tahran.
• [57]Pigulevskaia, Nina (1372/1993), Şehirhâ-yi İran Der Ruzgar-i Partiyan ve Sâsânîyân. (Çev. İ. Reza), İntîşârât-ı İlmi Ferhengi, Tahran.
• [58]İneyatullah Reza ve Ali Musevi (1393/2014), “Tisfûn” Dâiret’ül Maârif-i Bûzûrg-i İslam, C. 16, Tahran.
• [59]Rezakhani, Khodadad (2017), ReOrienting the Sasanians East Iran in Late Antiquity, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• [60]Roozbeh Zarrinkoob ve Ali Hüseyin Toğay, “Göktürklerdeki “Kut” İle Sasanilerdeki “Farrah” (Xvarrah) Kavramları Arasındaki Benzerlikler”, USAD, S. 17, Ocak. (113-134).
• [61]Šāyest Nē Šāyest, (1369/1990), (Trans. Katayun Mazdapor), Pejuheş-i Ulûm -i İnsani ve Muta'alat-ı Ferhengi, Tahran.
• [62]Schippmann, Klaus (1396/2017), Mebani Tarih-i Sâsânîyan. (Çev. K. Cihandari), İntîşârât-ı Farzan, Tahran.
• [63]Shahbazi, Shapur (2012), “Hormozdgān”, Encyclopaedia Iranica, C. 5, New York.
• [64]Sheldon, Rose Mary (2010), Rome’s Wars in Parthia: Blood in the Sand. Vallentine Mitchell, London.
• [65]Sivrioğlu, Ulaş Töre. (2023). Perslerin Ardından İran Sāsāniler Dönemi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• [66]Taberî, Muhammed b. Cerîr, Tarih-i Taberî II, (1352/1973), (Çev. Ebulkasım Pâyende), İntîşârât-ı Esatir, Tahran.
• [67]Tafazzoli, Ahmad (1318/1939), Tarih-i Edebiyat-ı İran Piş Ez İslam, İntîşârât-ı Sohen, Tahran.
• [68]Toğay, Ali Hüseyin (2023), Sasani Devletinin Tarihi Kaynakları. Berikan Yayınları, Ankara.
• [69]Toğay, Ali Hüseyin (2023), Part Tarihine Giriş, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• [70]Vendayi, Milad (1398/2019), Şahân Ber Seng, İntîşârât-ı Vahid-i Sanâti, İsfahan.
• [71]Walther, Hintz (1385/2006), Yafteha-yi Taze Ez İran Bastan (Çev. R. Pervizi), İntîşârât-ı Kaknus, Tahran.
• [72]Widengren, Geo (1970), “The Establishment the Sassanian Dynasty in the Light of New Evidence in Persia”, La Persia Nel Medioevo, S. 21, (711-780).
• [73]Wiesehöfer, Josef (1986), Ardašīr i i. History, Encyclopaedia Iranica, Vol. 2, New York.
• [74]Wolfgang Felix & Wilferd Madelung (1995), “Deylamites,” Encyclopaedia Iranica, Vol. 7, New York.
• [75]Wolski, Josef (1383/2004), Şehinşah-ı Eşkânî. (Çev. M. S. Ferr), İntîşârât-ı Kaknus, Tahran.
• [76]Xavier de Planhol and Bernard Hourcade (2017), “Kerman ii. Historical Geography,” Encyclopædia Iranica: V ol. XVI, New York.
• [77]Yücel, Muhammed, (2018), Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Pers Varlığı (M.S 224-651), İstanbul Üniversitesi, İstanbul. (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• [78]Zand-ı Wahman Yašt (1382/2003), (Çev. M.T. Rashed Mohassel), Institute for Humanities and Cultural Studies, Tahran.
• [79]Zerrînkûb Abdülhüseyin ve Ruzbeh Zerrînkûb (2019), Sâsânîlerin Siyasi Tarihî, (Çev. A. H. Toğay), Önsöz Yayıncılık, İstanbul.
• [80]Zerrînkûb, Abdülhüseyin (1394/2015), Tarih-i Merdum-i İran, C. I, İntişarat-ı Emir Kebir, Tahran.