TÜRK İŞARET DİLİ EĞİTİMİNİN İLAHİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN İŞİTME ENGELLİ BİREYLERE KARŞI TUTUMLARINA ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 715 - 736, 30.12.2024

Recep Uçar

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1459489

Öz

Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ‘engellilik’ sosyal bir gerçeklik olarak çeşitli yönleriyle araştırma konusu olmaktadır. Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi olarak tanımlanan engellinin bazı yeteneklerini kaybederek toplumsal yaşama uyumunun güçleşmesi öne çıkarılmakta, uyum sorunları için onun desteğe ihtiyacı olduğu belirtilmektedir. Bugün bazı ülke ve bölgelerde engelliler, engeli olmayan insanlarla yaşam biçimi ve standardı yönünden farklılıklarını en aza indirmişken, bazı ülkelerde toplum dışına itilmişlikten kurtulamamışlardır. Ne var ki engellinin karşılaştığı en önemli engellerden birini de toplumun engellilere karşı geliştirmiş olduğu olumsuz tutumlar oluşturmaktadır.
İşitme engelli bireylerin topluma olan uyumunu gerçekleştirmenin yollarından biri de eğitimdir. Ülkemizde işitme engellilere yönelik eğitimler halk eğitim kursları kapsamında ve Millî Eğitim Bakanlığına bağlı özel gereksinimli bireylere yönelik açılan özel eğitim okullarında sağlanmaya çalışılmaktadır. Söz konusu engel sahiplerinin din eğitimine yönelik ihtiyaç ve taleplerinin giderilmesi, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleri ve Diyanet İşleri Başkanlığının yaygın din eğitimi kapsamında yerine getirilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu alanda işaret dili ve dini kavramların öğretiminde uzmanlaşmış öğretici elemanlarının yeterince bulunmaması, bu eğitimin hizmet içi kurslarla verilmeye çalışılması büyük bir uzman öğretici açığını doğurmuştur.
Bu çalışmada lisans düzeyinde eğitici eğitimine yönelik olarak bir eğitim programı tasarlanmış; bu program ile İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin işitme engelli bireylere karşı olan olumlu tutumlarının ve duyarlılıklarının artırılmasını sağlamak, ilerleyen süreçte İlahiyat Fakültesi seçmeli dersler kapsamında işaret dilinde dini kavramlar öğretimi derslerinin açılması, lisansüstü düzeyde akademik çalışmaların zeminini hazırlamak, ilgili kurumlara uzman eğitici veya öğretmen yetiştirmek gibi yakın ve uzun vadeli hedeflere ulaşılması planlanmıştır. Araştırmanın bilimsel çıktıları olarak, din eğitimcisi adaylarının engellilere yönelik tutumlarının ölçülmesi yanında, işitme engellilerin din eğitimi ihtiyaçlarının tespitine yönelik araştırma projeleri de tasarlanacaktır. Bu çalışmanın amacı, İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin engelli bireylere karşı tutumlarını tespit etmek ve onlara Türk İşaret Dili eğitimi vererek engelli bireylere karşı tutum geliştirme çalışmalarına katkı sunmaktır. Buradan hareketle nihai amaç, İlahiyat eğitimi kapsamında engelli bireylere karşı duyarlı ve donanımlı din eğitimcisi yetiştirmeye yönelik önerilerde bulunmaktır. Araştırma nitel destekli nicel yöntemle elde edilen bulgulara dayanmaktadır. Bu bağlamda, açılan işaret dili kurslarına gönüllü olarak katılmış olan 103 öğrenciye ‘Özürlülere Yönelik Tutum Ölçeği’ uygulanarak öntest-sontest sonuçları elde edilmiş, böylece engelli bireylere karşı öğrencilerin tutumları tespit edilmiş, uygulamalar sonunda da tutumların değişimi ve gelişimi görülmüştür. Öğrencilerin engelli bireylere karşı tutumlarını ve bunları değişiminin nasıl gerçekleştiğini anlayabilmek amacıyla kurslara katılan 15 öğrenciyle yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, araştırmaya katılan öğrencilerin engelli bireylere karşı tutumlarının yüksek düzeyde olduğu; düzenlenen etkinlikler sonunda İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin engelli bireylere karşı tutumlarının anlamlı bir şekilde olumlu yönde geliştiği görülmüştür. Elde edilen sonuçlardan hareketle tutum geliştirme önerileri yanında İlahiyat Fakültesi öğrencilerinin eğitimci niteliklerinin geliştirilmesi kapsamında, İlahiyat Fakültesi öğretim programları seçmeli ders havuzunda okutulmak üzere bir ders önerilmiştir. Araştırma sonucunda, çalışmaya katılan öğrencilerin engellilere yönelik tutumlarında olumlu yönde anlamlı düzeyde bir artış görülmekle birlikte, nitel olarak öğrencilerin engellilik olgusuna duyarlılıklarının arttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlahiyat, Din Eğitimi, İşitme Engelli, Türk İşaret Dili, Engelli Bireylere Karşı Tutum

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi'nin tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Destekleyen Kurum

İnönü Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeler Birimi (BAP)

Proje Numarası

1202

Teşekkür

Sağladığı desteklerden dolayı İnönü üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeler Birimine teşekkür ederim.

The Effect of Turkish Sign Language Education on Theology Faculty Students' Attitudes Towards Hearing Impaired Individuals

Öz

In Turkey, as in the world, 'disability' as a social reality is the subject of research in various aspects. Defined as "a person who has difficulties in adapting to social life and meeting his/her daily needs due to the loss of physical, mental, spiritual, sensory and social abilities to various degrees due to congenital or acquired physical, mental, spiritual, sensory and social abilities for any reason and who needs protection, care, rehabilitation, counseling and support services", it is emphasized that the disabled person has difficulty in adapting to social life by losing some of his/her abilities, and it is stated that he/she needs support for adaptation problems. Today, in some countries and regions, people with disabilities have minimized their differences with people without disabilities in terms of lifestyle and standards, while in some countries they have not been able to get rid of being pushed out of society. However, one of the most important obstacles faced by the disabled is the negative attitudes of the society towards the disabled. With the designed project, a training program was designed for the training of trainers at the undergraduate level in cooperation with the Faculty of Theology, Malatya Provincial Mufti's Office on behalf of the Presidency of Religious Affairs and Battalgazi National Education Directorate Public Education Center Directorate; With this program, it is planned to obtain near and long-term products such as increasing the sensitivity of the Faculty of Theology students towards hearing disability, opening religious concepts teaching courses in sign language within the scope of elective courses in the Faculty of Theology in the future, preparing the ground for academic studies at the graduate level, and training expert trainers or teachers for related institutions. As scientific outputs of the research, in addition to measuring the attitudes of religious educator candidates towards the disabled, research projects will also be designed to identify the needs of hearing religious education in Malatya.
The aim of this study is to determine the awareness of the students of the Faculty of Theology about disability and their attitudes towards disabled individuals, to increase the qualifications of religious educators within the framework of the curriculum of the Faculty of Theology within the scope of attitude development studies by organizing sign language courses and awareness raising activities, and to make program suggestions in order to contribute to the education of disabled individuals. In this context, pretest-posttest results were obtained by applying the 'Attitude Scale Towards Disabled People' to 103 students who voluntarily participated in the courses with the aim of determining students' attitudes towards disabled people in sign language courses and observing the change and development of attitudes at the end of the applications. Semi-structured interviews were conducted with 15 students in order to understand students' attitudes towards disabled people and how these attitudes changed. According to the results obtained, at the end of the activities organized, it was seen that the attitudes of the students of the Faculty of Theology towards disabled people changed significantly in a positive way. Based on the results obtained, a course was proposed to be taught in the elective course pool of the Faculty of Theology curriculum within the scope of improving the educator qualifications of the students of the Faculty of Theology in addition to the suggestions for attitude development. This research was supported by Inonu University Scientific Research Projects Coordination Unit (BAP) and the support provided was used in the conduct of the research, data collection and analysis. As a result of the research, a significant positive increase was observed in the attitudes of the students participating in the study towards the disabled, and it was determined that the sensitivity of the students to the phenomenon of disability increased qualitatively.

Anahtar Kelimeler

Theology, Religious Education, Hearing Impaired, Turkish Sign Language, Attitude Towards Disabled Individuals

Proje Numarası

1202

Kaynakça

• Acak, Mahmut - Narinç, Çilem. “Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Engellilere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi (Malatya İl Örneği)”. GERMENİCA Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 1/1 (15 Mart 2020), 18-27.
• Akbuğa, Bilsen - Gürsel, Ferda. “Bilgilendirme Yoluyla Beden Eğitimi Spor Yüksekokulu Öğrencilerinin Engelli Bireye Yönelik Değişen Tutumları”. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi 5/1 (2007), 5-8.
• Akgün, Bahanur Malak. “İşaret Dili Eğitimi Almış ve Almamış Üniversite Öğrencilerinin Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının ve Uyum Düzeylerinin Değerlendirilmesi”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/41 (31 Temmuz 2021), 1247-1272. https://doi.org/10.21550/sosbilder.900971
• Akman Dömbekci, Hilal - Erişen, Mehmet Akif. “Nitel Araştırmalarda Görüşme Tekniği”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/Özel Sayı 2 (31 Aralık 2022), 141-160.
• Akyıldız, Salih. “Öğretmen Adaylarının Engelli Bireylere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 17/39 (2017), 141-169.
• Altıparmak, Saliha - Sarı, Hatice Yıldırım. “Manisa Ilinde Engelli Bireylere Karşı Toplumsal Tutum”. Public attitudes toward people with disability in Manisa. 13/2 (Haziran 2012), 110-116.
• Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. Özürlüler ve Bazı Kanun ıe Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun (Kanun No. 5378). (2005).
• Başkonak, Mustafa. Türkiye’de Işitme Engellilerin Din Eğitimi. Konya: Eğitim Yayınevi, 1. Basım, 2019.
• Başkonak, Mustafa. Türki̇ye’deki Lise Mezunu İşitme Engellilerin Di̇n Eğitiminde Karşılaştıkları Güçlüklerin Öğrenci ve Eğitimci Görüşleri Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Doktora, 2016.
• Bozgeyikli, Hasan - Sarı, Hasan. “Öğretmen Adaylarının Özel Eğitime Yönelik Tutumlarının İncelenmesi: Karşılaştırmalı Bir Araştırma”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2003), 183-203.
• Cohen, Louis vd. Research Methods in Education. London and New York: Routledge, 8. Basım, 2017.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni. Ankara: Eğiten Kitap, 3. Basım, 2017.
• Çitil, Mahmut vd. “Özel Eğitim Li̇sans Dersinin Öğretmen Adaylarının Bi̇lgi Düzeylerine ve Engellilere Yönelik Tutumlarına Etkisi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 18/2 (2018), 815-833.
• Çolak, Murat - Çetin, Cemile. “Öğretmenlerin Engelliliğe Yönelik Tutumları Üzerine Bir Araştırma”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 29/1 (2014), 191-2011.
• Demir, Ayşegül. “Türkiye’nin AB’ye Uyum Sürecinde Engellilerin Değişen Konumu”. Sosyoloji Dergisi 31-32 (2015 2014), 59-83.
• Gürler, Seda. Engelli Kadınların İnsan Hakları. Ankara: Astana Yayınları, 2016.
• Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü, MEB. Kişisel Gelişim ve Eğitim Alanı Türk İşaret Dili (TİD) Kurs Programı. Ankara: Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü, 2021.
• Karasu, Teceli - Şimşek, Eyüp. “Zihinsel Engelli Kaynaştırma Öğrencilerine Yönelik Din Eğitimi: Yarı Deneysel Bir Çalışma-Destek Eğitim Odası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (15 Aralık 2018), 1579-1606.
• Karataş, Zeki. “Sosyal Hizmet ve İlahiyat Lisans Programı Öğrencilerinin Engelli Bireylere İlişkin Tutumları”. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi 15 (30 Haziran 2020), 65-79. https://doi.org/10.46218/tshd.710073
• Kesen, Nur vd. “Engelli, Engellilere Yönelik Tutumlar, Eğitim Kurumları.” Sağlık ve Toplum 23/1 (2013), 39-46.
• Kula, M. Naci. “Bedensel Engellilere Yönelik Tutumlar İle Dini Tutumlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”. İslami Araştırmalar Dergisi 19/3 (2006), 511-524.
• Kürkçüoğlu, Işın vd. “Diş Hekimliği Öğrencilerinin Engellilere Yönelik Tutumlarının Belirlenmesi”. SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi 28/3 (13 Eylül 2021), 433-440. https://doi.org/10.17343/sdutfd.903561
• Mayers, Andrew. Introduction to Statistics and SPSS in Psychology. Harlow: Pearson Education, 2013.
• MEB. Di̇n Eğitimi Alanı Türk İşaret Dili İle Dini Kavramlar Öğreticiliği Kurs Programı. Ankara: Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü, 2017.
• Öz, Şaban. “‘Engelli’ Din Eğitiminden ‘Özürsüz’ Din Eğitimi Modelliğine: ‘Ötekileştirilen’ Özürlülerin Din Eğitiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. Hikmet Yurdu 6/11 (2013), 75-89.
• ÖZİDA. Toplum Özürlülüğü Nasıl Anlıyor Temel Araştırması. Araştırma. Ankara: Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2009. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
• Özyürek, Mehmet. Engellilere Yönelik Tutumların Değiştirilmesi. Ankara: Kök Yayıncılık, 2010.
• Rowe, Joanne - Stutts, Rose Marie. “Effects of Practica Type, Experience, and Gender on Attitudes of Undergraduate Physical Education Majors Toward Disabled Persons”. Adapted Physical Activity Quarterly 4/4 (Ekim 1987), 268-277.
• Sezer, Fahri. “Engelli Bi̇reylere Karşı Olumlu Tutum Geliştirmeye Yönelik Önleyici Rehberlik Çalışması; Deneysel Bir Uygulama”. Education Sciences 7/1 (01 Şubat 2012), 16-26. Stewart, Craig. “Labels And The Attitudes of Undergraduate Physical Education Students Toward Disabled Individuals”. The Physical Educator 48 (1991), 142-145. Şahi̇n, Feyzullah - Güldenoğlu, Birkan. “Engelliler Konusunda Verilen Eğitim Programının Engellilere Yönelik Tutumlar Üzerindeki Etkisi”. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/1 (25 Şubat 2013), 214-239. https://dergipark.org.tr/tr/pub/amauefd/issue/1728/21182
• Şahin, Hande - Bekir, Hatice. “Üniversite Öğrencilerinin Engellilere Yönelik Tutumlarının Belirlenmesi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 20/3 (2016), 767-779.
• Şişman, Yener. “Özürlülük Alanında Kullanılan Kavramlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme”. Sosyal Politika Çalışmaları 7/12 (2012).
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using multivariate statistics. Boston: Pearson Education, 7. Basım, 2019.
• Tait, Kathleen - Purdie, Nola. “Attitudes Toward Disability: Teacher education for inclusive environments in an Australian university”. International Journal of Disability, Development and Education 47/1 (01 Mart 2000), 25-38. Tavil, Yusuf - Özyürek, Mehmet. “Gerçekçi Bilgilendirme ve Etkileşimde Bulunmanın Özel Eğitim Öğretmen Adaylarının Engelli Kişilere Yönelik Tutumlarının Değişmesine Etkisi”. EKEV Akademi Dergisi 13/39 (2009).
• Ünal, Vehbi - Yıldız, Ünal. “Üniversite Gençliğinin Engellilere Yöneli̇k Tutumlarının İncelenmesi: Si̇vas Örneği”. The Journal of Academic Social Science Studies 57 (2017), 341-358.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 8. Basım, 2011.
• Engelli ve Yaşlı Istatistik Bülteni. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2022.