حول الفهم الصحيح في تفسير القرآن الكريم

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 453 - 486, 30.12.2019

Harun Öğmüş

Öz

Bu makale, müfessiri Allah’ın muradını açıklamakta hataya düşmekten alıkoyacak bir kriter araştırmakta ve nüzûl çağındaki muhatapların anladığı anlamın bu
konuda kriter olabileceğini ileri sürmektedir. Çünkü nüzûl çağındaki muhataplar
Kur’ân-ı Kerim’i anlamış olmaları gerekir. Bunun birkaç sebebi vardır: Bunlardan
biri Allah’ın Kitabını, o zamanki mümin-kâfir muhatapların dili olan Arap diliyle
indirmesi ve o şekilde indirmesini onların anlamalarına bir gerekçe olarak sunmasıdır. Eğer onlar onu anlamasalardı itiraz ederlerdi. Anlamadıkları konusunda
onlardan aktarılan herhangi bir itiraz yoktur. Halbuki böyle bir itirazın aktarılması
konusunda pek çok âmil vardır. Bu sebeplerden bir diğeri, nüzûl çağındaki muhatapların Kur’ân’ın indiği ortam gibi doğru anlama için şart olan hususları bilmeleridir. Çünkü onlar o ortamın içinde yaşamaktadırlar. Bir diğer sebep Allah Teâlâ’nın,
Kitab’ını açık-seçik (mübîn) olarak nitelemesidir. Eğer ondan herhangi bir şeyi
anlamasalardı bu durum, o niteliğe aykırı olurdu. Yine bir diğer sebep, insanlara
Kur’ân-ı Kerim’in ilkelerini öğretip onun hükümleriyle amel eden Hz. Peygamber’in
(sav) onların içinde bulunuşudur. Eğer ondan herhangi bir şeyi anlamasalardı ona
sorma imkanları vardı. Başka bir sebep de yanlarında bulunan bütün bu sebeplere rağmen Kur’ân-ı Kerim’den herhangi bir şeyi anlamasalar veya anlamakta hata
etselerdi Allah Teâlâ’nın onları doğruya yöneltecek bir vahiy indirecek olmasıdır.
Çünkü onları anlama olmadan veya yanlış anlama içerisinde bıraksaydı hikmet ve
kudretine aykırı davranmış olurdu. Çünkü muhatapların anlamadı bir söz indirmek abestir. Açık-seçik, olmayan bir söz indirmek de âcizliktir. Allah Teâlâ ise âcizlikten
de abesten de münezzehtir

Anahtar Kelimeler

Kur'ân-ı Kerim, Tefsir, Nüzûl Çağı, Muhataplar, Şartlar, Sahâbe

حول الفهم الصحيح في تفسير القرآن الكريم

Öz

يبحث هذا المقال عن ضوابط تعصم المفسر عن الخطأ في بيان مراد الله تعالى، ويقترح أن يكون ما فهمه المخاطبون في
عهد النزول ضابطاً في ذلك، لأن المخاطبين في عهد النزول لا بد أن يعوا القرآن الكريم ويفهموه. وذلك لأسباب عدة،
منها أن الله سبحانه وتعالى أنزل كتابه ʪللغة العربية التي هي لغة المخاطبين آنذاك من مؤمنين وكافرين على حد سواء،
وجعل إنزاله đا ًعلة لفهمهم، فلو لم يفهموه لاعترضوا عليه، وليس هناك أي اعتراض منقول عنهم في عدم الفهم مع أنه
مما تتوفر الدواعي على نقله؛ ومنها أن المخاطبين في عهد النزول يعرفون ما يتوقف عليه الفهم الصحيح كالظروف التي
نزل فيها القرآن الكريم، لأĔم يعيشون فيها؛ ومنها أن الله سبحانه وتعالى وصفكتابه بـ”المبين”، ولو لم يفهموا شيئاً منه
لكان هذا معارضاً لذلك الوصف؛ ومنها أيضاً أن النبي صلى الله عليه وسلم الذي يعلّم الناس مبادئ القرآن الكريم ويعمل
ϥحكامهكان بين ظهرانيهم، ولو لم يفهموا شيئاً منه فلهم أن يسألوه، ومنها أĔم لو لم يفهموا شيئاً من القرآن الكريم أو
ُرشدهم إلى الصواب، لأنه لو تركهم على
أخطؤوا الفهم مع هذه الأسباب المتوفرة لديهم لأنزل الله سبحانه وتعالى وحياً ي
ما هم عليه من عدم الفهم أو الخطأ في الفهم لخالف الحكمة والقدرة، لأن إنزال الكلام الذي لا يفهمه المخاطبون عبث،
وإنزال الكلام الذي ليس ببين عجز، والله سبحانه وتعالى منزه عن العجز والعبث.

Anahtar Kelimeler

التفسير, القرآن الكريم، عهد النزول, ، المخاطبون, الظروف, الصحابة

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Tefsir Nasıl Bir İlimdir? (İSAV tarafından düzenlenen tartışmalı ilmî toplantıda tebliğ ve müzâkere metinlerini toplayan kitapçık). İstanbul: Neşriyat, 2011.
• Alûsî, Ebü>s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Ruhü’l-meani fî tefsiri’l-Kur’âni’l-azim ve’s-seb’i’l-mesani. Nşr. Ali Abdulbari Atiyye. 16 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-te’vil. Beyrut: Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşli. 5 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahih-i Buhari = Camiü’s-sahih. b.y.: y.y., ts. Cevad Ali. el-Mufassal fî tarihi’l-Arab kable’l-İslâm. 10 cilt. 2. Baskı. Bağdat: y.y., 1993.
• Dabbi, Ebü’l-Abbas Mufaddal b. Muhammed b. Ya’la Mufaddal. el-Mufaddaliyyat = Kitabü’l-İhtiyarat = Kitabü’l-Muhtarat. Nşr. Ömer Faruk Tabba‘. Beyrut: Daru’l-Erkâm, 1998.
• Ebû Bekr b. el-Arabi, el-Maliki. el-Avasım mine’l-kavasım fi tahkiki mevakıfi’ssahabe ba’de vefati’n-Nebi (s.a.v.).; Nşr. Ammar Tâlibî, Mısır: Mektebetü Darü’t-Türas, ts.
• Ebû Temmam, Habib b. Evs b. el-Haris et-Tai. Divanü’l-hamase. Nşr. Muhammed Said er-Râfi‘î. 2 cilt. Üçüncü Baskı. Mısır: Mektebetül-Ezheriyye, 1927.
• Ebussuud Efendi, Şeyhülislam. Ebussuud tefsiri = İrşad-ı aklı selim ila mezay-ı kitabi’l-kerim (Kur’an-ı Kerim’in meziyetlerinin aklıselime açıklanması). 9 cilt. Beyrut: Daru İhyaü’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• el-Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb b. Ali. el-Asma’iyyat. Nşr. Ömer Faruk Tabba‘. Beyrut: Darü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, ts.
• Esed, Muhammed. Kur’ân Mesajı. trc. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. 1-3, İstanbul: İşâret Yayınları, 1999.
• Eş’ari, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail b. İshak el-.el-İbâne an usûli’d-diyâne. Nşr. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dâru’l-Ensâr, 1397.
• Gazzali, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyau ulumi’d-din. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Gazzali, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Cevâhirü’l-Kur’ân ve düreruhu. Thk. Muhammed Reşid Rıza elKabbânî. Beyrut: Daru İhyai’l-Ulum, 1986.
• Gümüş, Sadrettin. Kur’ân Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990.
• Halefullah, Muhammed. el-Fennu’l-Kasasî fi’l-Kur’an-i’l-Kerim. 4. Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Enclo el-Mısriyye, 1972.
• İbn Arabi, Ebû Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali. Fususü’l-hikem (mea Şerhi’l-Câmi‘). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye 2004.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusi. Tefsirü’tTahrîr ve’t-tenvîr. Tunis: Dâru’s-Sahnun ts.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. Tefsirü’l-Kur’âni’l-azim. BeyrutDımeşk: Daru İbn Kesir, 1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubi. Bidâyetü’lmüctehid ve nihayetü’l-muktesıd. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2004.
• İbn Rüşd. Faslu’l-makal: felsefe, din ilişkisi : (Arapça aslıyla). çev. Bekir Karlığa. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• İbn Teymiye. Mecmu‘l-Fetâvâ. nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. 35 cilt. Medine-i Münevvere: Mecmau’l-Melik Fahd li-tıba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerif, 1995.
• İbn Teymiye. Mukaddimetün fi usuli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1980.
• İhvân-ı Safâ. Resailu İhvân-ı Safâ ve hillênu’l-vefâ. 3 cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
• İskafi, Abdullah Muhammed b. Abdullah Hatîb. Dürretü’t-tenzil ve gurretü’t-te’vil. 3 cilt. Nşr. Muhammed Mustafa Aydin. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 2001/1422.
• Koç, Mehmed Âkif. İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri – İbn Ebî Hâtim (ö. 327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi –. Ankara: Kitabiyat, 2003.
• Kurtubi, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li-ahkâmi’lKur’ân. 20 Cilt. Kahire: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1967.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Mâtürîdî Semerkandî. Tefsirü’l-Kur’ani’l-azim = Te’vilatu ehli’s-sünne = Te’vilatü’lKur’an = Te’vilatu ehli’s-sünne. 10 cilt. Beyrut: Darü’l-Kütüb’il-İlmiyye, 2005.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Kâmil. Nşr. Muhammed Ebi’l-Fazl İbrahim. 4 cilt. Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Öğmüş, Harun. “Kur’ân-ı Kerim Tefsirinde Geleneği Reddetmenin İmkânı”, Yüzakı Dergisi, 14/159, (Mayıs 2018), 13.
• Öğmüş, Harun. Câhiliyye Döneminde Araplar – Câhiliyye Şiirine Göre İslâm Öncesi Arap Toplumu ve Kur’ân’ın Getirdiği Değişim–. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Öğmüş, Harun. Muhadarat fi ulumi’l-Kur’an ve tarihi’t-tefsir. 2. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Aşırı Yorum. 3. Baskı. Ankara: Ankara Okulu, 2014.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn er-. el-Mahsul fî ilmi usuli’lfıkh. 6 cilt. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvâni. 3. Baskı Beyrut: Müessetü’rRisale, 1997.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn er-. et-Tefsirü’l-kebir = Mefatihü’l-gayb. 32 cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Rıza, Muhammed Reşid- Abduh, Muhammed. Tefsirü’l-Kur’âni’l-hakim = Tefsirü’lmenar. 12 cilt. b.y.: el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sarmış, İbrahim. Rivayet Kültürü ve Olumsuz Kadın Algısı. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013. Sebt, Hâlid b. Osman. Kavaidü’t-tefsir : cem’an ve dirase. 2 cilt. Kahire: Dâru İbn Affan, 2011.
• Suyuti, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkan fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 cilt. Thk. Mustafa Dib el-Buga. Dımaşk: Dâru İbn Kesir- Daru’l-Ulumi’l-İnsaniyye, 1993.
• Taberani, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. elMu’cemü’l-kebir. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberi, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiü’l-beyân an te’vili ayi’l-Kur’an = Tefsirü’t-Taberi. Nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî 26 cilt. b.y. : Daru Hicr, 2001.
• Turan, Maşallah. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Sembolizm Tartışmaları. Konya: Hüner, 2016.
• Zehebi, Muhammed es-Seyyid Hüseyin. et-Tefsir ve’l-müfessirun. 2 cilt. Beyrut: Daru’l-Kalem, ts.
• Zemahşeri, Ebü’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Tefsirü’lKeşşaf an hakaiki’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil. 4 cilt. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1407.
• Zerkeşi, Bedreddin Muhammed b. Abdullah ez-. el-Burhan fî ulumi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire : Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1957/1376.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 3. Baskı. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.