A QUALITATIVE RESEARCH ON THE QURʾĀN MEMORIZATION EXPERIENCE WITH SIMULTANEOUS FORMAL EDUCATION IN THE EXAMPLE OF: ILK EMIR COLLEGE

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 233 - 261, 30.06.2022

Emrullah Tuncel

https://doi.org/10.46353/k7auifd.994539

Cited By: 5

Öz

Those who believe in Qurʾān have significant responsibilities regarding reading, understanding Qurʾān and passing it down from one generation to another. Fulfilling these responsibilities is an important indicator of loyalty to Allah and His Prophet (pbuh). Qurʾān is one of the primary holy relics entrusted to us by Allah and His Messenger (pbuh), so making an effort to preserve both the wording and meaning of it in accordance with the recitation and Sunnah of Prophet Muhammed (pbuh) constitutes a significant part of our religious responsibility. The best way of protecting this relic is to ensure its transfer to future generations via those who have a good sense, sharp wit, retentive memory and exemplary morality. For ages, the most concrete and blessed way of this transfer is memorizing the Qurʾān. Thanks to the Prophet’s great efforts, exemplary training skills and guidance that encourages Muslims, memorizing the Qurʾān gained the attention of the Islamic society in every period of history, since the revelation of the Qurʾān, hereby, this divine activity has been continued for centuries in various places such as masjid, mosque, madrasa, ribat, dar al-qurra and dar al-huffaz. In our country, the first institution that comes to mind regarding to the foundation of memorizing the Qurʾān is the Qurʾān Courses, which have been undertaking this mission for many years under the Presidency of Religious Affairs. In recent years, although the mission of those courses continues, memorizing Qurʾān has gained the attention of some imam-hatip high schools, theology faculties, public or private project schools as a result of various religious/scientific/pedagogical/sociological changes, developments or reasons. The main feature of such memorization projects, which start after primary school education and is carried out independently of the curriculum of the Qurʾān Courses, is that they are simultaneously conducted with formal education. Schools that carry out such projects get parents’ and students’ attention since don’t cause a lost school year and don’t drift students away from formal education. In addition, various stakeholders of education give approval to those projects, hoping that they will conduce to the training of individuals who are qualified both in the scientific and religious fields, who are described as dhuljanāhain (two-winged) in our civilization. Those projects are perceived by their addressees as an important opportunity for reading, learning, understanding and contemplation upon the literal verses of the Qurʾān, simultaneously with the signs in the universe which are the cosmological verses. At the same time, those projects are considered a revival of Enderun School’s Education System within the frameworks of today’s conditions. In this study, the results of qualitative research on the Qurʾān Memorization Project with gifted/talented students in a private school (Ilk Emir College), which was constructed after the example of Enderun School’s Education System in our civilization, will be shared. The aforementioned school was started to provide education for its students in 2014, with the status of a private school (college) in the European part of Istanbul, in order to contribute to the training of well-equipped theologists and scientists in both the religious/otherworldly and scientific/worldly fields. The school applying for a program with a wide range of scientific, anthropic, social, lexical, and Islamic sciences, has had its first graduates in 2021. One of the goals that the school set during its establishment is to include all students studying under its roof in the Qurʾān Memorization Project. For this reason, in this study, on the one hand, the content of the questionnaire answered by the students who were involved in the Qurʾān Memorization Project from the beginning of the school to the end, and on the other hand, the opinions I have obtained because of the participant observation by attending the lessons every week at this project school for seven years will be in question. The findings will be evaluated by subjecting to the content analysis and will be presented to all stakeholders of education who are interested in such projects. I believe that the data obtained in this research will provide important insight for those who want to do research in this field in the future. This project, on which we have been actively observing for seven years, is one of the first of the field (in the sense of a private attempt) and will contribute to its interlocutors to foresee the problems that may be encountered in the process of carrying out the Qurʾān Memorization Project together with the school subjects and to make the preparations accordingly.

Anahtar Kelimeler

Qur’anic Recitation (Recitation), Qurʾān Education, Memorizing Qurʾān, Formal Education, Project Schools

ÖRGÜN EĞİTİM EŞLİĞİNDE HAFIZLIK DENEYİMİNE DAİR NİTEL BİR ARAŞTIRMA: İLK EMİR KOLEJİ ÖRNEĞİ

Öz

Kur’an-ı Kerîm’e iman edenlerin, onun doğru okunması, anlaşılması ve nesilden nesile aktarılarak muhafaza edilmesi konusunda önemli sorumlulukları vardır. Bu sorumlulukları yerine getirmek, Allah’a ve O’nun Peygamberine (s.a.s.) olan sadakatin önemli bir göstergesidir. Zira Allah ve Rasûlü (s.a.s.) tarafından bize tevdi edilen kutsal emanetlerin başında Kur’an-ı Kerim gelmekte; bu kutsal emanetin hem lafzını (elfâz) hem de manasını (ahkâm) Hz. Muhammed’in (s.a.s.) tilavetine ve sünnetine uygun bir şekilde muhafaza etmek için gayret göstermek ise bizim imanî mesuliyetimizin önemli bir yekûnunu teşkil etmektedir. Bu emaneti en güzel şekilde muhafaza etmenin yolu; onun selîm bir akla, keskin bir zekâya, sağlam bir hafızaya ve örnek bir ahlaka sahip nesiller vasıtasıyla bizden sonraki kuşaklara intikalini sağlamaktır. Bu intikalin asırlardır en müşahhas ve en mübarek yolu ise hiç kuşkusuz hafızlıktır. Hz. Peygamber’in (s.a.s.) üstün gayreti, örnek eğitimciliği ve müminleri teşvik eden yönlendirmeleri neticesinde hafızlık, Kur’an-ı Kerim’in nüzulünden itibaren tarihin her döneminde İslam toplumunun ilgisine mazhar olmuş; bu mazhariyetin bir tecellisi olarak mescit, cami, medrese, Ribât, Dârülkurrâ ve Dârülhuffâz gibi çeşitli mekânlarda bu ulvî faaliyet asırlar boyu devam ettirilmiştir. Ülkemizde ise hafızlık müessesesi denildiğinde ilk akla gelen kurum, bu çalışmayı uzun yıllardır Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde deruhte eden Kur’an Kurslarıdır. Son yıllarda, Kur’an Kurslarının bu alandaki misyonu devam etmekle birlikte, çeşitli dinî/ilmî/pedagojik/sosyolojik değişimler, gelişimler veya gerekçeler neticesinde hafızlık müessesesi bazı İmam Hatip Liselerinin, İlahiyat Fakültelerinin, resmî veya özel proje okullarının da ilgi alanına girmiştir. İlkokuldaki eğitimin ardından başlanılan ve Kur’an Kurslarının müfredatından bağımsız olarak yürütülen bu tür hafızlık projelerinin temel özelliği ise örgün eğitim eşliğinde devam ettirilmeleridir. Bu tür projeleri icra eden okullar, öğrencilerin sene kaybına ve örgün eğitimden uzaklaşmalarına yol açmadıkları düşüncesiyle veliler ve öğrenciler nezdinde ilgi görmekte; medeniyetimizde “zülcenâhayn” (çift kanatlı) diye tavsif edilen hem bilimsel alanda hem de dinî alanda donanımlı bireylerin yetişmesine vesile olacağı temennisiyle eğitimin çeşitli paydaşlarınca hüsn-i kabule mazhar olmaktadır. Zira bu tür projeler, muhatapları tarafından, kelâmî nitelikteki Kur’an ayetleri ile kevnî nitelikteki kâinat ayetlerinin eşzamanlı olarak okunmasının, öğrenilmesinin, anlaşılmasının ve tefekkür edilmesinin önemli bir fırsatı olarak görülmekte; aynı zamanda da tarihimizdeki Enderûn usulü eğitimin, günümüz şartları çerçevesinde yeniden ihyası olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışmada, medeniyetimizdeki Enderun usulü eğitim sisteminden ilham alınarak hayata geçirilen özel bir okuldaki (İlk Emir Koleji) üstün zekâlı/yetenekli öğrencilere yönelik hafızlık projesine dair nitel bir araştırmanın sonuçları paylaşılacaktır. Söz konusu okul, hem dinî/uhrevî hem de fennî/dünyevî sahada donanımlı din ve bilim insanlarının yetişmesine katkı sağlamak amacıyla 2014 yılında İstanbul’un Avrupa yakasında özel okul (kolej) statüsünde eğitim öğretim faaliyetine başlamış; fennî, beşerî, sosyal, lügavî ve İslamî ilimler gibi geniş yelpazeye sahip bir program uygulayarak 2021 yılında ilk mezunlarını vermiştir. Okulun kuruluş aşamasında belirlediği hedeflerden birisi de çatısı altında eğitim gören tüm öğrencilerin hafızlık projesine dâhil olmalarıdır. Bu sebeple çalışmamızda, bir taraftan okulun bidayetinden nihayetine kadar hafızlık projesine dâhil olan öğrencilerin cevaplandırdığı anket sorularının içeriği, diğer taraftan da yedi yıl boyunca söz konusu proje okulunda her hafta bizzat derslere iştirak edilerek tarafımızca gerçekleştirilen katılımcı gözlem sonucu elde ettiğimiz kanaatlerin paylaşılması söz konusu olacaktır. Paylaşılan bu sonuçlar içerik analizine tabi tutularak değerlendirilecek ve bu tür projelere ilgi duyan eğitimin tüm paydaşlarının istifadesine sunulacaktır. Araştırmada elde edilen verilerin ileride bu alanda yatırım yapmak isteyen kimselere önemli doneler sunacağı kanaatindeyiz. Zira yedi yıldır üzerinde bilfiil gözlem yaptığımız bu proje, -özel teşebbüs anlamında- alanın ilklerinden olup hafızlığın okul dersleriyle birlikte yürütülmesi sürecinde karşılaşılabilecek problemlerin projenin muhataplarınca önceden görülmesine ve hazırlıkların buna uygun şekilde yapılmasına katkı sağlayacaktır. Aynı zamanda bu çalışma, ülkemizde günden güne talep gören örgün eğitim eşliğinde hafızlık çalışmalarına da ışık tutacak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an Okuma (Kıraat), Kur’an Öğretimi, Hafızlık, Örgün Eğitim, Proje Okullar, Üstün Zekâlı/Yetenekli Öğrenciler

Kaynakça

• Akkaya, Mustafa - Özkan, Hatice. “Enderun Mektebine Öğrenci Alım Usulleri”. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 15/30 (2020), 149-170.
• Algur, Hüseyin. “Hafızlık Eğitimi Alan Bireylerin Gözüyle Türkiye’de Hafızlık Eğitimi (Nitel Bir Araştırma)”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2018), 67-105.
• Arslan, Gülsüm. “Örgün Eğitim Kapsamında Hafızlık Eğitimi (Sabahattin Zaim Üniversitesi ve İstanbul Şehit Tolga Ecebalın Kız Anadolu İmam Hatip Lisesi)”. Türkiye’de Kur’an ve Kıraat Eğitimi. ed. Ahmet Gökdemir. 103-136. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Aslantürk, Zeki. Araştırma Metod ve Teknikleri. İstanbul: İfav Yayınları, 4. Basım, 1999.
• Atıcı, Muharrem. “Ortaokullarda ve İmam Hatip Ortaokullarında Hafızlık”. Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Bildirileri. 383-386. İstanbul, 2014.
• Baltacı, Cahit. “Türk Eğitim Sistemi İçinde Kur’an Kursları”. Kur’an Eğitim Öğretim ve Verimlilik Sempozyumu. 15-18. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2000.
• Baltacı, Cahit. “Cumhuriyet Döneminde Kur’an Kursları”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 6 (1999), 181-186.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. “Hafızlık Eğitiminin Geleneksel Yöntemleri ve Kur’an Kursları”. Tokat’ta Kur’an Günleri X. Kur’an Sempozyumu: Kur’an ve Eğitim. 117-138. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Kāsım eş-Şemmâî er-Rifâî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Çimen, Abdullah Emin. Hafızlık Tarihi ve Türkiye’de Hafızlık Kurumunun İşlevselliği. İstanbul: Dijital Baskı, 2010.
• Demirbaş, İsmail. “Hafız Yetiştirecek Proje İmam Hatip Okulları”. Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları YECDER IV. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Bildirileri. 344-348. İstanbul, 2014.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâü ‘ulûmi’d-dîn. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1432/2011.
• Gündüz, Mustafa. “Enderun Mektebi ve Osmanlı’da Üstün Yeteneklilerin Eğitimi”. Eğitime Bakış Dergisi 12/37 (2016), 11-20.
• Güneş, Âdem. “Hafızlık Eğitiminin Öğrencilerin Sosyal ve Özgüven Gelişimlerine Etkisi -Örgün Eğitimle Birlikte Hafızlık Yapan İHO Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma-”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 53 (2020), 263-286.
• Güngör, Tahir. “Osmanlı Sarayı Enderûn’unda Kur’an Kültürü”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-. ed. Bilal Gökkır vd. 43-61. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an Akademisi, 2011.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Dabba’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Karadağ, Yaşam - Baştuğ, Gülbahar. “Türkiye’de Zekâ Değerlendirme Sürecinde Yaşanan Etik Sorunlar ve Öneriler”. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi 17/2 (2018), 46-57.
• Kazıcı, Ziya. İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1999.
• Kevserî, Muhammed Zahid. Makālâtü’l-Kevserî. Kāhire: Matbaatü’l-Envâr, 1372.
• Kılıç, Cihan. Enderun Mektebi Örnekleminde Günümüz Üstün Yetenekli Çocukların Eğitiminin Değerlendirilmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kömür, Erol. Osmanlı Devleti Enderun Mektebi’nde Eğitim Sistemi ve Türk Eğitim Sistemine Etkileri. İstanbul: Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kurt, Yaşar. “Kur’ân’ın Korunmasında Hafızlık Müessesesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2012), 229-251.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. er-Ri‘âye li-tecvîdi’l-kırâ’e ve tahkîki lafzi’t-tilâve. thk. Ahmed Hasan Ferhât. Ürdün: Dâru ‘Ammâr, 1996.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tibyân fî âdâbi hameleti’l-Kur’ân. thk. Muhammed el-Haccâr. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1417/1996.
• Osmanoğlu, Cemil - Aslan, Ferda. “Hafızlık Öğrencilerinin Çalışma Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 47 (2019), 175-232.
• Özbek, Ömer. “Dünyada Hafızlık Yöntem Örnekleri”. Bilimname 29/2 (2015), 183-209.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkān fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Dib el-Buga. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1427/2006.
• Şahin, Hatice. “Başlangıcından Günümüze Kadar İslam Coğrafyasında Hafızlık Tedrisatı”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/2 (2011), 199-220.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyüb. el-Mu‘cemü’l-kebîr. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
• Taşdemir, Özlem Mısırlı - Ergül, Cevriye. “WISC-R Temelinde Üstün Yeteneklilik Profil Analizi: Ankara İli Örneği”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 16/3 (2015), 271-289.
• Ürkmez, Ahmed. “Hafızlık Destekli Sınıf Projesi”. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları Yaygın Din Eğitimi Sempozyumu - I. 295-303. Ankara: 2012.
• Yıldırım, Ali. “Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi”. Eğitim ve Bilim. Erişim 24 Ağustos 2021. https://www.egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/dowload/5326/1485
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zürkānî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1999.