THE ADAPTATION OF HAZRAD ALI CANKNAMAS IN THE FRAMEWORK OF CONTEMPORARY RELIGIOUS CHILDREN’S LITERATURE: POSSIBILITIES AND LIMITATIONS IN TERMS OF RELIGIOUS CONTENT AND VALUES EDUCATION

Yıl 2021, , 573 - 604, 30.12.2021

Osman Zahit Şener

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1002486

Öz

Hazrad Ali Canknamas, which is stated to be of the first examples in the Anatolian land began to be written in the 13th century, is a work that has appealed to large masses of people for many centuries. Hazrad Ali Canknamas tells about the spread of İslam in different geographies such as Iraq, Syria, Iran, Turkestan and Africa and the wars fought in this process in a legendary language. In these stories, which were widely read among the Turkish people until the 19th and 20th centuries, the principles of faith, worship and morality of Islam were also conveyed. From this point of view, it can be said that Hazrad Ali Canknamas have important religious and social functions. Although Hazrad Ali Canknamas were formed under the influence of a historical reality, it has a fairy-tale/epic structure mostly based on fiction and often adorned with fantastic elements. It is known that folkloric products such as fairy tales, epics and folk tales are an important source in contemporary children's literature studies and children's literature works have been produced by adapting these works for children since the first period of children's literature studies. Due to these features, It is seen that Hazrad Ali Canknamas have important opportunities in terms of adaptation to today's children's literature. The fact that Hazrad Ali Canknamas were still widely read in Ottoman society at the end of the 19th century and at the beginning of the 20th century and that the last period Ottoman intellectuals counted Hazrad Ali Canknamas among the books they read especially in their childhood; It is noteworthy that these works express the excitement and enthusiasm aroused in children's worlds. When it comes to adapting Hazrad Ali Canknamas for children as a whole, it is possible to say that it is more appropriate for the target age group to be children aged 10 and above. However, while making an adaptation; In line with religious education and children's literature approaches, the points that can be criticized should also be rearranged. In this study, these possibilities and limitations of Hazrad Ali Canknamas in this context were evaluated in detail. The expressions about the transfer of religious content in the stories in the prose Hazrad Ali Canknamas and the way this content is conveyed have been examined. According to these examinations, it is seen that there is an intense religious content transfer on the principles of faith, worship and morality of Islam in the Hazrad Ali Canknamas. In addition, it is possible to say that this religious content is generally conveyed in accordance with the basic principles of Islam and in a way that will appeal to all Muslims, without giving place to sectarian bigotry. Considering the religious content conveyed in the stories, there are many different motifs on different subjects such as; the belief in Tawhid, the attributes of Allah, the Prophet Muhammed. Prophet Muhammed's position and qualifications, belief in the Hereafter, prayer, supplication, awareness of servitude, muʿjiza as extraordinary situations, karāmāt and grace of Allah, ablution, prayer, reciting holy words/dhikr, haram-halal distinction, the Qur'an, verses and surahs; Christianity, Judaism, Paganism, Sun Worshipping, Fire Worshipping and converting to Islam. Besides, in the stories of the canknamas, values such as justice, courage, bravery, friendship, helping the oppressed, kindness, chastity, generosity, compassion, keeping one's word, doing good deeds, showing loyalty to the good done, hospitality, keeping family ties, respecting the elder, showing love towards children, giving a good education to the child, raising in a good way are also conveyed. In this direction, it can be said that an adaptation of Hazrad Ali Canknamas in the context of children and youth literature will have important opportunities in the context of religious content transfer and values education. On the other hand, in the events in the stories; It is seen that some elements that are fictionalized with folkloric elements and that are likely to cause a distorted perception of religion should be rearranged. In addition, in the events of wars that are based on an Islamic basis through the concepts of jihad and gaza in the stories, some elements that contradict the moral/legal basic approaches of Islam on war and the facts in historical reality should be rearranged; These elements should be constructed in line with the basic approaches of Islam, taking into account the framework of justice, compassion and respect for human dignity. The many expressions of war and conflict in the stories, in which violence is depicted in detail and horrific, also need to be appropriately rearranged. Sentences describing the elements of violence; It should be arranged in a way that does not harm the emotional development and character education of children, without unnecessary details, by mitigating violence and by indirect expressions.

Anahtar Kelimeler

Turkish İslamic Literature, Hz. Ali Cenknames, Religious Children’s Literature, Values Education.

HZ. ALİ CENKNAMELERİ’NİN GÜNÜMÜZ DİNİ ÇOCUK EDEBİYATI ÇERÇEVESİNDE UYARLANMASI: DİNİ İÇERİK VE DEĞERLER EĞİTİMİ AÇISINDAN İMKAN VE SINIRLILIKLAR

Öz

Anadolu sahasında bilinen ilk örneklerinin 13. Yüzyıldan itibaren telif edilmeye başlandığı belirtilen Hz. Ali Cenknameleri, uzun asırlar boyunca geniş halk kitlelerine hitap etmiş bir eserdir. Hz. Ali Cenknameleri İslam’ın; Irak, Suriye, İran, Türkistan ve Afrika gibi farklı coğrafyalarda yayılmasını ve bu süreçte yapılan savaşları efsanevi bir şekilde anlatır. 19. ve 20. Yüzyıla kadar Türk halkı arasında yaygın olarak okunan bu eserlerde İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esasları da aktarılmıştır. Bu açıdan bakıldığında Hz. Ali Cenknameleri’nin dini ve toplumsal açıdan önemli işlevlere sahip olduğu da söylenebilir. Hz. Ali Cenknameleri, tarihi bir gerçekliğin etkisiyle teşekkül etmiş olsa da; büyük ölçüde kurguya dayalı ve çoğu zaman düşsel unsurlarla bezenmiş masalsı/destansı bir yapıya sahiptir. Masallar, destanlar ve halk hikâyeleri gibi folklorik ürünlerin, çağdaş çocuk edebiyatı çalışmalarında önemli bir kaynak niteliğinde olduğu ve ilk dönem çocuk edebiyatı çalışmalarından itibaren bu eserlerin çocuklar için uyarlanarak çocuk edebiyatı eserleri üretildiği bilinmektedir. Hz. Ali Cenknameleri’nin de, sayılan özellikleri sebebiyle günümüz çocuk edebiyatı çerçevesinde uyarlanma açısından önemli imkânlara sahip olduğu görülmektedir. 19. Yüzyıl sonları ve 20. Yüzyılın başlarında bile hala yaygın olarak okunan Hz. Ali Cenknameleri’ni özellikle çocukluk yıllarında okudukları kitaplar arasında sayan dönemin bazı aydınlarının; bu eserlerin çocuk dünyalarında uyandırdığı heyecanı ve coşkuyu ifade etmiş olmaları önemlidir. Hz. Ali Cenknameleri’nin bir bütün olarak çocuklar için uyarlanması söz konusu olduğunda hedef yaş grubunun 10 yaş ve üzeri çocuklar olmasının daha uygun olacağını söylemek mümkündür. Ayrıca uyarlamalar yapılırken; din eğitimi ve çocuk edebiyatı yaklaşımları doğrultusunda eleştirilebilecek noktaların da yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, Hz. Ali Cenknameleri’nin bu çerçevede sahip olduğu imkân ve sınırlılıklar ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, mensur Hz. Ali Cenknameleri’nde bulunan hikâyelerde dini içerik aktarımına dair ifadelerin ve bu içeriğin aktarılış şekli incelenmiştir. Bu incelemelere göre Hz. Ali Cenknameleri’nde İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esaslarına dair yoğun bir dini içerik aktarımının mevcut olduğu görülmektedir. Ayrıca bu dini içeriğin genel olarak İslam’ın temel esaslarına uygun ve tüm Müslümanlara hitap edecek tarzda mezhebi bir taassuba yer vermeden aktarıldığını da söylemek mümkündür. Hikâyelerde aktarılan dini içeriğe bakıldığında; Tevhid inancı, Allah’ın sıfatları, Hz. Peygamber’in konumu ve vasıfları, ahiret inancı, dua, münacaat, kulluk bilinci, olağanüstü durumlar olarak mucize, keramet ve Allah’ın inayeti, abdest, namaz, evrâd/ezkâr okuma, haram-helal ayrımı, Kur’an-ı Kerim, ayetler ve sûreler, Hristiyanlık, Yahûdîlik, Putperestlik, Güneşperestlik, Ateşperestlik ve din değiştirip Müslüman olma gibi konularda geniş bir yelpazede birçok farklı motif bulunmaktadır. Bu hikâyelerde; adalet, cesaret, mertlik, dostluk, mazluma yardım etme, nezaket, iffet, cömertlik, merhamet, verdiği sözde durmak, iyilik yapmak, yapılan iyiliğe vefa göstermek, misafirperverlik, aile bağları, büyüğü saymak, çocuklara karşı sevgi göstermek, çocuğa iyi bir eğitim verip güzel bir şekilde yetiştirmek gibi değerler de aktarılmaktadır. Bu doğrultuda, Hz. Ali Cenknameleri’nin çocuk ve gençlik edebiyatı bağlamında yapılacak bir uyarlamasının, dini içerik aktarımı ve değerler eğitimi bağlamında önemli imkânlara sahip olacağı söylenebilir. Diğer taraftan hikâyelerdeki olaylarda; folklorik ögelerle kurgulanmış ve çarpık bir din algısına sebebiyet verme ihtimali olan bazı unsurların tekrar düzenlenmesi gerektiği görülmektedir. Ayrıca hikâyelerde cihad ve gaza kavramları üzerinden İslami bir temele oturtulan savaşlardaki olaylarda, İslam’ın savaş konusundaki ahlaki/hukuki temel yaklaşımlarıyla ve tarihsel gerçeklikteki olgularla çelişen bazı unsurlar tekrar düzenlenmeli; bu unsurlar İslam’ın temel yaklaşımları doğrultusunda, adalet, merhamet ve insan onuruna saygı çerçevesi gözetilerek kurgulanmalıdır. Ayrıca hikâyelerde savaş ve çatışma sahnelerinde bulunan, şiddetin ayrıntılı ve dehşetli olarak tasvir edildiği çok sayıda ifadenin de uygun şekilde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Şiddet unsurlarının anlatıldığı cümleler; gereksiz ayrıntılardan arındırılmış bir şekilde, şiddeti hafifleterek ve dolaylı ifadelerle, çocukların duygusal gelişimine ve karakter eğitimine zarar vermeyecek şekilde düzenlenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Hz. Ali Cenknameleri, Dini Çocuk Edebiyatı, Değerler Eğitimi.

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk vd.. Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Ariosto, Ludovico. Orlando Furioso, uy. Elena Martinez Nunez. Madrid: Gadir Editoryal, 2013.
• Atçakarlar, Nefise. Alp Er Tunga Unutulmayan Kağan. İstanbul: Genç Timaş Yayınları, 2017.
• Atçakarlar, Nefise. Battal Gazi Anadolu Aslanı. İstanbul: Genç Timaş Yayınları, 2015.
• Atçakarlar, Nefise. Danişment Gazi Korkusuz Fedai. İstanbul: Genç Timaş Yayınları, 2013.
• Atçakarlar, Nefise. Satuk Buğra Han Delikanlı Kahraman. İstanbul: Genç Timaş Yayınları, 2017.
• Can, Vedat. Battal Gazi Destanı, İstanbul: Erdem Çocuk Yayınları, 2016.
• Ceyhan, Âdem. “Hz. Ali Cenk-namelerinin Tesirleri ve Yeniden Yazılması Meselesi”, Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiriler. 116-154. Kırşehir: 2013.
• Çelebi, İlyas. “Hızır”, TDV İslam Ansiklopedisi. 17/406-409. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Demir, Necati - Erdem, Mehmet Dursun. Hazret-i Ali Cenkleri. Ankara: Destan Yayınları, 2007.
• Fajardo, Alexis E.. Kid Beowulf: The Song of Roland. Kansas City: Andrew McMeel Publishing, 2017.
• İpşiroğlu, Zehra. “Türkiye’de Çocuk Yazını”, II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu, 173-176. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2007.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1964.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Makinen, Kirsti. Kalevala. çev. Kaarina Brooks. Edinburgh: 2020.
• Mattei, Jean-Louis. Hz. Ali Cenknâmeleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
• Mustafa, Ali. “Risale-i Nur’da Hadisleri Müsbet Yorumlama”, Katre Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi Hadis Özel Sayısı 4 (2017): 115-132.
• Özdemir, Ahmet. Bozkurt Destanı. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 2007.
• Sutcliff, Rosemarry. Beowulf. London: Red Fox Classics, 2013.
• Sutcliff, Rosemarry. The King Arthur Trilogy. London: Red Fox Classics, 1999.
• Şener, Osman Zahit. “Dini Tarihi Kaynaklı Olağanüstü Anlatıların Dini Çocuk Edebiyatı Açısından Değerlendirilmesi ve Hz. Ali Cenknameleri’nin İncelenmesi”. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2021.
• Terzioğlu, Ahmet Haldun. Göç Destanı. Ankara: Panama Yayıncılık, 2018.
• Terzioğlu, Ahmet Haldun. Oğuz Kağan Destanı. Ankara: Panama Yayıncılık, 2018.
• Topaloğlu, Bekir. “İsm-i A’zam”, TDV İslam Ansiklopedisi.23/75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. Toprak, İsmail. Hazret-i Ali Cenkleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2016.
• Uludağ, Süleyman. “Hızır”, TDV İslam Ansiklopedisi. 17/409-411. İstanbul: TDV Yayınları,1998.
• Ünlüer, Ceyhun. Muhammed Bin Hanefiyye Cengi. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Willard, Barbara. Son of Charlemagne. San Francisco: Ignatius Press, 1998.
• Yaman, Ahmet. “Savaş”, TDV İslam Ansiklopedisi. 36/189-194. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Yershov, Pyotr, Fearless Ivan and His Faithful Horse Double Hump Uy. Jack Zipes. Minneapolis: 2018.