ABÛ MUSA AL-MADĪNĪ’S LIFE (d. 581/1185) AND STRANGE WORDS DESCRIPTION METHOD IN THE WORK CALLED AL-MAJM U’L-MUGĪS

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 10, 315 - 343, 29.06.2019

Muhammed Akdoğan

Öz

Anahtar Kelimeler

Hadith, Abū Mūsā al-Madīnī, Isfahān, Gharib al-hadith, al-Majmū‘u al-Mugīs

EBÛ MÛSÂ EL-MEDÎNÎ (581/1185) VE EL-MECMÛʻU'L-MUĞÎS İSİMLİ ESERİNDE GARÎB KELİMELERİ AÇIKLAMA METODU

Öz

Ebû Mûsâ el-Medînî, siyasi karışıklıkların yaşandığı bir
dönemde İsfahan’da doğmuştur. Vefat ettiği tarihe kadar da şehirde bu kargaşa
ortamı devam etmiş ve merkezi otorite sağlanamamıştır. Hal böyle iken o, kendisini
hadîs ve Arapça’da oldukça iyi şekilde yetiştirebilmiştir. Bu, el-Mecmûʻu'l-Muğîs
isimli eserinden anlaşılmaktadır.

Çok erken yaşlarda babasının teşvikiyle ilim talep etmeye
başlayan Ebû Mûsâ el-Medînî, Ebû Zekeriyâ İbn Mende (ö. 512/1119), Muhammed b.
Tâhir el-Makdisî (ö. 507/1113), Ebû Mansûr Muhammed b. ʻAbdullah b.
Mendûye (ö. 507/1113), Ebu’l-Kāsım İsmâîl b. Muhammed et-Teymî (ö. 535/1141)
gibi önemli âlimlerin rehberliğinde yetişmiştir. Eğitimini tamamladıktan sonra el-Ensâb
sahibi Ebû Saʻd
Semʻânî
(ö. 562/1166), Ebû Bekr el-Hâzimî (ö. 584/1188), Ebû Muhammed ʻAbdülgınâ b. ʻAbdülvâhid
el-Cemmâîlî (ö. 600/1203), Ebû Muhammed ʻAbdülkâdir
b. ʻAbdullah
er-Ruhâvî (ö. 612/1215) gibi önemli şahsiyetlerin yetişmesine katkı
sağlamıştır.

Hadîs ilminde otorite kabul edilen Ebû Mûsâ el-Medînî, Kur’ân ve hadîslerin
metinlerinde karşılaşılan kelimelerin vuzuha kavuşması amacıyla el-Mecmûʻu'l-muğîs isimli önemli eserini
yazmıştır. Bu çalışmada onun hadîslerle ilgili açıklamaları konu edinilmektedir.
Garîbu’l-hadîs alanında kendisinden sonra başka bir eser yazıldığı bilinmeyen
İbnü’l-Esîr’in en-Nihâye isimli eserinin temel kaynaklarından birisi
olması, onun kitabının önemini göstermesi bakımından yeterlidir. Eserin
telifinde onun pek çok âlimden istifade etmesi ve buradaki kelimeler hakkında
derli toplu bilgi vermesi de kitabın diğer kayda değer bir özelliğidir.

Anahtar Kelimeler

Hadîs, Ebû Mûsâ el-Medînî, İsfahan, Garîb hadis, el- Mecmû‘u’l-muğîs

Kaynakça

• ʻAbdülkerîm el-ʻAzbâvî. “Mukaddime”. el-Mecmûʻu’l-muğîs fî garîbeyi’k-Kur’ân ve’l-Hadîs. Thk. ʻAbdülkerîm el-ʻAzbâvî, 7-14. Cidde: 1406/1986.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San’anî. el-Musannef. 12 Cilt. Thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Beyrût: el-Meclisu’l-İlmî, 1970/1390.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 20 Cilt. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kāhire: Dâru’l-Hadîs, 1416/1995.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 50 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaut ve Âdil Mürşid. Müessesetü’r- Risâle, 1995/1416.
• Akdoğan, Muhammed. “Kıvâmu’s-Sünne et-Teymî ve Hadis İlmindeki Yeri (ö. 535/1141)”. İslâmî Araştırmalar, 28/2 (2017): 185-99.
• Akdoğan, Muhammed. “Ebû Zekeriyâ İbn Mende ve Hadis ilmindeki Yeri (ö. 512/1119)”. İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (İtobiad). 6/3 (2017): 2058-77.
• Akdoğan, Muhammed. İsfahan’da Hadisçilik. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2017.
• Akdoğan, Muhammed. “Ebû Tâhir es-Silefî ve Hadis İlmindeki Yeri (ö. 576/1180)”. Dinbilimler Akademik Araştırma Dergisi. 6/2 (2018): 350-4.
• Akgül, Yusuf. Edebi Tür Olarak Garibu'l-hadis: Kaynak-Metod ve Muhteva Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2006.
• Babanzâde Bağdâdlı İsmâîl Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâi’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Beyhakî Ahmed b. Hüseyn. Delâilü’n-nübüvve. 7 Cilt. Thk. Abdülmuʻtî Kalʻacî. Beyrût: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988/1408.
• Buhârî Muhammed b. İsmâîl. el-Edebü’l-müfred. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kāhire: Matbaatu’-Risâle, 1375.
• Demir, Mustafa. el-Hattabi ve Garibu’l-Hadis Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. 7 Cilt. Thk. Şuayb Arnaût-Muhammed Kâmil Karabelli. Dâru’r-Risâletü’l-İlmiyye, 1430/2009.
• Ebû Ubeyd el-Herevî Ahmed b. Muhammed. el-Garîbeyn fi’l-Kur’ân ve’l-Hadîs. 5 Cilt. Nşr. Fethî Hicâzî. Riyâd: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1999/1419.
• Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer b. Ahmed el-Medînî. Hasâisu Ahmed b. Hanbel. Thk. Muhammed b. Nâsır el-Acmî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1428/2007.
• Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer b. Ahmed el-Medînî. el-Letâif min dekāiki’l-meârif fî ʻulûmi’l-huffâzi’l-eʻârif. Thk. Ebû Abdullah Muhammed Alî Semek. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Ebû Mûsâ Muhammed b. Ömer b. Ahmed el-Medînî. el-Mecmûʻu’l-muğîs fî garîbeyi’k-Kur’ân ve’l- Hadîs. Thk. ʻAbdülkerîm el-ʻAzbâvî. Mekke: Câmiʻatu Ümmi'l-Kurâ, 1986/1406.
• Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah el-İsfahanî. Mevsûatu’t-tıbbı’n-nebevî. 2 Cilt. Thk. Mustafâ Hızır Dönmez. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1427/2006.
• Ebû Şâme el-Makdisî Ebu’l-Kāsım Şehâbeddîn ʻAbdurrahmân. Kitâbu’r-ravzateyn fî ahbâri’d- devleteyn, 5 Cilt. Thk. İbrâhîm Şemsuddîn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2002/1422.
• Ezherî Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luğa. Thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. Kāhire: ed-Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Hattâbî Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed el-Büstî. Garîbu’l-hadîs. Thk. Abdülkerîm İbrâhîm el-Azbâvî. Dımaşk: Câmiatu Ümmi'l-Kurâ, 1982.
• Hüseyn b. Abdülmelik el-Hallâl el-İsfahanî. Zikru’l-İmâm Ebû ʻAbdullah İbn Mende. Thk. Âmir Hasan Sabrî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1425/2004.
• İbn Hacer Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʻAlî el-ʻAskalânî. el-Muʻcemu’l-müfehres ev tecrîdu esânîdi’l-kütübi’l-meşhûra ve’l-eczâi’l-mensûra. Thk. Muhammed Şekkûr Mahmûd el- Meyâdînî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1998-1418.
• İbn Hacer Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʻAlî el-ʻAskalânî. el-Mecmaʻu’l-müesses li’l-muʻcemi’l- müfehres. Thk. Yûsuf Abdurrahmân el-Marʻaşlî. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife: 1413/1992.
• İbn Hallikân Ebu’l-ʻAbbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefayâtu’l-aʻyân ve enbâu ebnâi’z- zamân. 8 Cilt. Thk. İhsân ʻAbbâs. Beyrût: Dâru Sâdır, 1978/1398.
• İbn Kâdî Şühbe Ebu’s-Sıdk Takıyyuddîn Ebû Bekr b. Ahmed. Tabakâtu’ş-Şâfiiyye. 5 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Meclisi Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1978/1398.
• İbn Kesîr Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. Thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Türkî. Cîze: Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr, 1997/1417.
• İbn Mâce Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 5 Cilt. Thk. Şuayb Arnaût, Âdil Mürşid, Muhammed Kâmil Karabelli, Abdüllatîf Hirzullah. Dâru’r-Risâletü’l-İlmiyye, 1430/2009.
• İbn Nukta Ebû Bekr Muînuddîn Muhammed b. Abdülganî b. Ebî Bekr el-Bağdâdî. Kitâbu’t-Takyîd li maʻrifeti’r-ruvât ve’s-sünen ve’l-mesânîd. 2 Cilt. Hindistan: Vizâretu’l-Meârif ve Şuûni’s-Sekafiyye, 1983/1403.
• İbnu’s-Salâh ʻOsmân b. Selâhaddîn eş-Şehrezûrî. ʻUlûmu’l-hadîs. Haleb: Matbatu’l-İlmiyye, 1350/1931.
• İbnü’l-Cezerî Ebu’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed. Gāyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. 2 Cilt. Nşr. Gotthelf Bergstraesser. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 2008.
• İbnü’d-Dübeysî Ebû ʻAbdullah Muhammed b. Saîd b. Yahyâ. Zeylu târîhi medîneti’s-selâm, 5 Cilt. Thk. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2006/1427.
• İbnü’l-Esîr Ebu’l-Hasan ʻİzzeddîn ʻAlî b. Muhammed b. ʻAbdülkerîm. el-Kâmil fi’t-târîh. 11 Cilt. Thk. Ebu’l-Fidâ ʻAbdullah el-Kâdî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1987/1407.
• İbnü’l-Esîr Ebü’s-Saâdât Mecdüddîn Mübârek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs. Thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî – Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Kāhire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’-Arabî, 1963.
• İbnü’l-ʻİmâd Ebu’l-Felah ʻAbdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 10 Cilt. Thk. ʻAbdülkâdir el-Arnâût ve Mahmûd el-Arnâût. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• İbnü’n-Neccâr Muhyiddîn. el-Müstefâd min zeyl Târîhi Bağdâd. Thk. Muhammed Mevlûd Halef ve Beşşâr Avvâd Maʻrûf. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1406/1986.
• İsnevî Abdürrahîm. Tabakâtu’ş-Şâfiiyye. 2 Cilt. Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1987.
• İbnu’l-Verdî Ebû Hafs Zeynuddîn Ömer b. Muzaffer b. Ömer. Târîhu İbni’l-Verdî. Bulak: Matbaatu Bulak, 1285.
• Kandemir, M. Yaşar, “Garîbu’l-hadîs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 376. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta. 2 Cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf – Mahmûd Halîl. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1412.
• Münâvî Zeynüddîn Abdurraûf b. Tâc el-Kāhirî. et-Teysîr bi şerhi’l-Câmii’s-Sağīr. Riyâd: Mektebü’l-İmâm eş-Şâfiî, 1408/1988.
• Özaydın, Abdülkerim. “Berkyaruk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 514-6. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Özgüdenli, Osman G.. “İsfahan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 497-504. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2005.
• Palabıyık, Abdülkadir. Garîbu’l-Hadîs Nev’inin Doğuşu ve Abdülgâfir b. İsmâîl’in “el-Müfhim li Şerhi Garîbi Sahîhi Müslim” Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 1997.
• Safedî Ebu’s-Safâ Selâhaddîn Halîl b. ʻİzzuddîn Aybeg b. ʻAbdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnâût ve Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000/1420.
• Sönmez, M. Ali. “Ebû Mûsâ el-Medînî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 192. Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Sübkî Abdülvehhâb b. Alî b. Abdülkâfî. Tabakâtu’ş-Şâfiʻiyyeti’l-kübrâ. 10 Cilt. Thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî ve Abdülfattâh Muhammed el-Hulv. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1964/1383.
• Sümer, Faruk, “Irak Selçukluları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 387. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Süyûtî Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tabakâtu’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1983/1403.
• Yâfiî Afîdüddîn Abdullah b. Es’ad b. Alî el-Yemânî. Mir’âtu’l-cenân ve ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zamân. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997/1417.
• Yücel, Ahmet. Hadis Usulü. İstanbul, İFAV Yayınları, 2016.
• Yüksel, Tuba. Selçuklu Başkenti İsfahan. Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb el-Arnâût ve Ekrem el-Bûşî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1982/1402.Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiratu’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, el-ʻİber fî haberi men gaber. 4 Cilt. Thk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985/1408.
• Zehebî Ebû Abdullah Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Muhtasaru’l-muhtac ileyh min târîhi’l-hâfız Ebû Abdullah Muhammed b. Saîd ed-Dübeysî. 2 Cilt. Bağdâd: Matbatu’l-Meârif, 1951/1371.
• Ziriklî Hayruddîn. el-Aʻlâm. 15 Bs. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 2002.