SANAL GERÇEKLİK TUTUM ÖLÇEĞİ: GÜVENİLİRLİK VE GEÇERLİLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 80, 739 - 759

Emrullah Cansu , Muharrem Tuna

https://doi.org/10.19168/jyasar.1641617

Öz

Öz: Teknolojideki yenilikler gün geçtikçe artmaktadır. Özellikle Sanal Gerçeklik, Arttırılmış Gerçeklik, Metaverse gibi kavramlar da son yıllarda hayatın içerisinde yer almaktadır. Bu teknolojilerin turizm ve diğer sektörlerde de iş hayatı gibi alanlarda kullanımı söz konusu olmaktadır. Ancak bu teknolojilerin henüz gelişmekte olması, bunların kullanımındaki fiyatların yüksek olmasından da kaynaklı olarak gelişimlerini güçleştirmektedir. Bu durum ise çalışmanın gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle çalışmanın amacı “Sanal Gerçeklik Tutum” ölçeğini geliştirmektir. Bu amaç doğrultusunda, hangi mesleklerin bu teknolojilere adapte olabileceği, o kişilerin tutumlarının ölçerek yapılacak yatırımları yönlendirebilecek ve belirli meslek gruplarındaki tavırları ortaya çıkaracaktır. Evren olarak turizm sektörü çalışanları tercih edilmiş olup, 310 örneklem sayısına ulaşılmıştır. Nicel yöntemlerden olan anket gibi veri toplama araçlarının kullanıldığı araştırmada ölçek geliştirme sürecinde “Odak Grup Görüşmesi, Lawshe Tekniği, Uzman Görüş vb.” teknikleri de kullanılmıştır. Yapılan Güvenilirlik Analizi, Açımlayıcı Faktör Analizi, Doğrulayıcı Faktör Analizi, Yakınsak ve Ayırt Edici Geçerlilik vb. testleri sonucunda ölçek geçerli ve güvenilir haliyle literatüre kazandırılmıştır. Birden fazla meslek grubunda ve alanda uygulanabilecek bu ölçek Sanal Gerçeklik Teknolojisi gibi yeni teknolojilere olan talep farkındalığı açısından da literatüre katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Turizm , Sanal Gerçeklik , Sanal Gerçeklik Tutum Ölçeği

Kaynakça

• Akyüz, H. E. (2018). Yapı geçerliliği için doğrulayıcı faktör analizi: Uygulamalı bir çalışma. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 186-198.
• Benli, S., & Yenipınar, U. (2024). Yerel Yiyecek Deneyiminin Destinasyon İmajı ve Destinasyon Sadakati Üzerine Etkisi: Mersin’i Ziyaret Eden Yerli Turistler Üzerinde Bir Araştırma. The Journal of Academic Social Science, 82(82), 658-685.
• Brown, D.J. (2009). Choosing the right type of rotation in PCA and EFA. JALT testing & evaluation SIG newsletter, 13(3), 20-25.
• Bunz, U., Seibert, J., & Hendrickse, J. (2021). From TAM to AVRTS: development and validation of the attitudes toward Virtual Reality Technology Scale. Virtual reality, 25, 31-41.
• Büyüköztürk Ş. (2013). Çok değişkenli istatistikler sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi.
• Calisto, L. M., & Sarkar, S. (2024). A systematic review of virtual reality in tourism and hospitality: The known and the paths to follow. International Journal of Hospitality Management, 116, 103623.
• Cansu, E. (2025). The Mediating Role of Career Mindfulness in The Effect of Virtual Reality Attitude with Curiosity and Exploration Levels on Satisfaction with Life: A Study on Tourist Guide Candidates (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı. Ankara.
• Chin, W. W. (1998). The partial least squares approach for structural equation modeling. In G. A. Marcoulides (Ed.), Methodology for business and management. Modern methods for business research (pp.295–336). Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Churchill Jr, G. A. (1979). A paradigm for developing better measures of marketing constructs. Journal of marketing research, 16(1), 64-73.
• Cohen, J., & Cohen, P. (1983). Applied multiple regression/correlation analysis for the behavioral sciences. Hillsdale, NJ: L. NJ Eribaum.
• Comrey, A. L. & Lee, H. B. (1992). A firstcourse in factor analysis. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Davis, F. D. (1986). A technology acceptance model for empirically testing new end-user information systems. Theory and Results/Massachusetts Institute of Technology.
• Demirezen, B. (2019). Artırılmış Gerçeklik ve Sanal Gerçeklik Teknolojisinin Turizm Sektöründe Kullanılabilirliği Üzerine Bir Literatür Taraması. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-26.
• DeVellis, R. F. (2022) Ölçek Geliştirme: Kuram ve Uygulamalar. Ankara: Nobel Yayıncılık
• Goodwin, L. D. (1999). The role of factor analysis in the estimation of construct validity. Measurement in Physical Education and Exercise Science, 3(2), 85-100.
• Gorsuch, R. L. (2014). Factor analysis: Classic edition. Routledge.
• Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J., & Anderson, R.E. (2014). Exploratory factor analysis. Multivariate data analysis. Prentice Hall.
• Hair, J. F., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2011). PLS-SEM: Indeed a silver bullet. Journal of Marketing Theory and Practice, 19(2), 139-152.
• International Test Commission. (2010, September). International Test Commission guidelines for translating and adapting tests. https://www.intestcom.org/ Erişim Tarihi: 18.11.2024
• Jeldres, R, M., Costa, D, E., & Faouzi N, T. (2023, November). A review of Lawshe’s method for calculating content validity in the social sciences. In Frontiers in Education (Vol. 8, p. 1271335). Frontiers Media SA.
• Lawshe, C. H. (1975). A Quantitative Approach to Content Validity. Personnel psychology, 28(4), 563-575.
• McLean, G., AlYahya, M., Barhorst, J. B., & Osei-Frimpong, K. (2023). Examining the influence of virtual reality tourism on consumers' subjective wellbeing. Tourism Management Perspectives, 46.
• Nawanir, G., Binalialhajj, M., Teong Lim, K., & Hanafiah Ahmad, M. (2019). Becoming Lean: The Way towards Sustainability of Higher Educations Institutions. KnE Social Sciences, 3(22), 603–626. https://doi.org/10.18502/kss.v3i22.5078
• Öngören, H., & Zaman, M. (2022). Kültürel Miras Kaynaklarının Turistlerin Tutum ve Değerlendirmelerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma: Tarihi Yarımada örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 12(1), 1-21.
• Ringle, C. M., Sarstedt, M., Sinkovics, N., & Sinkovics, R. R. (2023). A perspective on using partial least squares structural equation modelling in data articles. Data in Brief, 48.
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi ve raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Shen, S., Xu, K., Sotiriadis, M., & Wang, Y. (2022). Exploring the factors influencing the adoption and usage of Augmented Reality and Virtual Reality applications in tourism education within the context of COVID-19 pandemic. Journal of hospitality, leisure, sport & tourism education, 30.
• Shrestha, N. (2021). Factor Analysis as a Tool For Survey Analysis. American journal of Applied Mathematics and statistics, 9(1), 4-11.
• Stevens, J. (2002). Applied multivariate statistics for the social sciences. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaurn Associates.
• Tabachnick, B.G. & Fidell, L.S. (2013). Using Multivariate Statistics. Boston: Pearson.
• Uyumaz, G., Dirlik, E. M., & Çokluk, Ö. (2016). Açımlayıcı faktör analizinde tekrar edilebilirlik: kavram ve uygulama. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 659-675.
• Verma, S., Warrier, L., Bolia, B., & Mehta, S. (2022). Past, present, and future of virtual tourism-a literature review. International Journal of Information Management Data Insights, 2(2).
• Yağar, F., & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştirmalarin planlanmasi: Araştirma sorulari, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yeşilyurt, S., & Çapraz, C. (2018). Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Kullanılan Kapsam Geçerliği İçin Bir Yol Haritası. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 251-264.
• Yung, R., & Lattimore, K. C. (2019). New realities: A systematic literature review on virtual reality and augmented reality in tourism research. Current Issues in Tourism, 22(17), 2056–2081. https://doi.org/10.1080/13683500.2017.1417359