KUR'AN-I KERİM'DE İNFAK KAVRAMI (SEMANTİK ÇALIŞMA)

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 431 - 452, 30.12.2021

Semar Naasou

https://doi.org/10.46353/k7auifd.974568

Öz

Kur'an-ı Kerim'de İnfak Kavramı (Semantik Çalışma) başlıklı araştırmamız, “İnfak” kavramını Kur’an-ı Kerim’deki kullanımlarından hareketle semantik açıdan aydınlatmayı hedeflemektedir. Çalışmamız kavramın geçtiği bağlamlardan hareketle gösteren ile gösterilen arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkiden kaynaklanan sosyal, psikolojik ve entelektüel yansımaları ele alacaktır.Merkeze aldığımız semantik yöntem, gerek toplumsal ve entellektüel hayata gerekse de kişisel ve toplumsal psikolojik durumlara paralel olarak gelişen kavramların ortaya konmasında son derece önem arz etmektedir. Ancak şimdiye kadar dilbilimcilerin ve sözlük yazarlarının bu yönteme sadece sınırlı ve yüzeysel bir şekilde başvurduklarını görmekteyiz.Buna ek olarak çalışma, kapsam, eş anlamlılık ve zıt anlamlılık bakımından infak kavramının semantik alanına giren kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini ele almaktadır. Zira anlam ilişkileri araştırma konusu olan kelimelerin ayırt edici anlamsal özelliklerini dikkatlice betimlemede son derece önemlidir. Kur’an’da çeşitli bağlamlarda kullanımlarını göz önünde bulundurarak kavramların mahiyetlerini ve aralarındaki anlamsal ilişkileri ortaya koymak, kimi luğavi sözlüklerde ve tefsirlerde rastladığımız bazı yanlış anlamaları tashih etmeye de yardımcı olacaktır.Çalışmamız infak kavramının Kur’an-ı Kerim’de geçtiği bağlamları dikkate alan, sınırları ve özellikleri belli bir bakış açısıyla hareket etmiş, lugavi ve ıstılahi bağlamları ve anlamsal ilişkilere girdiği diğer kelimeleri göz önünde bulundurarak infak kavramının mahiyetini ortaya koyabilmiştir. Kur’an-ı Kerim’deki infak kavramı hakkındaki çalışmanın önemi, cahiliye toplumunun infak konusunda yozlaşmış bir toplum olduğunu açığa çıkarmasında yatmaktadır. Çünkü ahlaki bir tutum olarak infak, ancak İslam’ın zuhuruyla ve öğretilerine göre amel etmekle gerçek amacına ulaşmıştır. Cahiliye döneminde hakkında şiirler hikâyeler aktarılan “cahiliye cömertliği (el-kerem el-câhilî)”, aslında sadece şeref ve itibar kazanma aracı idi.Araştırma, sözlük yazarlarının genelde kabul ettiği şekilde cimriliğin zıddının, cömertlik olduğu görüşünün aksine, Kur’an’daki semantik yönü dikkate alarak infak olduğunu göstermiştir. Bunun, infaktan umulan gayelere işaret eden güçlü bir göstergeler vardır. Kur’an-ı Kerim’deki infak terimi asıl olarak çıkarmak infak edenle edilen arasında bir bağ kurmaktır. Dolayısıyla burada dikkat fiilin kendisine çekilmiştir; fiili gerçekleştirene değil. Böylelikle cahiliye dönemindeki cömertlik ile İslam’ın cömertlik anlayışı arasındaki özde fark ortaya çıkmaktadır. Bazı dilcilerin, infak hakikatine ve sözlük anlamına vukufiyette yeterince başarılı olmadıklarını düşünmekteyiz. Çünkü bu dilciler nazarında infak kökünün yok olmak eksilmek ve tükenmek anlamına gelen “nfk” kökünden gelmektedir. Bu durumda “nfk” kökünün bir halden çıkıp başka bir hale girmek şeklinde asıl sözlük anlamı kaybolmaktadır. Çünkü ancak bu asıl sözlük anlamıyla belli bir malı elinden çıkaran müminin rolü ve infakın dini ve dünyevî yönü açığa çıkmaktadır.İnfak kavramının Kuran'daki kullanımının önemli delaletlerinden birisi ''insanın ancak Allah'ın verdiği bir şeyden harcama yaptığını'' anlamını göstemesidir. Sahip olduğumuz servetin asıl sahibi Allah'tır. Bu anlayış, cahiliye dönemindeki cömertlik kavramına aykırıdır. Zira cahiliye döneminde kişi, kendisiyle övünerek ve kendi malından verdiğini zannederek harcama yapıp, bağışta bulunduğu insanlara karşı büyüklük taslama ve üzerlerinde hâkimiyet kurma hakkına sahip olduğuna inanmakta idi.Sonuç olarak sözlük anlamı çıkarmak ve başka bir tarafa geçmek olan infak kavramı, anlamsal ilişkilere girdiği başka kavramların/terimlerin belirlenmesin de yardımcı olmaktadır ki bu kavramlar, “israf, iktâr, kavâm, şuhh, buhl, tebzîr, sadaka, zekât ve i‘tâ kavramlarıdır. Kur'an’daki bağlam infak ile sadaka, infak ile zekât ve infak ile i‘tâ terimlerinin semantik açıdan birbirlerine yakın olduğunu da kanıtlamıştır.

Anahtar Kelimeler

: Arap Dili ve Belagati, Semantik, İnfak, Kur, Bağlam

THE CONCEPT OF SPENDING IN THE HOLY QUR’AN (SEMANTICS ANALYSIS)

Öz

Our study, entitled Spending (Infaq) in the Holy Qur’an (Semantics Analysis), sheds light on the aspect of using semantics in defining this concept in the Holy Qur’an, based on making use of the semantic axes that clarified the relationship between the signifier and the signified, and the social, psychological and intellectual repercussions of this relationship, depending on the internal structure of the vocabulary.In addition to the semantic change that started from a firm foundation represented in what we call The Pivotal Meaning or The Word Root, which can be adopted as a rule to be followed in finding vocabulary and terms that keep pace with social and intellectual life as well as the psychological state of the individual and the society as a whole. Unfortunately, we have not touched this aspect except in a few attempts by linguists.An applied study of semantic relationships between related vocabulary in the semantic field of the concept of Spending was also covered in a comprehensive manner, taking into account the synonyms and antonyms, which helped to delineate the features of the concepts accurately. Thus, examining the vocabulary through its occurrence in the Qur’anic context corrected many of the fallacies that we saw in linguistic dictionaries and interpretation books, in identifying the nature of the studied vocabulary and the relationships between them.The research came out with a clear theory of the concept of Spending in the Holy Qur’an, by standing at the context in which it was mentioned. In addition to determining the nature of the concept of Spending by monitoring its linguistic and idiomatic contexts in the Holy Qur’an and its related vocabulary in semantic relations. We conclude from the aforementioned that the importance of studying the concept of Spending in the Holy Qur’an is manifested by shedding light on the imbalance of the pre-Islamic society on this issue. Upon the emergence of Islam and the implementation of its teachings, the path was corrected. All the poems and stories narrated about the generosity of the people of the pre-Islamic era were aimed at glory and gaining reputation and sovereignty.The research has proven from a semantic point of view that what appeared in the linguistic dictionaries that the opposite of miserliness is generosity, was not proven by the Holy Qur’an, but that the opposite of miserliness in the Qur’an is Spending. Here we see a strong indication that indicates the goals that were desired from spending, which are matters related to the person who spends without paying attention to who is being spent on in the pre-Islamic era.As for the term Spending in the Holy Qur’an, it is spending money and creating a link between the person who spends and the person is being spent on. Here the focus is on the action, not on the doer of the action, and here is the essential difference between giving in the pre-Islamic era and giving in Islam. Therefore, we see that linguists have failed to understand the reality of Spending and the significance of its linguistic origin in what they went to, for it was popular among them that the meaning of the word root ofنَفَقَ is annihilation or depletion. we note the lack of realization of the true meaning of the word root which means to leave the state in which it was to another state and to another direction. Here the role of the believer appears by defining the people on whom he will spend the money, so the Spending will then be a joint action between his religion and his worldly life.

Anahtar Kelimeler

Arabic Rhetori, Holy Qur’an, Semantics, Context, Spending

مفهوم الإنفاق في القرآن الكريم (دراسة دلالية)

Öz

تضيء دراستنا المُعنْوَنَة بـ: الإنفاق في القرآن الكريم (دراسة دلالية) جانبَ توظيف علم الدلالة في تحديد هذا المفهوم في القرآن الكريم، وذلك بالاستفادة من المحاور الدلالية التي تناولتْ في جزء منها العلاقة بين الدال والمدلول وما نتج عن هذه العلاقة من انعكاسات اجتماعية ونفسية وفكرية، انطلقت من التركيب الداخلي للمفردة موضوع الدراسة. وإن جانب الدلالة المحورية التي يمكن اعتمادها قاعدة تُتَّبع في إيجاد مفردات ومصطلحات تواكب الحياة الاجتماعية والفكرية وكذلك الحالة النفسية للفرد وللمجتمع ككل، هو جانب لم نره إلا في محاولات خجولة وقليلة عند اللغويين وأصحاب المعاجم اللغوية. وإضافة إلى ذلك يتناول البحث دراسة تطبيقية للعلاقات الدلالية بين المفردات التي تدخل في الحقل الدلالي لمفهوم الإنفاق من شمول وترادف وتضاد، وهو ما ساعد على رسم ملامح المفهومات موضوع الدراسة بدقة. وبذلك صحّح الوقوفُ عند المفردات، من خلال ورودها في السياق القرآني، الكثير من المغالطات والتداخل الذي رأيناه فيما وقفنا عنده من المعاجم اللغوية وكتب التفسير، من خلال توضيح ماهية المفردات المدروسة وما بينها من علاقات. وقد خرج البحث بنظرية واضحة المعالم للإنفاق في القرآن الكريم، من خلال الوقوف عند السياق الذي وردت فيه. واستطاع البحث كذلك تحديد ماهية مفهوم الإنفاق، من خلال رصد سياقاته اللغوية والاصطلاحية في القرآن الكريم، ورصد ما يدخل معه من مفردات أخرى في علاقات دلالية. وفي تفصيل ذلك نقول: إن أهمية دراسة مفهوم الإنفاق في القرآن الكريم تأتي من خلال إظهاره اختلال المجتمع الجاهلي في هذه المسألة، وهو ما صحّح مساره ظهور الإسلام والعمل بتعاليمه، فكل ما روي من أشعار وحكايات عن كرم الجاهلي كانت غايته المجد واكتساب السمعة والسيادة. وقد أثبت البحث من ناحية دلالية أن القرآن الكريم لم يثبت ما راج في المعاجم اللغوية من أن ضد البخل هو الكرم، بل إن ضد البخل في القرآن هو الإنفاق. ولذلك دلالة قوية تشير إلى الغايات التي كانت مرجوّة من الإنفاق، وهي أمور تتعلق بالمنفِق وحده دون التفات لمن ينفَق عليه في الجاهلية، أما مصطلح الإنفاق في القرآن الكريم فالأصل فيه الإخراج وخلق صلة بين المنفِق والمنفَق عليه، وفي ذلك تركيز على الفعل نفسه لا على القائم بالفعل، وهنا يبرز الفرق الجوهري بين العطاء في الجاهلية والعطاء في الإسلام. لذلك نرى أن اللغويين قصّروا في الوقوف على حقيقة الإنفاق وعلى دلالة أصله اللغوي فيما ذهبوا إليه، فقد راج عندهم أن معنى الجَذْر نفق هو الفناء أو النقص أو النفاد، وفي ذلك تغييب للمعنى الحقيقي للجذر نفق الذي هو في الأصل الخروج من الحالة التي كان فيها إلى حال أخرى وإلى جهة أخرى. وهنا يظهر دور المؤمن فيما يحدّد من جهة يُخرِج إليها مما معه، فيكون الإنفاق عندئذٍ عملًا مشتركًا بين الدين والدنيا. ومن الدلالات المهمة لاستعمال مصطلح الإنفاق في القرآن إبرازه أن ما على الإنسان من شيء إلا أن ينفق من شيء أعطاه الله إياه، وهو ما يخالف مصطلح الكرم الجاهلي الذي كان يعطي فيه الإنسان معتدًّا بنفسه ظانًّا أن ما يعطيه هو من ملكه فيحق له بذلك أن يفرض سيطرته على من ينفق عليه أو يتكبر عليه ويعلو بنسبه وقدره على من يعطيه. وانطلاقًا من الأصل اللغوي للإنفاق وهو الإخراج والوصول إلى جهة أخرى، سيتحدد مفهوم ما يدخل معه من مصطلحات في علاقات دلالية. هذه المصطلحات هي: الإسراف، والإقتار، والقوام، والشُّحّ، والبخل، والتبذير، والصدقة، والزكاة، والإعطاء، فقد بيّن السياق القرآني أنّ القوام هو أهم ركيزة من ركائز الإنفاق، وذلك يكون بين توسّطه بين الإسراف والإقتار، كما بيّن ترادف مصطلحي البخل والإقتار، فالبخل هو المنع، أما الإقتار فهو إنفاق لكنه لا يؤدي وظيفته لقلته. وكذلك اتضح الفرق بين البخل والشح، وثبت أن الشح أعم من البخل، وهو الحالة النفسية التي تؤدي إلى البخل. وأخرج السياق القرآني مفهوم التبذير خارج حدود الإنفاق، وذلك تماشيًا مع ما ذكرنا من أن الغاية من الإنفاق هو إخراج المال من يد صاحبه ليصل نفعه إلى غيره. أما التبذير فهو تفريقٌ للمال دون غاية النفع بل لغايات أخرى يريدها المبذِّر لنفسه.كما أثبت السياق القرآني تقارب مصطلحي الإنفاق والصدقة، وكذلك الإنفاق والزكاة، والإنفاق والإعطاء.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها, علم الدلالة, الإنفاق, القرآن, السياق

Kaynakça

• Kur'an-ı Kerim Amer, Bassem Ahmed Hassan Mohammed: Nazariyet el infak fi dave el kuran el kerim, Doktora, camiat el Yarmouk, külliyet elşeria ve el dirasat el İslamiyeh, 2009. Alussi, Mahmud Şükri: Buluğularab fi maarifeti ahval el arap, thk: Muhammed Bahja El Athri, I2. Baskı. dar el kitap el mısri. Ts.
• Al Yassin, Muhammed Hüseyin: El addad fi lluğa, matbaatul maarif, Bağdat. 1. Baskı. 1974.
• Asha, Maymon Bin Qais: Diwan el-Aasha, thk: Muhammed Hüseyin, mektebetul edap El-jamamiz Edebiyat Kütüphanesi, el Matbaa elnemuzejye. Ts. Beydavi, Abdullah bin Ömer: Envar ettenzil ve esrar ettevil, thk: Muhammed Abdülrahman El Maraşlı, dar ihya etturas elarabi, Beyrut, 1. Baskı. 1418 h.
• Beyhaqi, Ahmed bin Al Hussein: şuabu eliman, thk: Abdul Ali Abdül Hamid, mektebet El Ruşd, Riyad, 1. Baskı. 2003.
• Damghani, Hüseyin bin Muhammed: Kamus elKur'an, thk: Abdülaziz Sayed el-Ahal, Dar el-Melayin, Beyrut, 4. Baskı. 1983.
• Ezhari, Mohammed bin Ahmed: Tehzibul luğa, thk: Mohammed Awad Mureeb, dar ihyai turas el arabi, Beyrut, 1. Baskı. 2001. Ebu el Suud, Muhammed bin Muhammed: Tefsir Ebi El Suud, dar ihyaa el turas elarabi, Beyrut. Ts.
• Farahidi, El halil bin Ahmed: El Ain, Mehdi Al-Makhzoumi ve Ibrahim al-SamUrrai, mektebet el hilal. Ts.
• Feyruzabadi, Majd al-Din Mohammed bin Yaacoub: El kamus el muhit, thk: mektep tahkık el turas fi muesseset el risaleh, muesseset El-Resala, Beyrut, Lübnan, 8. Baskı. 2005. Giro, Pierre: İım eddilEleh, çeviri: Munther Ayyashi, dar Tlass li enneşr, dimaşk, 1988.
• Houfi, Ahmed Muhammed: Elhayat elarabiya fi elşiir elcahili, mektebet nahdat Mısır, 2. Baskı. 1952.
• Haythemi, Ebu el-Hasan Noureddine Ali bin Ebu Bekir: Macma el zevaed ve menba el fawaid, thk: Hüsam el-Din el-Kudsi, mektebet El-Kudsi, Kahire, 1994.
• Hilly, Abdurrahman: Binyetu el Kur'an medhalen li iadetil kıraa, mejellet elihyaa, El rabita el Muhammadiyah li elulamaa, elmagrib 27. Ts. Hamid, Salih vd.: mewsuat nudrat elnaim, Dar el-Resala, Cidde, 4. Baskı. Ts.
• İsotsu, Toshihiko: Allah ve İnsan fi elKur'an, thk: Hilal Muhammed El Cihad, el munazzama el arabiyya li terceme, Beyrut, 1. Baskı. 2007.
• İbn Hazm, Ali Bin Ahmed: El-muhalle bi El-Athar, Dar el-Fikr, Beyrut. Ts.
• İbn Hanbal, Ebu Abdullah Ahmed bin Muhammed: Musned el İmam Ahmed bin Hanbal, thk: Shoaib Al-Arnaout ve Adel Murshid, muasseset el-Resala, 1. Baskı. 2001. İbn Abedin, Muhammed Amin bin Ömer: Red El Muhtar ale el-Dur el-Muhtar, Dar el-fikr, Beyrut, 2. Baskı. 1992.
• İbn Ashour, Mohamed bin Taher: El tahrir ve el tenvir, el dar el tunusiyeh li enneşr, Tunus, 1984.
• İbn Attia, Abdelhak bin Ghalib: El muharrir el vaciz fi tefsir el kitap el aziz, thk: Abdessalam Abdel Shafi Mohammed, Dar el kutup el ilmiyeh, Lübnan, 1. Baskı. 1993. İbn Manzur, Ebu el-Fadl Cemâl el-Din Muhammed bin Makram: Lisan el-Arab, Dar Sader, Beyrut, 3. Baskı. 1414 h.
• İbn Kasir, Ebu el-Fida İsmail bin Ömer: Tefsir el Kur'an el azim , thk: Muhammed Hüseyin Şemseddine, dar el kutup el ilmiyah, Beyrut, 1. Baskı. 1419h.
• İlvan, Abdul-Mavjud Abdul Hamid: El furuk el lugaviye fi tefsir el keşşef li el Zamakhshari, cemiyet el sakafe min ecl el tenmiyeh , Merkez dirasat el turas ve tahkik el mahtutat, Cilt 4, Sayı 9, 2013.
• Kefewi, Ebu Ayoub bin Musa: El külliyat, thk: Adnan Darwish ve Muhammed el-Masri, muesseset El-Resala, Beyrut, 2. Baskı. 1993.
• Mavardi, Ali bin Muhammed: Edeb el dünya ve el din, muesseset El-Resala, Beyrut, 1. Baskı. 2004.
• Mavardi, Ebu el-Hasan: El nüket ve el uyun, thk: el seyyed Bin Abdül Maksoud Bin Abdul Rahim, dar el kutup el ilmiyah, Beyrut, Ts. Razi, Muhammed bin Abi Bekir: Muhtar el-Sihah, thk: Youssef Şeyh Muhammed, el Mektebh el asriyah, Beyrut, 5. Baskı. 1999.
• Rafii, Mustafa Sadiq: Tarih eledep, Ayar: Abdullah El-Manshawi ve Mehdi El-Bejjairi, Dar el-Iman, 1. Baskı. 1997.
• Seran, Mahmoud: İlm el lugah, dar elnahda el arabiye, Beyrut. Ts.
• Samarqandi, Ali Bin Yahya: Bahr al-Uloom, thk: Mahmud Matarji, Dar al-Fikr, Beyrut. Ts.
• Suyuti, Jalaluddin AbdulRahman bin Ebu Bekir: El dibaj, thk: Ebu İshak el-Hawini el esari, Dar İbn Afan, Suudi Arabistan, 1. Baskı. 1996.
• Şayı, Muhammed: El furuk el lugaviye, mektebet El-Abaykan, Riyad, 1. Baskı. Ts.
• Tebrizi, Yahya Ben Ali: Diwan al-Hamasa, Dar al-Qalam, Beyrut. Ts.
• Taie, Hatem: El Diwan, thk: Ahmed Rashad,menşurat Muhammed Ali Beydoun, Dar el-kutup elilmiyah, Beyrut, Lübnan, 3. Baskı. 2002.
• Tabari, Muhammed bin Greer: Camii El-Bayan fi tefsir el Kur'an , thk: Ahmed Muhammed Shaker,muesseset El-Resala, 1. Baskı. 2000.
• Tanımlanamayan Yazar: El mevsua el felsefiyah , maahad el inmaa elarabi , 1. Baskı. 1986.
• Ullman, Stephen: devrul elkelime fi elluğa, tercüme: Dr. Kamal Bishr, mektebetu şebap. Ts.
• Vandreis: El lugah, tercüme: Abdelhamid Al-Duwakhli ve Mohammed al-Qassas, lecnet el beyan el arabi, 1950.
• Yasov, Ahmed Zakaria: Cemeliyet el mufrede elKur'aniyah, Dar el-Maktabi, Suriye, Dimaşk, 2. Baskı. 1999.
• Yasui, Henricus Lamans: Faraid el lugah, el matbaa el Katolikiyah li el abaa el yasuiin, Beyrut, 1889.
• Zebeidi, Morteza Mohammed bin Mohammed: Tac elarus, thk: bir grup araştırmacı, Dar el-Hidaya. Ts.
• Zamakhshari, Jarallah Mahmud bin Omar: Elkeşşaf, dar el kitap el arabi, Beyrut, 3. Baskı. 1407h.