THE MAIN THEORIES OF THE RELATIONSHIP BETWEEN GOD AND THE UNIVERSE IN THE ISLAMIC THOUGHT: ORIGINATION (ḤUDŪTH), EMANATION (ṢUDŪR), AND MANIFESTATION (ẒUHŪR)

Yıl 2018, , 157 - 187, 30.06.2018

Fatma Aygün

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.419598

Cited By: 3

Öz

In this study, we will analyze the three major theories concerning the relationship between God and the universe: origination (ḥudūth), emanation (ṣudūr), manifestation (ẓuhūr or tajallī). The theory of origination was developed in the history of Kalam. The majority of the theologians (Mutakallimūn) aimed to offer a concept of God and His relation to the universe based on the origination theory. On the other hand, the Muslim philosophers, mostly Ibn Sīnā, suggested the theory of emanation to provide a causal explanation of the universe as well as God’s relation to it. The theory of manifestation emerged in the philosophical Sufism. Ibn ‘Arabī posited the concept of manifestation as an explanation of God’s connection with the universe. Based on their cosmological views, each field also aimed to offer their proof of God’s existence. The theologians argued that the universe was temporally originated (muḥdath) and therefore necessitates an originator (muḥdith) upon their premise that everything originated needs an originator. On the other hand, the philosophers attempted to address the premise of "from one comes only one" explaining how the multiplicity comes from the Absolute One (God). Considering God as the ultimate source of existence, they proposed a hierarchical order in the universe and explained it through their theory of emanation. The Sufi thinkers explained the relationship with the theory of manifestation, which is also known as the appearance of the Absolute Being or the revealing of the Absolute Being. In this study, we will primarily focus on these three theories and examine their differences and similarities as well as their significance in the formation of the cosmic existence in the Islamic thought.

Anahtar Kelimeler

Islamic thought, the relationship between God and the universe, unity and multiplicity, origination (ḥudūth), emanation (ṣudūr), manifestation (ẓuhūr)

İSLÂM DÜŞÜNCESİNDE TANRI-ÂLEM (BİRLİK-ÇOKLUK) İLİŞKİSİNE YÖNELİK TEMEL TEORİLER: HUDÛS, SUDÛR, ZUHÛR

Öz

Düşünebilen/akıl yürütebilen insanoğlu sadece etrafında cereyan eden tek tek olgu ve olaylarla değil, aynı zamanda topyekûn varlığın konumu ile de ilgilenmiştir. İşte bu bağlamda varlığın konumuna ve Tanrı-evren ilişkisine yönelik açıklamaları araştırdığımızda İslâm toplumunda, üç farklı teori ile karşılaşmaktayız. Müslüman kelâmcıların Tanrı-âlem ilişkisine yönelik açıklamaları hudûs, felsefecilerin sudûr, mutasavvıfların açıklamaları ise zuhûr teorisi olarak bilinmektedir. Kelâmcılar, hudûs teorisi ile görünen ve bilinen âlemden hareketle, bilinmeyen ve görünmeyen metafiziksel âleme yönelik değerlendirmelerde bulunmuşlar, "âlemin hâdis (sonradan ortaya çıktığını) olduğunu ve her hâdisin bir muhdise ihtiyaç duyduğunu" ilke olarak benimsemişlerdir. Onlar hudûs ilkesini temel alarak Allah'ın varlığına ilişkin deliller ortaya koymuşlar, Allah-âlem ilişkisini açıklamışlardır. İşte bu bağlamda filozoflar "birden ancak bir çıkar" ilkesini benimsemişler, sudur teorisi ile Mutlak Bir'den (Tanrı) çokluk olan âlemin çıkışını ve hiyerarşik bir düzen içinde âlemin konumunu yorumlamışlardır. Mutasavvıflar ise zuhûr teorisi ile âlemi Mutlak Varlık'ın bir görünümü, Mutlak Varlık'ın tecellisi olarak kabul etmişlerdir. Bizim bu çalışmadaki amacımız kozmik varlığın meydana gelişine ilişkin İslam düşüncesinde yer alan bu üç farklı teoriyi ele almak ve Tanrı-âlem (birlik-çokluk) ilişkisine yönelik söz konusu yorumların benzeşen veya ayrışan noktalarını tespit edebilmektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Düşüncesi, Tanrı-Âlem İlişkisi, Birlik-Çokluk, Hudûs, Sudûr, Zuhûr.

Kaynakça

• Afîfî, Ebu'l-A'la. Tasavvuf. Çev. Ekrem Demirli, Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Baskı 1999.
• Bağdâdî. Usûlü’d- dîn. İstanbul: Dârü'l-Fünûn İlâhiyat Fakültesi, 1346/1928.
• Bâkıllânî. Kitâbu’t-Temhîdi’l-evâil ve telhîsi’d-delâil. Nşr. İmadüddin Ahmed Haydar. Beyrut-Lübnan, 1. Baskı 1987/1407.
• Boer, Tj. De. "Nûr". İA. 9: 353-355. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1964.
• Câhız. Kitâbü'l-Hayevân. Thk. Abdüsselâm Muhammed Harun. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arâbî, 1969.
• Craig, William Lane. Reasonable Faith: Christian Truth and Apologetics. Wheaton: Crossway Books, 3. Baskı 2008.
• Cüveynî. Kitâbü'l-İrşad ilâ kavâtıi’l-edilleti fi usûli’l-i’tikad. Thk. Esad Temîm. Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's-Sekafiye, 1985.
• Çelebi, İlyas. "Zühd ve Kuruluş Dönemlerinde Kelâm-Tasavvuf İlişkisi". İlâhiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Eğitim-Öğretim Meseleleri Koordinasyonu Toplantısı. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998, 85-107.
• Demir, Osman. Kelâmda Nedensellik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
• Demirli, Ekrem. "İbnü'l-Arabî ve Sadreddin Konevi". İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler. Ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: İSAM Yayınları, 4. Baskı 2017.
• Deniz, Gürbüz. Kelam-Felsefe Tartışmaları. Ankara: Fecr Yayınları, 2. Baskı 2015.
• Druart, Therese-Anne. "Metafizik". İslam Felsefesine Giriş. Ed. Peter Adamson, Richard C. Taylor. Trc. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Küre Yayınları, 4. Baskı 2015.
• Durusoy, Ali. "İbn Sînâ". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 322-331. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Ebü'I-Berekât el-Bağdâdî. el-Mu'teber fi'l-Hikme. Nşr. Şerefeddin Yaltkaya-Süleyman Nedvî. 3. Haydarâbâd 1358.
• Ess, Josef van. Mu'tezile Atomculuğu. Çev. Mehmet Bulğen. Kelam Araştırmaları Dergisi. 10/1: 255-274. 2012.
• Eş'arî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn. Nşr. Hellmut Ritter. Weisbaden, 3. Baskı 1980.
• Eş'arî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn (İlk Dönem İslam Mezhepleri). çev. Mehmet Daklılıç, Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005
• Gazzâlî. Filozofların Tutarsızlığı. Terc. Mahmut Kaya- Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul, 2005.
• Günaltay, M. Şemseddin. "Mütekellimin ve Atom Nazariyesi". Darulfünûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası. 1/1:98-99. 1925.
• Güngör, Erol. İslam Tasavvufunun Meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1996.
• İbn Fûrek. Mücerredü makalâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. Thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1987.
• İbn Meymûn. Delâletü'l-hairin. Nşr: Hüseyin Atay. Ankara, 1974.
• İbn Sînâ, Kitâbü'l-İşârât, İstanbul 1290/1873.
• İbn Sînâ, Kitâbü'ş-Şifâ, Kahire 1960.
• İbn Rüşd. Tehafütü't-Tehafüt. Nşr. M. Bouyges. Beyrut, 1930.
• Kartal, Abdullah. "İmâm-ı Rabbânî’nin Vahdet-i Vücûd Eleştirisi ve Tarihsel Arkaplanı". Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005): 59-80.
• Kaya, Mahmut. "Meşşâiyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 393-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Kaya, Mahmut. "Sudûr". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 467-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kutluer, İlhan. "Determinizm". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 215-220. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kutluer, İlhan. "İlliyyet". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Marmura, Michael E.. "Gazâlî". İslam Felsefesine Giriş. Ed. Peter Adamson, Richard C. Taylor. Terc. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Küre Yayınları, 4. Baskı 2015.
• Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Nesefî. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. Neşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara, 2003-2004.
• Netton, İan Richard. "İslâm Felsefesinde Yeni Eflâtunculuk". Çev. Gürbüz Deniz. Dinî Araştırmalar. 7/ 19, 2004.
• Rahman, Fazlur. İslam Felsefesi ve Problemleri. Çev. Ömer Ali Yıldırım- Mehmet Ata İz. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Sarıoğlu, Hüseyin. "İbn Rüşd: Bir Denge Filozofu". İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler. Ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: İSAM Yayınları, 4.Baskı 2017.
• Türker, Ömer. "Metafizik: Varlık ve Tanrı". İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler. Ed. M. Cüneyt Kaya. Ankara: İSAM Yayınları, 4.Baskı 2017.
• Uludağ, Süleyman. "A'yân-ı Sâbite". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 198-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı 1994.