THE EFFECT OF EXCESS (ZİYĀDAH) ON THE AUTHENTICITY OF THE ACTS OF WORSHIP (IBĀDĀT)

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1159 - 1184, 31.12.2020

Yusuf Erdem Gezgin

https://doi.org/10.46353/k7auifd.736348

Öz

One of the important aspects that distinguishes Islamic law from other legal systems is that it regulates individuals' lives of worship. Good servitude is possible by spending a whole life in the form of worship, in line with the Creator's orders. For this reason, moderation, not excess, was accepted as the basis in prayers. Therefore, a person who wants to be a good servant will reach this level by staying within the boundaries drawn by nass (the certain sources). In other words, a believer can be a good servant by staying within the limits declared by the Shari (God) in his life of worship. Here, in this study, the situation of worshiping of those who knowingly or unknowingly exceeded the limits determined by the Shari were evaluated. One of the important aspects that distinguishes Islamic law from other legal systems is that it regulates the worship life of individuals. In this context, prayers are shaped within the framework of the Book, Sunnah and Idjma; Except for the provisions in the details, the analogy (ta‘lil), which is an activity of reasoning completely, has been accepted as closed (ta'abbudī). It is considered normal to judge by analogy in the details of worship. Because while the nass (the certain sources) draws the main frame of worship; it has left some situations in individuals’ life to the field of idjtihād. In this study, the effect of the excess performed during prayer on the health of worship, whether determined by the nass or based on analogy, was evaluated under separate headings. The issue of excess in prayers has been scattered in classical fiqh works due to the casuistic nature of Islamic law. The issues related to this study were dealt with both systematically and a common system of rules (dhabit) was tried in terms of affecting the health of worship. As it is known, the concept of dhabit is in a sub-category of the concept of pedestal. In this sense, while it is defined as "the universal proposition that reflects the basic principles of the law and encompasses the provisions of individual issues in different fields to a large extent"; dhabit is defined as "a particular proposition encompassing matters of only one subject." For example, the principle "Decision is given according to a purpose" can be applied to many types of contracts in the law of obligations. However, the proposition "the subject is the interest in the lease contract” is a dhabit on the lease contract. The following can be stated regarding the literature on our subject: First of all, there has been no independent study directly addressing the excesses in prayers and their effects on the health of worship. On the subject of dhabit trials that will be expressed in the study, it is known by the researchers that there is a special literature related to kawāid and dhabit in the classical and modern literature. Although in these works habit are pointed out in the field of worship, they are not about excesses. In modern studies, there is a work titled Muhtasar al-dawāb al-fiqhiya li ahkām fiqh al-ibādāt fī kitāb Nihāya al-matlab li al-Imām al-Cuwaynī, written by Vāil b. Ahmad b. Ramazān al-Hams as a master's thesis on prayers in the field of worship. . This study is not exclusive to the subject of excesses and is based on one of the important works of Shafii doctrine. This situation excludes him from our subject. As a result, we hope that our research will facilitate further studies. The topics covered in our study; wudū, tayammum, adhān and iqāmah, prayer, zakāh and fasting. These headings were evaluated in the context of the views of four fiqh schools. If there is a choice between different views, this issue is also pointed out in the relevant place. It is seen as an obligation (fardh) for an individual to perform prayers, recitation, prostration, circumambulation, touching the Qur’an, and taking it in hand no breaking wudū. In this context, ablution is a major form of worship as it is a condition for another prayer, and its conditions and limits are determined in the nass. Therefore, the excesses in ablution are discussed in detail. In addition, tayammum is a worship to replace ablution or ghusl in the event that wudū or ghusl cannot be performed because water is not accessible for any reason. The provisions regarding tayammum are given in detail in the nass. It is intended in the act of tayammum to clean the dirt off oneself by clean soil. In this context, with the intention of tayammum, hands are hit on the ground (blow) and the face and arms are wiped with these dusty hands. It is understood here that it is fardh for tayammum to be valid to have started with intention in heart, and to have hit the hands on the ground. Within the framework of our topic, the excesses (ziyādah) in the number of hitting the hands and wiping the face and arms with the hands are explained.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Act of Worship (Ibâdah), Excess (Ziyādah), Authenticity (Sıhhah), Obligation (Fard), Supererogatory (Nafl)

ZİYADELERİN İBADETLERİN SIHHATİNE ETKİSİ

Öz

İslam hukukunu diğer hukuk sistemlerinden ayıran önemli yönlerinden biri bireylerin ibadet hayatlarını düzenlemesidir. Bu kapsamda ibadetler Kitap, Sünnet ve İcma çerçevesinde şekillenmiş; ayrıntılarındaki hükümler hariç olmak üzere bütünüyle akıl yürütme faaliyeti olan kıyasa (ta‘lile) kapalı olarak (taabbudî) kabul edilmiştir. İbadetlerin ayrıntılarında ise kıyas ile hüküm beyan edilmesi tabii olarak görülmüştür. Zira naslar ibadetlerin ana çerçevesini çizerken; bireylerin ibadet hayatında karşılaştığı bazı durumları ictihad alanına bırakmıştır. Bu manada araştırmamızda ibadet esnasında gerçekleştirilen ziyadenin mahiyeti ister taabbudî olsun ister ta‘lilî olsun ibadetin sıhhatine etkisi müstakil başlıklar altında değerlendirilmiştir. Bilindiği üzere ibadetler, zorunluluk (ferâiz) veya gönüllülük (nevâfil) esaslı olarak kategorize edilmektedir. Örneğin farz olan namazlar olduğu gibi nafile namazlar da vardır. Bu kapsamda çalışmamız, züht hayatını benimseyen sûfîlerin bir terbiye metodu olarak öngördüğü “nafile ibadetleri çoğaltma hatta aşırıya gitme” konularını kapsamı içerisinde görmemektedir. Bu çalışmanın kapsamını “ibâbât-ı mersûme” denilen, yapılış zamanı, şekli ve biçimi Allah (c.c.) ve Rasûlü (s.a.) tarafından belirlenmiş olan ibadetlerde yapılan ziyadeler oluşturmaktadır. İbadetlerde ziyade konusu, İslam hukukunun kazuistik yapısı gereği klasik fıkıh eserlerinde dağınık olarak ele alınmıştır. Bu çalışmayla ilgili konular hem sistematik olarak ele alınmış hem de ibadetin sıhhatine etki etmesi yönüyle ortak kurallar dizgesi (zâbıt) denemesi yapılmıştır. Bilindiği üzere zâbıt kavramı kâide kavramının kapsam olarak bir alt kategorisinde yer almaktadır. Bu manada kâide, “Hukukun temel ilkelerini yansıtan, farklı alanlardaki fer‘î meselelerin hükümlerini tamamen veya büyük oranda kuşatan tümel önerme” olarak tanımlanırken; zâbıt “sadece bir konuya dair meseleleri kuşatan tikel bir önerme” olarak tanımlanır. Örneğin “Bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir” kâidesi borçlar hukukundaki birçok akit türüne uygulanabilirken, “İcârede ma‘kūdun aleyh menfaattir” önermesi zâbıt olarak sadece icâre akdine dair bir önermedir. Çalışma konumuzla ilgili literatür hususunda ise şunlar ifade edilebilir: Öncelikle ibadetlerdeki ziyadeler ve bunların ibadetin sıhhatine etkisini doğrudan ele alan müstakil çalışma ile karşılaşılmamıştır. Çalışmada ifade edilecek olan zâbıt denemeleri konusunda ise klasik ve modern literatürde kavâid ve zavâbıtla alakalı olarak müstakil bir literatürün mevcudiyeti araştırmacıların malumudur. Her ne kadar bu eserlerde ibadetler alanında zâbıtlara işaret edilmiş olsa da bunlar ziyadeler hususunda değildir. Modern çalışmalarda ise ibadetler alanında zâbıtlarla ilgili Vâil b. Ahmed b. Ramazân el-Hems tarafından yüksek lisans tezi olarak kaleme alınan Muhtasaru’d-davâbıtı’l-fıkhiyye li ahkâmı fıkhı’l-ibâdât fî kitâb Nihâyetu’l-matlab li’l-İmâmi’l-Cüveynî isimli çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmanın hem ziyadeler konusunda müstakil olmaması hem de Şâfiî doktrinin önemli eserlerinden birine dayalı olarak hazırlanmış olması, çalışma konumuzun kapsamıyla doğrudan ilgili olmadığını göstermektedir. Neticede bu araştırmamızın yeni yapılacak çalışmalara kapı aralamasını ümit ediyoruz. Çalışmamız kapsamında ele alınan başlıklar; abdest, teyemmüm, ezan ve kamet, namaz, zekât ve oruç şeklindedir. Söz konusu başlıklar dört fıkıh mezhebinin görüşleri bağlamında değerlendirilmiştir. Şayet konuyla ilgili görüşler arasında bir tercih yapılacaksa bu hususa da ilgili yerde işaret edilmiştir. Bireyin namaz, tilavet secdesi, tavaf, Kur'an-ı Kerim’e dokunma, eline alma vb. ibadetleri abdestli olarak ifa etmesi zorunluluk (farz) olarak görülmektedir. Bu çerçevede abdest bir diğer ibadetin şartı olması yönüyle başlıca bir ibadet olup şartları ve sınırları naslarda belirlenmiştir. Dolayısıyla abdestte yapılan ziyadeler üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. Ayrıca teyemmüm, herhangi bir nedenle suya ulaşılamaması nedeniyle abdest veya gusül alınamaması durumunda abdest yahut gusül yerine kaim olan bir ibadettir. Naslarda teyemmümün yapılmasıyla ilgili hükümlere ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Teyemmümde temiz toprak aracılığıyla hadesten temizlenilmesi murad edilmektedir. Bu kapsamda teyemmüm niyetiyle eller toprağa vurulur (darb) ve yüz ve kollar bu tozla mesh edilir. Buradan anlaşılmaktadır ki niyet ve darb teyemmümün farzıdır. Konumuz çerçevesinde ise ellerin toprağa vurulması ve bununla yüzün ve kolların mesh edilmesinin sayısında yapılan ziyadelerle ilgili konular açıklanmıştır. Ezan ve kamette yapılan fazlalıklar hakkındaki konular şunlardır: Mevcut lafızlara sayısal olarak yapılan ekler ve lafız olarak yapılan ekler.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İbadet, Ziyade, Sıhhat, Farz, Nafile

Kaynakça

• Adevî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Mükremillâh (Mükerrem) es-Saîdî. Hâşiyetü’l-Adevî ‘alâ şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. Beyrut, 1994.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Aydar, Hidayet. “Tarih Boyunca Ezana Yapılan İlaveler”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VIII/18 (2017), 187-209.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefi. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Muhammed Ömer. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Baktır, Mustafa. “Kaide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kaide
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu’fî. Sahîhü’l-Buhârî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 1. Basım, 2001.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Keşşâfü’l-kınâ‘ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Riyad, 2003.
• Buhûtî, Mansur b. Yûnus. Şerhu münteha’l-irâdât. 3 Cilt. Beyrut, 1993.
• Çetin, Abdurrahman. “Ezan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 06 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ezan#1
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. I-V Cilt. Beyrut, ts.
• Ebü’l-Ferec İbn Kudâme, Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr (el-matbû‘ me‘a’l-Mukni‘ ve’l-İnsâf). 30 Cilt. Kahire, 1995.
• Ekinci, Ahmet. Zeydî Fıkhının Gelişimi ve Hâdî-İlelhak. Konya, 1. Basım, 2019.
• Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Abdurrahmân el-Mağribî. Mevâhibü’l-celîl li şerh-i muhtasari’l-Halîl. 6 Cilt. Beyrut, 1992.
• Huraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî el-Mâlikî. Şerhu Muhtasar Halîl. Bulak, 2. Basım, 1901.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l- muhtâr şerhu Tenviru’l ebsâr. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1992.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b Ahmed b Muhammed el-Kelbi İbn. el-Kavânînu’l-fıkhiyye. Beyrut, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut, 1934.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrahim, b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzü’d-dekâik. 8 Cilt. Kahire, 2. Basım, 2000.
• İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrahim, b. Muhammed. el-Eşbah ve’n-nezâir. Beyrut, 1999.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebu’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. el-Kavâid fi’l-fıkhi’l-İslâmî (Takrîrü’l-kavâ‘id ve tahrîrü’l-fevâ‘id). Beyrut, ts.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl li mesâili’l-müstahrece. 20 Cilt. Beyrut, 1988.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidayetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire, 2004.
• İbnu’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdulvâhid. Şerhu Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Beyrut, 2003.
• İlîş, Muhammed, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. el-Mısrî. Minahü’l-celîl ‘alâ Muhtasari’l-Halîl. 9 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1989.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîra. 14 Cilt. Beyrut, 1994.
• Kâsânî, Ebi Bekr Alâuddîn b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâi‘ fî tertîbi’-şerâi’’’. 10 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Maçin, Hasan. “Ezan Ahkâmı”. Ortak Dilimiz Ezan. ed. Mahmut Öztürk. 55-83, 2018.
• Mahallî, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l-Mahallî ale’l-Minhâc, (Amîra ve Kalyûbî hâşiyeleriyle birlikte). 4 Cilt. Beyrut, 1995.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvız. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Süleyman. el-İnsâf fî marifeti’r-râcih ani’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmam Ahmed. 12 Cilt. Beyrut, 1. Basım, 1956.
• Merğînânî, Burhanüddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Ebû Bekir. el-Hidâye fî şerhi Bidâyetü’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut, 2004.
• Mevsılî, Ebü’1-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire, 1937.
• Mevvâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kâsım el-Abderî el-Gırnâtî. et-Tâc ve’l-iklîl li-Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut, 1. Basım, 1994.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerif b. Mürî. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb (Fethu’l-‘azîz ve Telhîsu’l-habîr ile Sübkî’nin ve Mutî‘î’nin tekmileleri ile birlikte). Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şerif b. Mürî. Ravdatu’t-Tâlibîn ve Umdetu’l-Muttakîn. 12 Cilt. Beyrut, 1991.
• Rafii, Ebü’l-Kasım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm Kazvînî. Fethü’l-azîz fî Şerhi’l-Vecîz. 12 Cilt. Beyrut, ts.
• Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut, 1984.
• Ruhaybânî, Mustafa b. Sa‘d b. Abduh es-Suyûtî. Metâlibu uli’n-nuhâ fî şerhi Ğâyeti’l-muntehâ. 6 Cilt. Dımaşk, 1994.
• Sâvî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Halvetî. Bülğatü’s-sâlik li akrabi’l-mesâlik el-ma‘rûf bi Hâşiyeti’s-Sâvî ale’ş-Şerhi’s-sağîr. 4 Cilt. Riyad, 1986.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut, 1989.
• Şahin, Hanifi. “Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temeli”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları V/1 (2012), 35-65.
• Şerîf el-Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. el-İntisâr. Kum, 1995.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-Evtâr şerhu Munteka’l-ahbâr. 8 Cilt. Kahire, 1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Beyrut, ts.
• Şirbînî, Muhammed İbn Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut, 1994.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail el-Hanefî. Hâşiyetu’t-Tahtâvî ‘alâ Merâkı’l-felâh şerh Nûri’l-îzâh. Beyrut, 1. Basım, 1997.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahya Zeynüddîn Zekeriya b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî. Esne’l-metâlib fî şerhi Ravzi’t-tâlib. 4 Cilt. Beyrut, 2000.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah. el-Mensûr fi’l-kavâid. 3 Cilt. Kuveyt, 1985.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed. Nasbu’r-Râye. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1. Basım, 1418.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzü’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire, 1313.
• Mecelle-i ahkâm-ı adliyye. İstanbul, 1979.