MEDİNELİ EBÛ ÂMİR ER-RÂHİB VE İSLÂM DAVETİNE MUHALEFETİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 651 - 675, 30.12.2022

Ahmet Kuray

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1141420

Öz

Bu çalışmanın ana teması Medine Araplarından Ebû Âmir er-Râhib’in İslâm davetine muhalefetidir. Bununla bağlantılı olarak ailesi, yaşadığı yerler, dinî inancı, Medine, Mekke ve Şam’da İslâm karşıtı faaliyetleri ele alınmıştır. Siyer, İslâm tarihi veya diğer kaynaklarda geçen haberlerde Medine’de Hz. Peygamber’e muhalefet edenler hakkında ekseriyetle Yahudi kabileler ve Abdullah b. Übey b. Selûl önderliğindeki münafıklara işaret edilmiş, Müslümanlarla bu gruplar arasındaki mücadelelerden bahsedilmiştir. Ebû Âmir’in durumuna değinen rivayetler daha sınırlı kalmıştır. Bu sınırlı bilgilere rağmen Ebû Âmir’in kendisini İslâm’a davet eden Hz. Peygamber’e verdiği yanıt ve devamında sergilediği muhalefet, araştırma yapmak için kayda değer bir etkendir. Uhud Savaşı’nda hayatını kaybeden sahâbîlerden Hanzala’nın babası olması, Müslümanların Medine’ye hicret etmesine karşılık onun da Mekke’ye yerleşmesi, müşriklerin safında kavmine karşı savaşması ve Mescid-i Dırâr’la ilişkisi onun hayatını önemli kılan ve araştırma yapmaya sevk eden diğer etkenlerdir. Bu araştırmanın amacı Ebû Âmir’in hayatını genel hatlarıyla inceleyip ailesinin durumunu, yaşadığı yerleri, dinî inancını, İslâm davetine verdiği tepkiyi, Müslümanlara karşı faaliyetlerini ve bunların sebeplerini inceleyerek muhalefetinin gerekçelerini tespit etmektir. Bu bağlamda “Ebû Âmir er-Râhib’in İslâm davetine verdiği tepkinin arka planında dinî liderlik iddiası ve Medineli kimliğinin rolü nedir?” sorusu, araştırmamızda yanıtlamaya çalıştığımız başlıca problemdir. Nitel araştırma yöntemini kullandığımız bu çalışmada, anlatı stratejisine başvurulmuştur. Buna göre Ebû Âmir’in hayatıyla ilgili bilgilerin bir araya getirilerek betimlenmesi ve onu önemli kılan hususlara dikkat çekilmesi hedeflenmiştir. Araştırmanın özünü oluşturan veriler için siyer, İslâm tarihi ve tefsir kaynaklarına başvurularak elde edilen rivayetler, doküman analizi veri toplama tekniğiyle tasnif edilmiştir. Bunun yanı sıra gerçekleştirdiğimiz literatür taramasında, ulaşabildiğimiz kadarıyla Ebû Âmir er-Râhib hakkında daha önce farklı dillerde olmak üzere iki müstakil çalışma yapılmıştır. Bunlar; “The Christian Monk Abu Amir” (Muhammad Hamîdullah) ve “Ebû Âmir er-Râhib” (Zafer Ekrem Kuddûrî-Semâher Muhî Mûsâ) başlıklı makale çalışmalarıdır. Bu makalelerde, Ebû Âmir’in hayatı genel hatlarıyla ele alınmış ancak gerek yaşamına gerekse de muhalefetinin sebeplerine dair detaylı bir inceleme yapılmadığı görülmüştür. Çalışmamızda, onun hayatı daha detaylı incelenmeye ve muhalefetinde rol oynayan sebepler tetkik edilmeye çalışılmıştır. Medine Araplarından Evs kabilesine mensup Ebû Âmir er-Râhib, Hz. Peygamber’in Medine’ye hicret etmesiyle birlikte ilk dönemlerden itibaren dinî zeminde bir protesto ile Müslümanlara tepki göstermiştir. İslâm öncesi varlıkları bilinen ve Hanîf olarak tanımlanan kimselere benzer özellikler taşıyan Ebû Âmir, Medine’de Hz. Peygamber ile karşılaşmış, İslâm davetini kabul etmediği gibi onu yalancılıkla suçlamıştır. Bedir Savaşı’na kadar Medine’de hayatına devam etmiştir. Bedir sonrası Müslümanların artan siyasi gücü onu farklı bir yol izlemeye sevk etmiştir. Kabilesinden istediği desteği alamayınca da beraberindekilerle Mekke’ye giderek Kureyş kabilesi ile yakınlık kurmuş ve Mekke’nin fethine kadar onlarla hareket ederek Müslümanlara karşı faaliyetlerde bulunmuştur. Mekke’de müşriklerin safında Uhud Savaşı’na katılarak etkin bir rol oynamıştır. Hendek Savaşı öncesinde Yahudilerle birlikte hareket ederek insanları Müslümanlara karşı kışkırtmıştır. Ebû Âmir, Mekke’nin fethedilmesiyle Şam taraflarına yönelmiş, vefat edene kadar muhalefet etmeye devam etmiştir. Burada, tarihi kayıtlara Mescid-i Dırâr olarak geçen, Kur’ân-ı Kerîm’de de bahsedilen mescidin yapımına müdahil olduğundan bahsedilmiştir. Tüm çabalarına rağmen başarılı olamamış ve Şam’da hayatını kaybetmiştir. Ebû Âmir’i tanıtmayı, özellikle İslâm davetine muhalefetinin arka planını anlaşılır kılmayı hedefleyen bu çalışmada, dindar bir şahsiyet olmasına bağlı olarak dinî liderlik iddiası ve Medineli kimliği olmak üzere iki önemli sebep tespit edilmiştir. Medineli kimliğinden kaynaklanan sebep, münafıkların muhalefet etme gerekçesiyle benzerdir. Onun da aralarında olduğu bazı Medineliler, Mekke’den gelen muhacirlerin varlığından rahatsız olmuşlardır. Dindar bir şahsiyet olarak Medine’de sahip olduğu statüyü Hz. Peygamber’in gelişiyle kaybettiğini düşünen Ebû Âmir’in dinî liderlik iddiası için ise farklı bir durum söz konusudur. Bu iddia, İslâm davetine karşı şiddetli muhalefetinin en önemli gerekçesidir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Ebû Âmir er-Râhib, Muhalefet, Mekke, Mescid-i Dırâr.

Teşekkür

Kolaylıklar diliyorum. İyi çalışmalar.

ABŪ ĀMIR AL-RĀHIB OF MEDINA AND HIS DEFIANCE TO ISLAMIC INVITATION

Öz

The main theme of this study is the defiance of Abū Āmir al-Rāhib one of the Arabs of Medina to the invitation to Islam. In connection with this, his family, where he lived, his religious belief, and his anti-Islamic activities in Madina, Mecca and Syria were discussed. In the narrations in sirat, Islamic history or other sources about those who opposed the Prophet Muhammad, mostly Jewish tribes and munāfiq (hypocrites) led by Abd al-Allah ibn Ubayy were pointed out and the struggles between Muslims and those groups were mentioned. The narrations referring to Abū Āmir’s situation were less abundant. Despite limited information on the matter, Abū Āmir’s response to the Prophet Muhammad who invited him to Islam and his subsequent opposition are a significant factor for research. Being the father of Hanzala, who is one of the companions who lost their lives in the battle of Uhud, his settlement in Mecca in response to the emigration of Muslims to Medina, his fight, against his people on the side of the pagans and his relationship with Masjid-i Dirar are of other factors that made his life important and prompted us to research. The purpose of this research is to examine Abū Āmir’s life in general terms and to determine the reasons for his defiance by examining the situation of his family, the places where he lived, his religious belief, his reaction to the invitation to Islam, his activities against Muslims and their reasons. In this context, the question “What is the role of his religious leadership claim and his Medinan identity in the background of his reaction to the invitation to Islam?” is the main problem we are addressing in our research. In this study, in which we used the qualitative research method, the narrative strategy was used. Accordingly, it is aimed to bring together and describe the information about Abu Amir’s life and to draw attention to the issues that make him important. For the data constituting the essence of the research, the narrations obtained by referring to the sources of sirat, Islamic history and tafsir were classified by document analysis data collection technique. In addition to this, in the literature review we have carried out, as far as we can determine, two independent studies have been made about Abū Āmir al-Rāhib so far, all in different languages. These “The Christian Monk Abu Amir” (Muhammad Hamidullah) and “Abu Amir al-Rahib” (Dhafer Akram Kaddouri-Samaher Mohi Mousa). In these articles, Abū Āmir’s life was discussed in general terms, but it was seen that there isn’t any detailed analysis was made on both his life and the reasons for his opposition. In our study, we tried to examine his life in more detail and to examine the reasons that played a role in his defiance. Abū Āmir al-Rāhib, a member of the Aws tribe from the Arabs of Medina, reacted to the Muslims with a protest on a religious basis from the earliest times with the Prophet Muhammad’s emigration to Medina. Abū Āmir who has similar characteristics to people whose existence had been known long before Islam and defined as Hanif, after meeting the Prophet Muhammad in Medina, not only did he not accept the Prophet’s invitation to Islam but also accused him of lying. He continued his life in Medina until the battle of Badr. After Badr, the increasing political power of Muslims led him to follow a different path. When he could not get the support he wanted from his tribe, he went to Mecca with his supporters and established close relations with the Quraysh tribe and acted with them until the conquest of Mecca and carried out activities against Muslims. He played an active role by participating in the Battle of Uhud on the side of the pagans in Mecca. Before the Battle of the Khandaq, he acted together with the Jews and provoked the people against the Muslims. After the conquest of Mecca, Abū Āmir turned towards Syria and continued his defiance until his death. Here, it is mentioned that he was involved in the construction of the mosque, which is both mentioned in the historical records as Masjid-i Dirar, and in the Qur’ān. Despite all his efforts he could not be successful and died in Syria. In this study, which aims to introduce Abū Āmir and especially to make the background of his defiance to the Islamic invitation clear, two important reasons have been identified, namely his claim to religious leadership due to his religious personality and his Medinian identity. The reason stemming from his Madinian identity is similar to that of munāfiq. Some Medinians including him, were disturbed by the presence of immigrants from Mecca. There is a different explanation for the religious leadership claim of Abū Āmir who thinks that he lost the status he had in Medina as a religious figure with the coming of the Prophet Muhammad. This claim is the most important reason for his fierce opposition to the call of Islam.

Anahtar Kelimeler

The History of Islam, Abū Āmir al-Rāhib, Defiance, Mecca, Masjid-i Dirar

Kaynakça

• Alî, Cevâd. el-Mufassal fî târihi’l-Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrût: Dârü’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. ed. Süheyl Zekkâr, Riyâd Ziriklî. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1996.
• Belâzurî. Fütûhu’l-buldân. Beyrût: Dârü ve Mektebetü Hilâl, 1988.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. Kitâbü’l-Hayevân. 7 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, h. 1424.
• Çakıcı, Yusuf. Mescid-i Dırâr. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2021.
• Diyarbekrî, Kâdî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târihu’l-hamîs fî ahvâli enfüsi’n-nefîs. 2 Cilt. Beyrût: Dârü Sâdr, 1973.
• Doğru, Yaşar. “Bir Karşı Hicret Hareketi Olarak Mescid-i Dırâr”. Diyanet İlmi Dergi 57/2 (2021), 633-674.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Garîbü’l-hadîs. thk. Muhammed Abdü’l-Muîd Hân. 4 Cilt. Haydarabâd: Matbaatü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1964.
• Heykel, Muhammed Hüseyin. Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Vahdettin İnce. İstanbul: Kitabevi, 2. Basım, 2015.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hz. Peygamberin Büyük Düşmanlarının Psikolojisi”, çev. İsmail Yakıt, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1986), 211-218.
• Hamîdullah, Muhammed. “The Christian Monk Abu Amir”, Journal of Pakistan Historical Society, Karaçi 7 (1959), 231-240.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemerî. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. ed. Alî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. Hasan. Târîhu Dımaşk. ed. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafî Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, h. 1422.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed el-Hâşimî. Muhabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Beyrût: Dârü’l-Afâki’l-Cedîde, 1995.
• İbn Habîb. el-Munammak fî ahbâri Kureyş, thk. Hurşid Ahmed Farûk. Beyrût: Dârü ‘Âlemi’l-Kütüb, 1985.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Alî Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, h. 1415.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Maatbaati Mustafa el-Balî el-Halebî ve Evladuhu, 3. Basım, 1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî el-Kureşî el-Medenî. Sîretü ibn-i İshâk. thk. Süheyl Zekkâr. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1978.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. Zâdü’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd. thk. Muhammed Ecmel el-Islâhî, Muhammed Azîz Şems vd. 7 Cilt. Riyâd: Dârü ‘Atâati’l-İlm, 3. Basım, 2019.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. ed. Samî b. Muhammed es-Sellâme. 8 Cilt. Riyâd: Dârü Tayyibe, 1999.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab, 15 Cilt. Beyrût: Dârü Sâdr, h. 1414.
• İbn Sellâm el-Cumahî, Ebû Abdillah Muhammed. Tabakâtü fuhûli’ş-şu‘arâ. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dârü’l-Medenî, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Muhammed Abdullah. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Hancî, 1990.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. İktidâü’s-sırâti’l-müstakîm li muhâlefeti ashâbi’l-cahîm. thk. Nâsır Abdülkerim el-Akl. 2 Cilt. Beyrût: Dârü ‘Âlemi’l-Kütüb, 1999.
• İbnü’l-Adîm, Ebu’l-Kâsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el-Ukaylî el-Halebî. Büğyetü’t-taleb fî târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. 12 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-ümem ve’l-mülûk. ed. Muhammed Abdülkadir Atâ, Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Cevzî. Sıfatü’s-safve. thk. Ahmed b. Alî. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2000.
• İbnü’l-Esîr, İzüddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1994.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târih. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Basım, 1997.
• İyi̇soy, Betül. “Abdullah b. Übeyy’in Hayatı ve Hz. Peygamber’e Karşı Tavrı”. İSTEM 26 (2016), 105-134.
• Karasakal, Şaban. “Emperyalist Bir Faaliyet Örneği Olarak Mescid-i Dırâr ve Tebük Seferi”, II. Uluslararası Demokrasi Sempozyumu: Emperyalizm, Hegemonya ve İstihbarat Faaliyetleri, 2017, 27-62.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen el-Hemedânî. Tesbîtü delâili’n-nübüvve. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Mustafâ, 2006.
• Kılınçlı, Sami. Nüzul Sürecinde Müslümanların Gayrimüslimlerle İlişkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Kuddûrî, Zafer Ekrem-Muhî Mûsâ, Semâher. “Ebû Âmir er-Râhib”, Mecelletü Diyâlâ 33, 2009, 556-593.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Aftîş. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-târih. thk. Süheyl Zekkâr. 6 Cilt. Port Said: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Diniyye, 1988.
• Makrîzî, Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir. İmtâü’l-esmâ bimâ li’n-nebî mine’l-aḥvâl ve’l-hafede ve’l-metâ‘. ed. Muhammed Abdülhamîd en-Nemîsî. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebu’l-Hasen el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. ed. Abdullah Muhammed Şahhâta. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâs, h. 1423.
• Örenç, Aşır. “Hz. Peygamber’e Karşı Müşrik, Münafık ve Ehl-i Kitap Tarafından Fiilî Olarak Yapılan Saygısızlıklar”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 28 (2013), 145-168.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1993.
• Sezikli, Ahmet. Hz. Peygamber Devrinde Nifak Hareketleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el-Bağdâdî. Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân. thk. Muhammed Berekât, Kâmil Muhammed el-Harrât vd. 23 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-İlmiyye, 2013.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Gâlib el-Amilî Ebû Ca‘fer. Câmiu’l-beyân fî te‘vîli’l-Kur’ân. ed. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taberî, Târihü’r-rüsul ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrût: Dârü’t-Türâs, 2. Basım, h. 1387.
• Vâkıdî, Ömer Muhammed b. el-Meğâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-A‘lemî, 3. Basım, 1989.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Hüseynî. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kamûs. 40 Cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-İrşâd ve’l-Enbiyâ-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekâfeti ve’l-Adâb, 1965-2001.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, h. 1407.
• Zengin, Fethullah. “Ensar Kitabı: İslâm Tarihinde Ensar”, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.