SOSYAL MEDYA BAĞIMLILIĞININ VE GELİŞMELERİ KAÇIRMA KORKUSUNUN TÜKETİM DAVRANIŞLARINA ETKİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Yıl 2023,
Cilt: 18 Sayı: 72, 356 - 379, 19.10.2023
Elif Kurtoğlu
Hatice Aydın
Öz
Günümüzün en çok kullanılan iletişim aracı olan sosyal medya, zamanla sosyal hayatımız
ile bütünleşmekte ve hatta tüketim davranışlarımızı da etkileyebilmektedir. Tüketicilerin
sosyal medyaya bağımlı olması, zamanla sosyal medya korkularına dönüşebilmektedir. Bu
korkulardan birinin de gelişmeleri kaçırma korkusu olduğu düşünülmektedir. Tüketicilerin
başkalarının yaptıklarını yapma ve tükettiklerini tüketme olarak ifade edilen gelişmeleri
kaçırma korkusu ya da FoMO da zamanla tüketicilerin tüketim davranışlarını
etkileyebilmektedir. Bu çalışmada, sosyal medya bağlılığının ve sosyal medyadaki gelişmeleri
kaçırma korkusunun gösterişçi ve içgüdüsel tüketime etkisi değerlendirilmektedir. Ayrıca
sosyal medya bağımlılığının gelişmeleri kaçırma korkusuna doğrudan etkisini de
değerlendirmek amaçlanmaktadır. Çalışmada kolayda örneklem türü ile 393 katılımcıya
ulaşılmıştır. Araştırmada demografik ve tanımlayıcı analizler ile açıklayıcı faktör ve
regresyon analizleri gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre sosyal medya bağımlılığı
gelişmeleri kaçırma korkusu üzerinde ve gelişmeleri kaçırma korkusunun da tüketim üzerinde
anlamlı etkisi bulunmaktadır. Elde edilen sonuçların literatüre ve pazarlama uzmanlarına katkı
sunması beklenmektedir.
Kaynakça
- Abel, J. P., Buff, C. L., & Burr, S. A. (2016). Social Media and the Fear of Missing Out: Scale Development and Assessment. Journal of Business & Economics Research (JBER), 14(1), 33-44.
- Akıllı, G.K. & Gezgin, D.M. (2016). Üniversite Öğrencilerinin Nomofobi Düzeyleri ile Farklı Davranış Örüntülerinin Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (40), 51-69.
- Akyazı, A. (2019). Sosyal Medya ve Tüketim İlişkisi: Popüler Ünlülerin Instagram Hesapları Üzerine Bir Araştırma. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 93-108.
- Al Dhuhlı, I. & Ismael, S. (2015). The Impact of Social Media on Consumer Buying Behaviour. Unpublished Master’s Project, Sultan Qaboos University.
- Armağan, M.; Karakulle, V. & Karademir, İ. (2019). Sosyal Medya Kullanan Tüketicilerin Algıları Üzerine Bir Araştırma: Instagram Örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(4), 1-14.
- Aslan, M. (2021). Gösterişçi Tüketim Eğilimi Ölçeği’nı̇n (GTE) Türkçe Uyarlaması: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 6(15), 271-281.
- Aydın, H. & ÜnaL, S. (2015). Evaluatıon Of The Strategıes Copıng Wıth Consumers'guılt And Shame In Impulse Buyıng: A Study On Unıversıty Students. Journal Of Global Strategic Management, 9(2), 119-133.
- Aydın, H. (2018). Sosyal Medyadaki Gelişmeleri Kaçırma Korkusunun (FoMO) İçgüdüsel Alımlara Etkisinin Öz Belirleme Kuramı ile Açıklanması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 17, UİK Özel Sayısı, 415-426.
- Aydın, H. (2022). Fomo, Yolo ve Jomo Sosyal Medya Hastalıklarının Tüketim Bağlamında Değerlendirilmesi Üzerine Literatür Taraması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (37), 19-34.
- Bahar, R., & Villi, B. (2023). Hedonik Tüketim İle Gelişmeleri Kaçırma Korkusu (Fomo) Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Z Kuşağı Tüketiciler Üzerine Bir Araştırma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 588-607.
- Baumeıster, RF.(2002). Günaha Boyun Eğmek: Kendini Kontrol Edememe, Dürtüsel Satın Alma Ve Tüketici Davranışı. Tüketici Araştırmaları Dergisi, 28 (4), 670-676.
- Bloemen, N., & De Coninck, D. (2020). Social media and fear of missing out in adolescents: The role of family characteristics. Social Media+ Society, 6(4), 2056305120965517.
- Boğa, Ö. & Başçı, A. (2016). Ağızdan Ağıza Pazarlamanın Gösterişçi Tüketim Üzerine Etkisi. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(45), 463-489.
- Bozkurt, Ö. & Söyleyici, Ç. (2017). Sosyal Medya Ve Tüketici Davranışları İlişkisi: Türkiye’deki Sosyal Medya Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma. Kesit Akademi Dergisi, (9), 36-54.
- Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve uygulamada eğitim yönetimi, 32(32), 470-483.
- Büyüköztürk, Ş., Çakmak, KE, Akgün, ÖE, Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
- Büyüköztürk, Ş. (2015). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. (21. Baskı). Ankara: Pegem
- Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal Bilimler için Veri Analizi El Kitabı, Pegem Akademi, Ankara
- Chaudhuri, H.; Mazumdar, S. & GroshaL, A. (2011). Conspicuous Consumption Orientation: Conceptualisation, Scale Development and Validation. Journal of Consumer Behaviour, 10, 216-224.
- Coley, A. & Burges. B. (2003). Bilişsel ve Duygusal Anlık Satın Almada Cinsiyet Farklılıkları”. Journal of Fashion Marketing and Management. An International Journal, 7 (3), 282-295.
- Constantinides, E. ve Zink Stagno, M.C. (2011). Potential Of The Social Media As Instruments Of Higher Education Marketing: A Segmentation Study. Journal of Marketing for Higher Education, 21(1), 7-24.
- Correia, A.; Kozak, M. & Reis, H. (2016). Conspicuous Consumption of The Elite: Social and Self-Congruity In Tourism Choices. Journal of Travel Research, 55(6), 738- 750.
- Çağlıyan, U., Işıklar, Z. E., & Hassan, A. (2016). Üniversı̇te Öğrencı̇lerı̇nin Satın Alma Davranışlarında Sosyal Medya Reklamlarının Etkisı̇: Selçuk Üniversı̇tesi’nde Bir Araştırma. Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (11), 43-56.
- Çam, E. & İşbulan, O. (2012). A New Addiction For Teacher Candidates: Social Networks. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 11(3), 14-19.
- Çopuroğlu, F. (2021). Tüketicilerin Sosyal Medya Kullanımı, FoMO ve Hedonik Tüketim Arasındaki İlişki. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(37), 4298-4326.
- Demirel, A. (2013). E-Ticarette Sosyal Medya Etkilerinin İncelenmesiyle Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Dholakıa, U. & BagozzI, R. P. (2001). Consumer Behavior In Digital Environments. Digital Marketing, 163-200
- Duygun, A. (2018). Sosyal Medya Bağımlılığının Tüketici Satın Alma Karar Sürecine Etkisi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 1351-1375.
- Ekşi, O.; Cesur, Z. & Yavuzyılmaz, O. (2022). Algılanan Sosyal Medya Pazarlaması'nın Gösterişçi Tüketim Üzerine Etkisi'nde Influencer Pazarlamasının Aracılık Rolü. Kocaeli Üniversitesi, Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 1.
- Elhaı, J. D.; Levıne, J.C.; Dvorak, R. D. & Hall, B. J. (2016). Fear of Missing Out, Need for Touch, Anxiety and Depression Are Related to Problematic Smartphone Use. Computers in Human Behavior, 63, 509-516.
- Erdemir, M.B. ve Özoğlu, B. (2021). Sosyal Medyanın Tüketici Davranışlarına Etkisi: Kayseri İli Örneği. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(2), 1078-1103.
- Erdoğan, A., Yilmaz, Y., & Hocaoğlu, Ç. (2021). Modern Çağın Yeni Hastalığı: Gelişmeleri Kaçırma Korkusu “FOMO” Nedir? Bir Gözden Geçirme. Kıbrıs Türk Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 3(3), 217-222.
- Eryılmaz, B. (2014). Sosyal Medya Kullanımının Müşteri Tercihleri Üzerine Etkileri: Konaklama İşletmelerinde Bir İnceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Field, A. (2018). Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. (5. Baskı). Sage.
- Fox J. & Moreland, J.J. (2015).The Dark Side of Social Net-Working Sites: An Exploration of The Relational And Psychological Stressors Associated With Facebook Use And Affordances. Comput Human Behaviour, 45, 168-176.
- Fuster, H., Chamarro, A., & Oberst, U. (2017). Fear of Missing Out, Online Social Networking and Mobile Phone Addiction: A Latent Profile Approach. Aloma: Revista de Psicologia, Ciències de l'Educació i de l'Esport, 35(1), 22-30.
- George, D. & Mallery, M. (2001). SPSS for Windows Step by Step: A Simple Guide and Reference 10.0 Update. (3. Baskı). Allyn and Bacon.
- Good, M. C. & Hyman, M. R. (2020). Direct and Indirect Effects of Fear-Ofmissing-Out Appeals on Purchase Likelihood. Journal of Consumer Behaviour, 1–13.
- Gökler, M.; Aydın, R.; Ünal, E. & Metintaş, S. (2016). Sosyal Ortamlarda Gelişmeleri Kaçırma Korkusu Ölçeğinin Türkçe Sürümünün Geçerlilik ve Güvenirliliğinin Değerlendirilmesi, Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(1), 52-59.
- Grıffıths, M. (2005). A ‘Components’ Model Of Addiction Within A Biopsychosocial Framework. Journal of Substance Use, 10(4), 191-197.
- Grıffıths, M. D. (2013). Social Networking Addiction: Emerging Themes And Issues, Addiction Research & Therapy, 4, 5.
- Güleç, C. (2015). Thorstein Veblen ve Gösterişçi Tüketim Kavramı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 38(04), 62-82.
- Güllülü, U.; ÜnaL, S. & Bilgili, B. (2010). Kendini Gösterim ve Kişilerarası Etkileşimin Gösterişçi Tüketim Üzerindeki Etkilerini Belirlemeye YönelikBir Araştırma. H. Ü. İİBF Dergisi, 28(1), 105-139.
- Gürbüz, S. & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Felsefeyöntem-analiz (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
- Gürdin, B. (2016). Sigara Karşıtı Televizyon Reklamlarında Kullanılan Korku Çekiciliği Faktörü Etkinliğinin Beyin Görüntüleme Tekniği ile Ölçümü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme A.B.D.
- Gürdin, B. (2019). Sosyal Medyanın Hedonik Tüketimi Ve Fomo’nun Gücü. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54(3), 1259-1278.
- Hato B. (2013). (Compulsive) Mobile Phone Checking Behavior Out of a Fear of Missing Out: Develop-ment, Psychometric Properties and Test-Retest Reliability of a C- FoMO-Scale ANR: 610304. Master's Thesis.
- Hayran, C., Anik, L. & Gurhan-Canlı, Z. (2016). Exploring the Antecedents and Consumer Behavioral Consequences of” ACR North American Advances.
- Hayran C.; Anik, L. & Gürhan, Z. (2017). Exploring the Antecedents and Consumer Behavioral Consequences of “Feeling of Missing out (FOMO)” (Abstract), In: Stieler M. (eds) Creating Marketing Magic and Innovative Future Marketing Trends. Developments in Marketing Science: Proceedings of the Academy of Marketing Science. Springer, Cham, ss. 661-662.
- Henseler, J.; Rıngle, C.M. ve Sarsdet, M. (2015). A New Criterion for Assessing Discriminant Validity in Variance-Based Structural Equation Modeling. Journal of The Academy of Marketing Science, 43(1), 115-135.
- Hodkınson, C. (2016). Fear Of Missing Out (Fomo) Marketing Appeals: A Conceptual Model. J. Mark. Commun, 25, 65–88.
- İşcan, R.V.; Kapusuz, N.; Bazancır, S.; Bayram, İ. & Durukan, T. (2022). Sosyal Medya Fenomen Bağlılığının Tüketicilerin Kaçırma Korkusu (FoMo) ve Satın Alma Niyetlerine Etkisi, International Academic Social Resources Journal, (e-ISSN: 2636-7637), 7(42), 1219- 1228
- İşlek, M. S. (2012). Sosyal Medyanın Tüketici Davranışlarına Etkileri: Türkiyedeki Sosyal Medya Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaman.
- Karagöz, Y. & Kösterelioğlu, Ġ. (2008). İletişim Becerileri Değerlendirme Ölçeğinin Faktör Analizi Metodu ile Geliştirilmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 81-98.
- Karakaş, G.; Buran, K. & Eren, Ş. (2019). Sosyal Medyanın Satın Alma Davranışlarına Etkisi: Hitit Üniversitesi Öğrencileri Örneği. Journal of Academic Value Studies (JAVStudies), 5(5), 975-982.
- Kazi, A.G.; Khokhar, A.; Qureshı, P. ve Murtaza, F. (2019). The Impact of Social Media on Impulse Buying Behaviour in Hyderabad Sindh Pakistan. International Journal of Entrepreneurial Research, 2(2), 8-12.
- Kıetzmann, J.; Hermkens, K.; Mccarthy, I. & Sılvestre, B. (2011). Social Media? Get Serious! Understanding the Functional Building Blocks of Social Media. Business Horizons, 54(3), 241-251.
- Kozak, M. (2014). Bilimsel Araştırma: Tasarım, Yazım ve Yayım Teknikleri, Detay Yayıncılık. Ankara.
- Kwon, O. & Wen, Y. (2010). An Empirical Study of the Factors Affecting Social Network Service Use, Computers in Human Behavior, 26, 254-263.
- Madhavaram, S.R. & Laverıa, D.A (2004). Exploring Impulse Purchasing on The Internet, ACR North American Advances, 31, 59-65.
- Mcmurtry, J. (2017). Using Fomo To Beat Your Competition. Retrieved From https://Www.Targetmarketingmag.Com/Post/Using-Fomo-To-Beat-Your-Competition/
- Nakip, M. (2003).Pazarlama Araştırmaları Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar, Ankara, Seçkin Yayıncılık.
- Nakıp, M. (2006). Pazarlama Araştırmaları Teknikler Ve SPSS Destekli Uygulamalar. Ankara, Seçkin Yayıncılık.
- Oberst, U.; Wegmann, E.; Stodt, B.; Marka, M. & Chamarro A. (2017). Negative Consequences from Heavy Social Networking in Adolescents: The Mediating Role of Fear of Missing Out. Journal of Adolescence, 55, 51-60.
- Odabaşı, Y. (2016). FoMO Bir Pazarlama Silahı Olabilir Mi?”, Erişim Adresi: https://www.brandmap.com. tr/brandmap-makale9 asp (20.12.2018).
- Olgun B. (2015). Sosyal Medyanın Tüketici Saten Alma Davranışları Üzerindeki Etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 6 (12).
- Osatuyı, B. (2013). Information Sharing on Social Media Sites. Computers In Human Behavior, 29, 2622-2631
- Özcan B. & Akıncı, Z. (2017). Sosyal Medyanın Üniversite Öğrencilerinin Tüketici Davranışları Üzerinde Etkisi: Turizm Fakültesi Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8(18), 141-154.
- Özoğlu, B., & Bülbül, H. (2017). İçgüdüsel Satın Alma Ve Demografik Özellikler İle İlişkisi: Teknoloji Ve Giyim Ürünlerinde Karşılaştırmalı Bir Analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(3), 769-783.
- Pallant, J. (2016). A Step by Step Guide to Data Analysis Using IBM SPSS. McGraw Hill Education.
- Perrone, M. A. (2016). # FoMO: Establishing Validity of the Fear of Missing Out Scale with an Adolescent Population [Doctoral dissertation, Alfred University]. ProQuest Dissertations and Theses Global
- Rook, D. W., & Fisher, R. J. (1995). Normative Influences on Impulsive Buying Behavior. Journal of Consumer Research, 22(3), 305-313.
- Rozgonjuk, D., Sindermann, C., Elhai, J. D., & Montag, C. (2020). Fear of Missing Out (FoMO) and social media’s impact on daily-life and productivity at work: Do WhatsApp, Facebook, Instagram, and Snapchat Use Disorders mediate that association?. Addictive Behaviors, 110, 106487.
- Sarıbay, B. & Durgun, G. (2019). Dokunmatik Toplumların Fobileri: Netlessfobi, Nomofobi Ve Fomo Kavramları Üzerine Bir İçerik Analizi Çalışması, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 15, 280-294.
- Şahin, C.(2017). The Predictive Level of Social Media Addiction for Life Satisfaction: A Study on University Students. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 16(4), 120-125.
- Şahin, C. & Yağcı, M. (2017). Sosyal Medya Bağimliliği Ölçeği-Yetişkin Formu: Geçerlilik Ve Güvenirlik Çalişmasi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 523-538.
- Şahin E. & Çavuş, B.F. (2020). Sosyal Medya Algısı Ve Fomo’nun Tüketici Satın Alma Davranışına Etkisinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma Selçuk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Örneği. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(1), 149-182.
- Şahinler, S. (2000). En Küçük Kareler Yöntemi İle Doğrusal Regresyon Modeli Oluşturmanın Temel Prensipleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(1-2), 57-73.
- Şenel, M.(2018). Farklı Kıtlık Mesajlarının Plansız Satın Alma Niyeti Üzerindeki Etkisi ve FoMO (Fırsatları Kaçırma Korkusu)’Nun Aracı Rolü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
- Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics. (6. Baskı). Pearson.
- Taylor, D., Strutton, D., (2016). Does Facebook Usage Lead To Conspicuous Consumption? The Role Of Envy, Narcissism And Self-Promotion. Journal Of Research İn Interactive Marketing, 10, 3.
- Thoumrungroje, A. (2014). The Influence of Social Media Intensity and EWOM on Conspicuous Consumption” Procedia - Social and Behavioral Sciences, 148, 7- 15.
- Tığlı, M. & Akyazgan, M.A (2003). Özellikli (Lüks) Tüketim Ürünlerinde Enderlik Prensibi ve Bir Uygulama. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 21-37.
- Uyar, A.(2019). Sosyal Medyanın Tüketicilerin Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisi: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Model Önerisi, Yaşar Üniversitesi E- Dergisi, 14, 137-147
- Uysal, M. & Günay, S. (2001). Durbin-Watson Ölçütüne Göre Kararsızlık Bölgesinde Bulunan Negatif Otokorelasyon İçin Bazı Testler. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(2), 277-284
- Ünal, S. (2014). Göstergebilimsel Açıdan Sembolik Tüketim. Ankara, Detay Yayıncılık.
- Van Den Eıjnden, R. J.; Lemmens, J. S. and Valkenburg, P. M. (2016). The Social Media Disorder Scale. Computers In Human Behavior, 61, 478-487.
- Varchetta, M., Fraschetti, A., Mari, E., & Giannini, A. M. (2020). Social Media Addiction, Fear of Missing Out (FoMO) and online vulnerability in university students. Revista Digital de Investigación en Docencia Universitaria, 14(1), e1187.
- Velov, B.; Gojkovıc, V. & Durıc, V. (2014). Materialism, Narcissism And The Attitide Towards Conspicuous Consumption. Psihologija, 47(1), 113-129.
- Verplanken, B., & Herabadı, A. (2001). Individual Differences in Impulse Buying Tendency: Feeling and No Thinking. European Journal of Personality, Eur. J. Pers. 15, 71-83.
- Wegmann, E.; Oberst, U.; Stodt, B. and Markası, M. (2017). Online-Specific Fear of Missing Out and Internet-Use Expectancies Contribute to Symptoms of Internet- Communication Disorder. Addictive Behaviors Reports, 5, 33-42.
- Yavuz, S. (2009). Regresyon Analizinde Doğrusala Dönüştürme Yöntemleri Ve Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(1), 165-179.
- Yirci, R., & Aydoğar, N. (2017). Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Ve İletişim Teknolojilerine Yönelik Tutumlarının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi, Ulakbilge, 5(18), 2175-2203.
- Zimmerman, J, & Sahlın, D. (2010). Social Media Marketing All in One For Dummies. Indianapolis: Wiley Publisihing.
- Zümrüt, S (2016). Sosyal Medya Reklamlarının Tüketici Davranışına Etkisi-İnstagram Kullanıcıları Üzerine Bir Çalışma, Nuh Naci Yazgan Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi