EKOLOJİK KURAM BAĞLAMINDA ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE AHLAK EĞİTİMİ

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 427 - 453, 30.06.2025

Tuba Kurt

https://doi.org/10.46353/k7auifd.1650227

Öz

Yaşam boyu öğrenmenin ve gelişim sürecinin en hızlı olduğu kritik yılları kapsayan erken çocukluk döneminde kişilik yapısının temeli atılır. Bu dönem bütün gelişim alanlarında olduğu gibi ahlak gelişimi açısından da desteklenmesi gereken bir dönemdir. Erken çocukluk döneminde ahlak gelişiminde dikkat edilecek en önemli nokta, çocuklukta kişilik ve karakter oluşumunu sağlayacak olan ahlak eğitimidir. Bu eğitimde yöntem, teknik ve yaklaşımlar hedef kitlenin ilgi, ihtiyaç ve beklentilerine göre ahlaki gelişimi diğer gelişim alanlarıyla destekleyecek şekilde farklılaşır. Ahlak eğitiminde duygulara, zekaya ve iradeye hitap edilerek çocuklara doğru ve yanlışın neliği konusunda anlaşılır ve açıklayıcı bilgiler aktarılarak onları kötü olan ahlaki tavır ve davranışlardan uzaklaştırmak, iyi olan ahlaki davranışlarla donatmak amaçlanır. Çocukların bu davranışlara inanmaları, bunlara uygun bir tavır geliştirmeleri ve bunları istikrarlı bir şekilde uygulayarak alışkanlık kazanmaları gerekir. Böylece çocukların karakteri olumlu yönde gelişmiş olur. Burada dikkat edilmesi gereken husus çocuğa doğru seçimler yapma imkânı verilerek ve davranışlarının sonucunu görmesi konusunda bilinçlendirerek onun otonomisini geliştirmeyi sağlamaktır. Erken çocukluk döneminde zihinsel, duygusal, sosyal, dini ve ahlaki gelişimi destekleyen, yeterli eğitim ortamı sunan bir çevre oldukça önemlidir. Ekolojik sistemler kuramı, Amerikalı psikolog Urie Bronfenbrenner tarafından geliştirilen, çocuğun içinde yaşadığı toplum, okul, politik sistem gibi birçok kuruluş ve ortamın bireyin gelişimindeki etkisine vurgu yapan bir yaklaşımdır. Genel itibariyle bu kuram erken çocukluk gelişiminin onu çevreleyen iç ve dış faktörlerin etkileşimiyle değişime ve gelişime uğradığı iddiasındadır. Çocukların içinde büyüdüğü çevreyi göz ardı ederek sadece dar kapsamlı bir şekilde laboratuvar ortamında bireysel gelişim ve davranışa odaklanan araştırmacıları eleştiren Bronfenbrenner, erken dönemden itibaren başlayarak bireyin çevresini oluşturan katmanları “ekoloji” olarak tanımlar ve her ekolojik katmanın çocuğun gelişimi üzerindeki etkisini inceler. Bu kurama göre çocuğun gelişimi ve bu sürecin yorumlanması çevresel etkileşime göre şekillendiği için onu çevreleyen tüm unsurlar bir bütün olarak ele alınıp incelenmelidir. Ekolojik sistemler kuramı toplumsal konuları tanımlamada ve toplumu ilgilendiren politika kararlarına öncülük etmede etkili bir yaklaşımdır. Bu kuram aynı zamanda hem bireysel hem de toplumsal düzeyde daha ahlaklı ve sorumlu bireylerin yetişmesine de katkı sağlar. Bu çalışmada erken çocukluk döneminde ahlak eğitimine etki eden çevresel faktörlerin Urie Bronfenbrenner’in erken çocukluk gelişiminin onu çevreleyen iç ve dış faktörlerin etkileşimiyle değişime ve gelişime uğradığı iddiasında olan ekolojik kuramı çerçevesinde ele alınıp incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma, literatür taramasına dayalı bir nitel araştırmadır. Ekolojik kuramının erken çocukluk dönemi ahlak eğitimi ve uygulamalarına en önemli katkısı yalnızca çocuğun değil ailenin de bilinçlendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla sağlanacak olan gerekli şartların ve düzenlemelerin gerekliliğine yaptığı vurgudur. Dolayısıyla erken çocukluk dönemi ahlak eğitiminde Bronfenbrenner’in kuramı doğrultusunda dört tanımlayıcı özellik ön plandadır. Bunlar kişi, bağlam, süreç ve zamandır. Buna göre ekolojik kuramın dayandığı ilkeler göz önüne alınarak erken çocukluk döneminde ahlak eğitiminin bireyin yalnızca içsel süreçlerine değil, çevresel faktörlerle olan etkileşime dayandığı sonucuna ulaşılır. Çocuğun ahlak eğitimi, aile, okul, toplum ve kültür gibi sistemlerin etkisiyle biçimlenir. Erken çocukluk döneminde, bu sistemlerin bir arada, tutarlı, planlı, sistematik ve bilinçli bir şekilde çalışarak zengin öğrenme olanakları sunması, çocukların ahlaki gelişimini destekleyen temel unsurlar arasındadır. Bunun yanı sıra, söz konusu sistemlerin çocuğun gelişimsel özelliklerini dikkate alarak ahlaki yaşantılar edinmesine imkân tanıması, ahlak gelişimini destekleyici bir yaklaşım olarak öne çıkar. Bu bağlamda, erken çocukluk dönemindeki bireylerin içinde bulundukları ekolojik sistemlerin incelenmesi, ahlak eğitiminin bu sistemler bağlamında ele alınması onların ahlaki gelişim süreçlerine katkı sağlamaktadır. Bronfenbrenner’in ekolojik sistemler kuramı, toplumsal sorunların tanımlanmasında ve toplum genelini ilgilendiren politika kararlarının şekillendirilmesinde etkili bir yaklaşım sunar. Ayrıca, bu kuram hem bireysel hem de toplumsal düzeyde daha ahlaklı ve sorumluluk sahibi bireylerin yetişmesine yönelik önemli bir rehberlik sağlamaktadır. Erken çocukluk dönemindeki ahlak eğitiminde, çocuklara ve ailelere hizmet sunan tüm kurum ve kuruluşların iş birliği ve koordinasyon içerisinde çalışması büyük önem taşımaktadır. Bu eş güdüm, çocuğun ahlaki gelişiminin sürekliliğini ve bütünlüğünü sağlamak için kritik bir rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi , Erken çocukluk dönemi , Ekolojik Kuram , Ahlak eğitimi , Urie Bronfenbrenner

MORAL EDUCATION IN EARLY CHILDHOOD IN THE CONTEXT OF ECOLOGICAL THEORY

Öz

The foundation of personality structure is laid in early childhood, which covers the critical years when lifelong learning and development process is the fastest. This period is a period that needs to be supported in terms of moral development as in all areas of development. The most important point to be considered in moral development in early childhood is moral education, which will ensure the formation of personality and character in childhood. In this education, methods, techniques and approaches are differentiated according to the interests, needs and expectations of the target group in a way to support moral development with other development areas. In moral education, children are taught right and wrong by appealing to emotion, intelligence and willpower, and they are enabled to move away from bad behaviours and acquire good moral attitudes. Children need to believe in these behaviours, develop an appropriate attitude towards them, and develop habits by applying them consistently. In this way, children's character develops in a positive way. The point to be considered here is to ensure that the child develops autonomy by giving him/her the opportunity to make the right choices and by making him/her aware of the consequences of his/her behaviour. In early childhood, an environment that supports mental, emotional, social, religious and moral development and provides an adequate educational environment is very important. Ecological systems theory is an approach developed by the American psychologist Urie Bronfenbrenner, which emphasises the influence of many institutions and environments such as the society, school and political system in which the child lives on the development of the individual. In general, this theory claims that early childhood development undergoes change and development through the interaction of internal and external factors surrounding it. Bronfenbrenner criticises researchers who take a narrow view of individual development, defines the individual's environment as an ‘ecology’ and examines the effect of these layers on child development. According to this theory, since the child's development and the interpretation of this process are shaped by environmental interaction, all the elements surrounding the child should be considered and analysed as a whole. Ecological systems theory is an effective approach in defining social issues and leading policy decisions concerning the society. This theory also contributes to raising more moral and responsible individuals at both individual and social levels. This study aims to examine the environmental factors affecting moral education in early childhood within the framework of Urie Bronfenbrenner's ecological theory, which claims that early childhood development undergoes change and development through the interaction of internal and external factors surrounding it. The study is a qualitative research based on literature review. Ecological theory emphasises the importance of raising awareness and supporting the family as well as the child in early childhood moral education. Therefore, in line with Bronfenbrenner's theory, four defining features are at the forefront in early childhood moral education. These are person, context, process and time. Accordingly, considering the principles of ecological theory, it is concluded that moral education in early childhood is based not only on the internal processes of the individual but also on the interaction with environmental factors. The child's moral education is shaped by the influence of systems such as family, school, society and culture. In early childhood, the fact that these systems work together in a coherent, consistent, planned, systematic and conscious manner to provide rich learning opportunities is among the basic elements that support children's moral development. In addition, the fact that these systems enable the child to acquire moral experiences by taking into account the developmental characteristics of the child stands out as an approach that supports moral development. In this context, examining the ecological systems in which individuals in early childhood are located and addressing moral education in the context of these systems contribute to their moral development processes. Bronfenbrenner's ecological systems theory offers an effective approach in defining social problems and shaping policy decisions concerning the society in general. In addition, this theory provides important guidance for raising more moral and responsible individuals at both individual and social levels. In early childhood moral education, it is of great importance that all institutions and organisations providing services to children and families work in cooperation and coordination. This co-ordination plays a critical role in ensuring the continuity and integrity of the child's moral development.

Anahtar Kelimeler

Religious education , Early childhood , Ecological theory , Moral education , Urie Bronfenbrenner

Kaynakça

• Aydın, Mehmet Zeki. Ailede Ahlak Eğitimi. Ankara: Timaş Yayınları, 2022.
• Bilgin, Beyza. Çocuklarımıza İnsancıl Davranışları Nasıl Kazandırabiliriz. Ankara: Din Öğretimi Dergisi, 1991. https://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5486
• Bronfenbrenner, Urie. “Ecological Models of Human Development”. International Encyclopedia of Education. ed. T. Husen - N. Postlethwaite. 3/1643-1647. Oxford: Elsevier Science, 1994.
• Bronfenbrenner, Urie. “Ecology of the family as a context for human development: Research perspectives”. Developmental Psychology 22/6 (1986), 723-742. https://doi.org/10.1037/0012-1649.22.6.723
• Bronfenbrenner, Urie. The Ecology of Human Development: Experiments by Nature and Design. London: Harvard University Press, 1979. https://doi.org/10.2307/j.ctv26071r6 Bronfenbrenner, Urie. “Toward an Experimental Ecology of Human Development”. American Psychologist 32/7 (1977), 513-531. https://doi.org/10.1037/0003-066X.32.7.513
• Cihandide, Zeynep Nezahat. Okul Öncesi Din ve Ahlak Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Çın, Ahmet. “İlk Çocukluk Döneminde Çocuğun Ahlak Eğitimi”. Şarkiyat 13/1 (30 Nisan 2021), 574-562. https://doi.org/10.26791/sarkiat.881973
• Çileli, Meral. “Ergenlikte Ahlak Gelişimi”. Ergenlik Psikolojisi. ed. Bekir Onur. Ankara: Hacettepe Taş Kitapçılık, 1987.
• Doğan, Aysun. “Ekolojik Sistemler Kuramı Çerçevesinde Akran Zorbalığının İncelenmesi”. Turkish Journal of Child and Adolescent Mental Health 17/3 (Ocak 2010), 149-162.
• Doğan, Raziye Yüksel - Aytekin, Çiğdem. “Ekolojik Sistem Kuramı Çerçevesinden Ebeveyn Yabancılaşmasına Genel Bir Bakış”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 13/3 (Eylül 2021), 551-572. https://doi.org/10.18863/pgy.826957
• Düzen, Nurullah - Şen, Müge. “Erken Çocukluk Eğitiminde Öğretmen, Aile ve Eğitim Ortamı”. Aileler ve Eğitimciler İçin Erken Çocukluk Eğitiminde Temel Konular. ed. Cemal Aküzüm vd. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
• Eslek, Duygu - Irmak, Türkan Yılmaz. “Ekolojik Sistemler Kuramı Çerçevesinde Göçmen Çocuklar ve Oyunları Üzerine Bir Derleme”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20/3 (Kasım 2018), 347-362. https://doi.org/10.16953/deusosbil.297792
• Good, Thomas L. - Brophy, Jere E. Looking in Classrooms. Boston: Allyn & Bacon, 4th edition., 2003.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerine Araştırmalar. Ankara: Ötüken Neşriyat, 2010.
• Güven, Gülçin - Azkeskin, Kadriye Efe. “Erken Çocukluk Eğitimi ve Okul Öncesi Eğitim”. Erken Çocukluk Eğitimi. ed. İbrahim H. Diken. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2014.
• İbni Haldun. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• Kandemir, Fatih. “Ekolojik Kuram Bağlamında Dinî Gelişim Psikolojisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (15 Aralık 2018), 1433-1456. https://doi.org/10.18505/cuid.439628
• Kaymakcan, Recep - Mevlüt Uysal (ed.). Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlak. İstanbul: Dem Yayınları, 2007.
• Keller, Heidi. “Culture and Biology: The Foundation of Pathways of Development”. Social and Personality Psychology Compass 2/2 (2008), 668-681. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2008.00092.x
• Killen, Melanie - Judith G. Smetana (ed.). Handbook of Moral Development. New York: Psychology Press, 2nd edition., 2014.
• Milli Eğitim Bakanlığı. “Çocuk Gelişimi ve Eğitim- Ahlak Gelişimi”. Ankara, 2011.
• Obalar, Selda - Ada, Sefer. “Ekolojik Bakış Açısı ve Sosyal Kapital Kuram Çerçevesinde Öğrencilerin İlk Okuma Yazma Becerilerinin İncelenmesi̇”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi 32/32 (Ekim 2013), 141-168.
• Özışık, Sakin. “Erken Çocuklukta Ailede Din Eğitimi”. Erken Çocuklukta Dini-Ahlaki Gelişim ve Öğrenme. ed. Recep Kaymakcan. İstanbul: Dem Yayınları, 2023.
• Santrock, John W. Yaşam Boyu Gelişim Gelişim Psikolojisi. çev. Galip Yüksel. Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
• Sönmez, Mahmut. “Eğitim-Çevre İlişkisi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (Ekim 2017), 105-128.
• Su, Mehmet. “Din Eğitiminde Dini Düşüncenin Geliştirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 24/1 (Haziran 2024), 79-94. https://doi.org/10.30627/cuilah.1446238
• Şahin, Sevilay - Türkoğlu, Selin. “Ekolojik Sistemler Kuramı Çerçevesinde Okul Müdürlerinin Öğretimsel Liderlik Davranışları”. Turkish Studies-Educational Sciences 16/5 (01 Ocak 2021), 2469-2496.
• Şengün, Mustafa. “Ahlaki Gelişimin Psiko-Sosyal Dinamikleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/23 (Haziran 2007), 201-221. https://doi.org/10.17120/omuifd.23424
• Talu, Ertuğrul - Elmas, İlknuraycan. “Ergenlerde Akran Zorbalığını Konu Alan ‘“Klass”’ Adlı Filmin Ekolojik Sistemler Kuramı Açısından İncelenmesi”. Gelişim ve Psikoloji Dergisi 1/2 (15 Aralık 2020), 99-123.
• Trawick Smith, Jeffrey. Erken Çocukluk Dönemi̇nde Geli̇şi̇m - Çok Kültürlü Bir Bakış Açısı. ed. Berrin Akman. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2023.
• Turiel, Elliot. “Thought, Emotions, and Social İnteractional Processes in Moral Development”. Handbook of moral development. 7-35. Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2006.
• Uçak, Erva - Doğan, Recai. “Erken Çocukluk Döneminde Ailede Din (Ahlak ve Değerler) Eğitimi”. Journal of Islamic Research 33/2 (Ocak 2022), 401-423.
• Uçar, Recep - Sezgin, Şeyma. “Montessori’de Erken Çocukluk Dönemi Din Eğitimi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 23/1 (Haziran 2023), 235-259. https://doi.org/10.33420/marife.1185650
• Yavuz, Kerim. Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2012.
• Yılmaz, Mine - Uçar, Recep. “Dini Gelişim Modellerinden ‘Gift to the Child’ Yaklaşımının Öğretmen Görüşleri Açısından İncelenmesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/2 (Aralık 2024), 61-78. https://doi.org/10.58568/firatilahiyat.1537908
• Yılmaz, Osman - Yiğit, Dilek Gürbüz. “Erken Çocukluk Dönemi Ebeveynlerinin Ailede Karakter Eğitimine İlişkin Görüşleri: Fenomenolojik Bir Araştırma”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (Aralık 2024), 187-214. https://doi.org/10.34085/buifd.1543738