FÎRÛZÂBÂDÎ (Ö. 817/1415) VE BESÂİR’İNDE KUR’AN VE SÛRELER KONUSUNA BAKIŞI

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 11, 517 - 543, 30.12.2019

Merve Saçlı

Öz

Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb el-Fîrûzâbâdî 729/1329 yılında İran’ın Şiraz şehrinde dünyaya gelmiş, hıfzını ve ilk tahsilini burada tamamlayarak genç yaşta dil bilimindeki maharetiyle öne çıkmış, dönemin birçok ilim merkezini dolaşarak önemli
isimlerle etkileşim hâlinde bulunmuş çok yönlü bir âlimdir. Oldukça kuvvetli bir
hafızaya sahip olan Fîrûzâbâdî, gittiği şehirlerdeki birçok âlimin rahle-i tedrisinden
geçmiş, yine kendisi de pek çok talebeye ders vermiştir. En son Yemen Resuliye
devleti hükümdarı el-Melikü’l-Eşref ’in daveti üzerine Zebid’e gelerek burada hem
Yemen Kâdı’l-kudatlığı vazifesini üstlenmiş hem de ilim dünyasına pek kıymetli
hizmetlerde bulunmuştur. Her ne kadar esas şöhretini, dilbilim sahasında telif ettiği
el-Kâmûsu’l-muhît adlı sözlük çalışmasına borçlu olsa da müellifin Kur’an ve tefsir
sahasında kaleme almış olduğu Besâiru zevi’t-temyîz adlı eseri ve dolayısıyla tefsirciliğinin dilbilimdeki bu yetkinliğinin gölgesinde kaldığı düşünülmektedir. Çalışmamızın ana gâyesi müellifin Kur’an ve tefsir ilmi sahasındaki varlığını Besâir ekseninde ortaya koymaya çalışmaktır. Bu konu müellifin Besâir’de Kur’an ve sûreler
hakkındaki ilimlere bakışı özelinde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fîrûzâbâdî, Besâir, Kur’an, Sûre

SOME MAIN ISSUES RELATED TO QUR’AN AND SURAHS IN FĪRŪZĀBĀDĪ’S (D. 817/1415) BASĀIR

Öz

Majd al-dīn Muḥammad b. Ya‘kūb al-Fīrūzābādī was a versatile scholar born in
729/1329 in Shiraz, Iran, where he memorized Qur’an and completed his first education. He excelled at Linguistics at an early age, and consequently travelled to many
cities, and contacted many prominent scholars of his time. Fīrūzābādī, who had a
strong memory, studied under various scholars in the cities he visited, and also had
many students studying under his supervision. In the end, he settled in Zabid with
the invitation of al-Malik al-Ashraf, and took the position of kādi-al-kudāt of Yemen while also making invaluable contributions to the world of science. Fīrūzābādī
is well known for his work named al-Qāmūs al-Muhīt, and as such, his work on
Qur’an and tafsīr fields, Basāir and so his formation of Qur’anic interpretation are
overshadowed by his competence at Linguistics. In this study, the goal is to shed
light onto the interpretative side of Fīrūzābādī through Basāir. This issue will be
examined in light of the author’s view on the sciences about the Qur’an and sūrahs
in Basāir.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Fīrūzābādī, Basāir, Qur’an, Surah

Kaynakça

• Askalânî, İbn Hacer. İnbâu’l-gumr bi ebnâi’l-umr. Thk. Hasan Habeşî. Kahire, 1972.
• Babanzade Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’-‘ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannefîn. Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye ve’l-Ca‘ferî Tebrîzî, 1947.
• Bağdâdî, Ebû'l-Hasen Ali b. İbrâhim b. Abdullâh b. İbrahîm b. Yûsuf el-Kâri. Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Menkabeleri (Dürrü's-semin fî menâkıbi'ş-Şeyh Muhyiddîn). Trc. Abdulkadir Şener, M. Rami Ayas. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1972.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi: Tabakâtü’l-müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Brockelmann, Carl. “Fîrûzâbâdî”. İslam Ansiklopedisi: İslam Âlemi, Tarih, Coğrafya, Etnoğrafya ve Biyografya Lügati. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Divlekci, Celalettin. Dilbilim ve Kur’an İlimleri Açısından el-Fîrûzâbâdî’nin Besâir’i. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2000.
• Fâsî, Takiyyuddîn Muhammed b. Ahmed el-Hasenî. el-İkdu’s-semîn fî târîhi’l-beledi’l-emîn. Thk. Fuad Seyyid. Kahire: Matbaatü’s-sünneti’l-Muhammediyye, 1962.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kub. Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-azîz. Nşr. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, t.s.
• Fîrûzâbâdî, el-Bulġa fî terâcimi eimmeti’n-nahv ve’l-luğa. Nşr. Muhammed el-Mısrî. Kuveyt, 1407/1987.
• Fleisch, H. “al-Fīrūzābādī”. Encyclopaedia of İslâm: New Edition: Prepared by a Number of Leading Orientalists. Ed. B. Lewis, Ch. Pellat, J.Schacht. Leiden: E.J. Brill, London: Luzac, 1965.
• el-Hamevî, Ebû Abdillah Şehâbeddin Yakut b. Abdillah Ya‘kut. Mu‘cemu’l-buldan. Beyrut: Dâru sâdir, t.s.
• Hansârî, Muhammed Bakır b. Zeynelâbidîn b. Cafer Musevî. Ravzatü’l-cennât fî ahvâli’l-ulemâ ve’s-sâdât. Thk. Esedullah İsmailiyyan. Tahran: Mektebetu İsmailiyyan, 1392.
• Hulv, Abdülfettah Muhammed. “Besâiru zevi’t-temyîz fî letaifi Kitabi’l-azîz”. el-Kitâbu’l-Arabî. 20 (1966): 16-20.
• İbn Kadı Şuhbe, Ebû’s-Sıdk Takiyyuddîn Ebû Bekr b. Ahmed. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye. Tsh. Hafız Abdülhalim Han. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1987.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebû’l-Felah Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, t.s.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Kitâbu’l-Mevzuât, Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. B.y.: Dâru’l-fikr, 1983.
• İbnu’l-Kâdî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Miknâsî. Dürretü’l-hicâl fî esmâi’-ricâl: Zeylu Vefeyâti’l-a‘yân Thk. Muhammed el-Ahmedî Ebû’n-Nûr. Kâhire: Dâru’t-Turâs, 1970.
• Kandemir, M. Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 514-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn: Terâcimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. Beyrut: Mektebetü’l-müsennâ, 1957.
• Kettânî, Muhammed Abdulhayy b. Abdilkebîr b. Muhammed. Fihrisu’l-fehâris ve’l-esbât ve mu‘cemu’l-me‘âcim ve’l-meşîhât ve’l-müselselât, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1982.
• Kılıç, Hulusi. “Fîrûzâbâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 142-145. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi' li-ahkâmi'l-Kur'ân. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1933.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. Tlk. Abdulmaksûd b. Abdurrahim. Beyrut, t.s.
• Sâlih, Subhi. Mebahis fî ulumi'l-Kur'ân. Beyrut: Dârü'l-ilm li'l-melâyîn, 2007.
• Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdirrahmân. ed-Dav‘u’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘.Beyrut: Dâru’l-cîl, t.s.
• Serkis, Yusuf b. İlyan b.Musa ed-Dımaşkî. Mu‘cemu matbûâti’l-‘Arabiyye ve’l-mu‘arrabe. Mısır: Matbaatu Serkis, 1928.
• Suyûti, Abdurrahman b. Ebî Bekr. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât Thk. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed Havlânî. el-Bedru’t-tâli‘ bi mehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi‘.Kahire: Matbaatü’s-sa‘âde, 1348.
• Tomar, Cengiz. “Resûlîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 1-2. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Zebîdî, Ebû’l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muahmmed b. Muhammed. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Mısır: el-Matbaatü’l-Hayriyye, 1306.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm: Kâmûsu terâcimi li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1992.