Impurity in Terms of Human Ontology: al-Tawba 9/28

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 1 - 28, 30.06.2021

Rabiye Çetin

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.917104

Cited By: 1

Öz

In this article, the literature set forth in the Muslim tradition of thought on the nature of social relations with polytheists is discussed in general terms. The literature in question has been formed based on the verse “…Do not allow polytheists to approach al-Masjid al-Ḥarām after this year” (Tawba 9/28). In this context, scholars discussed such issues as the nature of the polytheism, the content of the act of not approaching the borders of al-Masjid al-Ḥarām region, and especially whether the warning in the verse is limited to the worship of Hajj. It is seen that two views come to the fore in the literature presented within the framework of this verse. The first one expands the boundaries of the prohibition of not approaching, considering that the meaning of the term al-Masjid al-Ḥarām covers all mosques, while the other view is based, with an interest centered approach, on the claim that the area in question is limited to the Ka‘ba and its surroundings. In this context, it is argued that the polytheists cannot enter the area of Ḥarām at all, while the second view emphasizes that the polytheists cannot enter the area in order to perform pilgrimage and umrah in the way they did in the time of ignorance, but they can come for different purposes such as trade, travel etc. In the article, the subject is examined with reference to riwāyah, dirayāh, aḥkām, and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra. In this context, the ahkâm tafsirs by Muqātil b. Sulaymān, Imām Shāfiʿī, al-Jaṣṣāṣ, Abū Bakr Ibn al-ʻArabī and al-Qurṭubī; the narration tafsirs by al-Ṭabarī, Ibn Abī Ḥātim, Abū Isḥāq al-Thaʻlabī and Ibn Kathīr; the dirayāh tafsirs by al-Māturīdī, al-Zamakhsharī, Fakhr al-Din al-Rāzī, al-Bayḍāwī and Abū al-Barakāt al-Nasafī, and the Shiite tafsirs by al-Qummī, al-Ayyāshī, Abū Ja‘far al-Tūsī and al-Ṭabarsī have been studied. The purpose of dealing with the subject based on the aforementioned tafsirs is to make a comparison by determining the legal provisions put forward depending on the understanding of the verse and their reasons. Indeed, it is seen that the views of the scholars described as Aṣḥāb al-Ḥadīth and Aṣḥāb al-Ra’y are determinant in understanding the 28th verse of the sūrat al-Tawba. The purpose of examining the Shiite tafsirs in the context of the subject is to determine whether the perspective regarding the handling of the 28th verse of the sūrat al-Tawba is close to that of Aṣḥāb al-Ḥadīth or Aṣḥāb al-Ra’y in the literature in question. In the tafsir works examined, it is stated that the first opinion belongs to Imām Mālik and Imām Shāfiʿī, while the second opinion is attributed to Abū Hanifa. While the view belonging to Imām Malik and Imām Shāfiʿī has been generally accepted, the second view adopted by Abū Ḥanīfa hand al-Māturīdī and accepted by Ḥanafī-Māturīdī scholars has been described as exceptional (shadhdh) in the historical process and not taken into consideration. In the article, the basic logic of these views, their emergence processes and the juridical provisions produced within this framework, specific to the riwāyah, dirayāh, aḥkām and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra are attempted to be examined from an analytical perspective. As a result, it is seen in the article that Imām al-Mālik and Imām al-Shāfiʿī, the members of Aṣḥāb al-Ḥadīth, discuss the issue in a way that includes not only polytheists but also all non-Muslims, and put forward legal provisions on the nature of the social, economic and political relations to be established with these groups. With these provisions, the marginalization of non-Muslims, especially socio-culturally, in the Muslim intellectual tradition has been legitimized. This point of view not only prevents Muslims from contributing to the culture of living together, but also contradicts with the perspective of the Qurʾān, which is based on respect for human beings. In this context, Abū Ḥanīfah, one of the prominent representatives of Aṣḥāb al-Ray, restricts the prohibition order to the act of pilgrimage during the period of ignorance, allowing for serious differences in the point of view on the subject. This way of understanding of Abū Ḥanīfah does not allow for a negative practice regarding non-Muslims and has been developed by his follower al-Māturīdī and taken into a moral dimension.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Polytheism, Polytheist, The 28th verse of Surāt al-Tawba, al-Masjid al-Ḥarām, Abū Ḥanīfah, al-Māturīdī

İnsan Ontolojisi Bakımından Necislik: Tevbe 9/28 Örneği

Öz

Bu makalede, müşriklerle sosyal ilişkinin mahiyetine dair Müslüman düşünce geleneğinde ortaya konulan literatür genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Söz konusu literatür, “müşrikler bu yıldan sonra Mescid-i Harâm’a yaklaşmasınlar” (Tevbe 9/28) ayeti temelinde şekillenmiştir. Bu bağlamda âlimler şirkin mahiyeti, Mescid-i Harâm bölgesinin sınırları ile bu bölgeye yaklaşmamayı ifade eden fiilin içeriği ve özellikle de ayetteki uyarının Hac ibadeti ile sınırlı/kayıtlı olup olmadığı gibi hususları tartışma konusu yapmışlardır. Bu ayet çerçevesinde ortaya konulan literatürde iki görüşün ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Mescid-i Harâm ifadesiyle kastedilen mananın tüm mescitleri kapsayacağı düşüncesinden hareketle “yaklaşmama” yasağın sınırlarını genişletirken diğer görüş, maslahatçı bir yaklaşımla söz konusu bölgenin Kâbe ve çevresiyle sınırlı olduğu iddiasına dayanmaktadır. Bu bağlamda ilk görüşte, harem bölgesine müşriklerin hiçbir surette giremeyeceği savunulurken ikinci görüşte, müşriklerin cahiliye döneminde yaptıkları tarzda hac ve umre ibadeti yapmak amacıyla söz konusu bölgeye giremeyecekleri ancak ticaret, seyahat vb. farklı maksatlarla gelebilecekleri vurgulamaktadır. Makalede konu H. VII. yüzyıla kadar kaleme alınan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirler temelinde irdelenmiştir. Bu bağlamda Mukātil b. Süleymân, İmâm Şâfiî, Cassâs, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve Kurtubî’nin kaleme aldığı ahkâm tefsirleri; Taberî, İbn Ebî Hâtim, Ebû İshak es-Sa‘lebî ve İbn Kesîr’in yazdığı rivayet tefsirleri; Mâtürîdî, Zemahşerî, Fahreddin er-Râzî, Beyzâvî ve Ebu’l- Berakât en-Nesefî’nin dirayet tefsirleri ile Şiî müfessirler Kummî, Ayyâşî, Ebû Ca‘fer et-Tûsîve Tabersî’nin tefsirleri incelenmiştir. Konunun bahsi geçen tefsirler temelinde ele alınmasındaki amaç ayetin anlaşılmasına bağlı olarak ortaya konulan fıkhî hükümleri ve gerekçelerini tespit ederek mukayese yapmaktır. Zira Tevbe suresi 28. ayetin anlaşılmasında, dini anlama tarzları bakımından Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey olarak nitelenen âlimlerin görüşlerinin belirleyici olduğu görülmektedir. Konu bağlamında Şiî tefsirlerin incelenmesindeki amaç ise söz konusu literatürde Tevbe suresi 28. ayetin ele alınmasına ilişkin bakış açısının Ashabu’l Hâdis’e mi Ashabu’r-Rey’e mi yakın olduğunu tespite yöneliktir. İncelenen tefsirlerde ilk görüşün İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olduğu belirtilirken ikinci görüş Ebû Hanîfe’ye nispet edilmiştir. İmâm Mâlik ve İmam Şâfiî’ye ait olan görüş genel kabul görürken Ebû Hanîfe ve Mâtürîdî’nin benimsediği, Hanefî-Mâtürîdî âlimler tarafından kabul gören ikinci görüş, tarihsel süreçte şaz olarak nitelendirilmiş ve dikkate alınmamıştır. Makalede, H.7. yüzyıl’a kadar yazılan rivayet, dirayet, ahkâm ve Şiî tefsirleri özelinde bu görüşlerin temel mantığı, ortaya çıkış süreçleri ve bu çerçevede üretilen fıkhî hükümler analitik bir bakış açısıyla irdelenmeye çalışılmıştır. Makalede sonuç olarak Ashabu’l-Hadis’e mensup âlimlerden İmâm Mâlik ve İmâm Şâfiî’nin konuyu sadece müşrikleri değil tüm gayr-i müslimleri içerecek şekilde ele aldıkları ve bu gruplarla kurulacak sosyal, ekonomik ve siyasi ilişkinin mahiyeti hakkında fıhkî hükümler koydukları görülmektedir. Bu hükümlerle, Müslüman düşünce geleneğinde gayr-i Müslimlerin özellikle sosyo-kültürel açıdan ötekileştirilmeleri meşrulaştırılmıştır. Bu bakış açısı Müslümanların birlikte yaşama kültürüne katkı sağlamalarını engellediği gibi insana saygıyı temel alan Kur’an’ın bakış açısı ile de çelişmektedir. Bu bağlamda Ashabu’r-Rey’in önemli temsilcilerinden biri olan Ebu Hanîfe’nin yasaklama emrini cahiliye döneminde yapılan hac fiili ile sınırlaması konuya ilişkin bakış açısında ciddi farklılıklara imkân tanımaktadır. Ebû Hanîfe’nin bu anlama biçimi, gayr-ı Müslimlere ilişkin olumsuz bir uygulamaya imkân vermediği gibi takipçisi Mâtürîdî tarafından geliştirilerek ahlakî bir boyutta ela alınmıştır. Süreç içerisinde söz konusu anlama biçimi, aynı düşünce geleneğine mensup olan Cassâs ve Ebû’l-Berekât en-Nesefî tarafından devam ettirilerek geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Şirk, Müşrik, Tevbe suresi 28. ayet, Mescid-i Harâm, Ebû Hanîfe, Mâtürîdî

Kaynakça

• al-Ālūsī, Shihābuddīn Maḥmud. Rūḥ al-Maʿānī fī Tafsīr al-Qurʾān al-ʿAẓīm wa al-Sabʿ al-Maṯānī. 31 Vol. Beirut: Iḥya Turāth al-Arabī, n.d.
• al-Ayyāshī, Sheyh Abū Naṣr Muḥammad b. Masʿūd.al-Tafsīr al-Ayyāshī, Critical ed. Qısm al-Dirasa al-Islamiyya. 3 Vol. Qum: Muʾassasa al-Biʿsa, 1421.
• Apaydın, Yunus. “Nehiy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/544-547. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• al-Baghawī,Abû Muḥammad al-Ḥusayn b. Masʿūd. Ma‘ālim al-Tanzīl. Critical ed. Muḥammad ‘Abd Allāh al-Nemr et al. 8 Vol. Riyaḍ: Dār al-Tayba, 1411.
• al-Bayḍāwī, ʻAbd Allāh Ibn ʻUmar Muḥammad. Anwār al-Tanzīl wa Asrār al-Te’vīl. Critical ed. Muḥammad ʿAbd al-Raḥmān al-Marashlı. 5 Vol. Beirūt: Dār al-Ihyā wa al-Turās al-‘Arabī, n.d.
• al-Bayhaqī, Abī Bakr Aḥmad ibn al-Ḥusayn. Maʿrifat al-Sunan wa-al-Āthār. Critical ed. Sayyid Kawtharī Hasan. Beirut: Dāru al-Kutub al-‘Ilmiyya, n.d.
• al-Bukhārī, Abū ‘Abd Allāh Muḥammad Ibn Ismāʿīl. Ṣaḥīḥ al-Bukhārī: al-Jāmiʻ al-Musnad al-Ṣaḥīḥ. Dimashq-Beirut: Dâr Ibn Kathīr, 2002.
• al-Jaṣṣāṣ, Abī Bakr Aḥmad Ibn ʿAlī ar-Rāzī. Aḥkām al-Qurʾān. Critical ed. Muḥammad Sadık al-Kamhāwī. 5 Vol. Beirut: Dār al-‘Ihya al-Turath al-‘Arabi, 1992/1412.
• al-Djawharī, Abū Naṣr İsmāīl b. Ḥammād. Muʿjam al-Ṣihah, Critical ed. Aḥmad ʻAbd-al-Ġafūr ʻAṭṭār. 6 Vol. Beirut: Dār al-‘Ilm li al-Malāyīn, 1979/1399.
• al-Jurjānī, ‘AlīMuḥammad b. ‘Alī Sayyid Sharīf.al-Taʿrīfāt, Critical ed. Muḥammad Bāsil Uyūn al-Sūd. Beirut: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyya, 2. Edition, 2003/1424.
• Abū al-Faraj Ibn al-Jawzī, Jamāl al-DīnʿAbd al-Raḥmān.Sīrat ʻUmar ibn ʻAbd al-ʻAzīz. Critical ed. Na‘īm Zarzūr. Beirūt: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyya, 1984/1404.
• Çucak, Muhammed. “Gayrimüslümlerin Temiz Olup-Olmamasının Değerlendirilmesi ve Fıkhî Sonuçları”. Bülent Ecevit İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1(2017), 55-72.
• Ābī-Dāwūd, Sulaymān Ibn al-Ashʻath al-Sijistānī.Sunan Abī-Dāwūd. 7 Vol. Beirūt: Dâru al-Risâla al-‘Ālamiyya, 2009.
• Abū Ḥayyān al-Andulisī Muḥammad ibn Yūsuf.al-Baḥru’l-Muḥīṭ.Critical ed. ‘Adil Aḥmad ‘Abd al-Mawjūd et al. 8 Vol. Beirūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyye, 1993/1413.
• el-Awaisi, Khalid.“Mapping the Sacred: The Haram Region of Makkah, Milel ve Nihal, 14/2 (2017), 24-47.
• Fayda, Mustafa. Hz. Ömer Zamanında Gayr-ı Müslimler. İstanbul: Mamarama Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
• Aḥmad b. Ḥanbal, Abū ‘Abd Allāh Aḥmad b Muḥammad al-Shaybanī.Musnad al-Imam Aḥmad b. Ḥanbal. 50 Vol. Beirūt: Muʾassasa al-Risâla, 1999.
• al-Ḥumaydī, Abd Allāh Ibn al-Zubayr. Musnad.Critical ed. Ḥusayn Salim Asad. Dımashq: Dār al-Sakā, 1996.
• Ibn Durayd, Abū Bakr Muḥammed b. al-Ḥasan. Djamharaal-Lughah. Critical ed. Remzī Munīr al-Ba‘labakkī. 3 Vol. Beirūt: Dār al-‘Ilm li al-Malāyīn, 1987.
• Ibn Abī Ḥātim, Abū Muḥammad ‘Abd al-Raḥmān. Tafsīr al- Qurʾān al-‘Aẓīm. Criticaled. As‘ad Muḥammad Tayyib. 10 Vol. Riyaḍ: Maktaba al-Nizār Muṣṭafā, 1997/1417.
• Ibn Fāris, Abū Ḥusayn Aḥmad. Muʿjamu Maqāyīs al-Lughah. Critical ed. ‘Abd al-Salām Muḥammad Harun. 6 Vol. s.l.: Dār al-Fikr, n.d.
• Ibn Kathīr, Abū ’l-Fidā’Ismāʻīl b. ʻUmar. Tafsir al- Qurʾān al-‘Aẓīm. Critical ed. Muṣṭafā Sayyid Muḥammad et al. 15 Vol. Maktaba al-Cairo: Awlād al-Sheyh li Turāth, 2000/1421.
• Ibn Manẓūr, Muḥammed b. Mukarram. Lisān al-ʿArab. Critical ed. ‘Abd Allāh ‘Alī al-Kabīr et al. 6 Vol. Cairo: Dār al-Maʿārif, n.d.
• Ibn al-ʻArabī, Abū Bakr Muḥammad Ibn ʿAbd Allāh. Aḥkām al-Qurʼān. Critical ed. Muḥammad ‘Abd al-Kādir Atâ. 5 Vol. Beirūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyye, 3. Edition.2003/1424.
• al-Isfahānī, Abū al-Qāsim Ḥusain b. Muḥammad b. Mufaḍḍal al-Rāghīb. Mufradāt fī Gharīb al-Qur’ān. Critical ed. Muḥammad Sayyid Kīlānī. Beirūt: Dār al-Ma‘ārif, n.d.
• Kaya, Süleyman. “Harem Bölgesine Girişin Yasaklanması (Tevbe 28. Ayetin Anlamı Bağlamında)”. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15/2 (2015), 307-332.
• al-Qummī,Muḥammad b. Ḥasan. Tafsīr al-Qummī. Critical ed. Mu’assasa al-Imām al-Mahdī. Qum: Mu’assa al-Imām al-Mahdī, 1435.
• al-Qurṭubī, Muḥammad b. Aḥmad. al-Jāmiʿ li Aḥkām al-Qurʾān. Critical ed. ‘Abd Allāh bin ‘Abd al-Muḥsin al-Turkī. 24 Vol. Beirūt: Muʾasasa al-Risāla, 2006.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Hicaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/432-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• al-Māturīdī, Abū Manṣūr. Taʾwīlāt al-Qurʾān. Critical ed. Ertuğrul Boynukalın- Proofreader Bekir Topaloğlu 14 Vol. İstanbul: Dār al- Mīzān Yayınları, 2006.
• Muqātil b. Sulaymān, Abū al-Ḥasan. Tafsīr Muqātil b. Sulaymān. Critical ed. ‘Abd Allāh Maḥmud Shahhāta. 5 Vol. Beirūt: Muʾassasa al-Tārīkh al-‘Arabī, 2002.
• Muslim, Abū al-Husayn Muslim b. al-Hajjaj b. Ṣaḥīḥ al-Müslim.5 Vol. Beirūt: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyya, 1991/1412.
• al-Nasafī, Abū al-Barakāt. Madārik al-Tanzīl wa Ḥaqā’iq al-Tāʼwīl. Critical ed. Yūsuf ‘Alī Badawī. 2 Vol. Beirūt: Dār al-Kalima al-Ṭayyib, 1998.
• al-Rāzī, Fakhr al-Dīn.Mafātīḥ al-Ghayb. 32 Vol. Beirūt: Dār al-Fikr, 1981/1401.
• al-‘Ummanī, Rebī b. Habib b. ‘Amr al-Azdī al-Basrī. Müsned: İbaziyye'nin Temel Hadis Kaynağı. çev. Orhan Ateş. Ankara: Astana Yayınları, 2021.
• al-Thaʻlabī, Abū Isḥāq. al-Kashf wa al- Bayān ‘an Tafsīr al-Qurʾān. Critical ed. Imam Abū Muḥammad b. Āshūr. 10 Vol. Beirūt: Dār al-Ihyā al-Turās al-‘Arabī, 2002.
• Soyalan, H. Mehmet. İnançla İlgili Temel Kavramlar. İzmir: Çağlayan Yayınları,1997.
• al-Shāfiʿī, Muḥammad b. ʾIdrīs.Aḥkām al-Qurʾān. 2 Vol. Cairo: Maktaba al-Cānib, 3. Edition 1994/2014.
• al-Shāfiʿī, Muḥammad b. ʾIdrīs.al-ʾUmm. Critical ed. Rif'at Fevzī 'Abd al-Muṭṭalib. 11 Vol. s.l.: Dār al-Vafâ, 2001.
• al-Ṭabarī, Muḥammad b. al-Jarīr. Jāmiʿ al-Bayān ʿan Taʾvīl Āy al-Qurʾān. Critical ed. ‘Abd Allāh b. ‘Abd al-Muḥsin al-Turkī. 24 Vol. Cairo: Dār al-Ḥicr, 2001/1422.
• al-Ṭabarsī, Emīn al-İslām al-Faḍl Ibn al-Ḥasan. Majmaʻ al-Bayān fī Tefsīr al-Qurʾān. 10 Vol. Beirūt: Dār al-Murtaḍā, 2006.
• al-Tahānawī, Muḥammad Aʿlā b. ʿAlī b. Qāḍī MuḥammadḤāmid.Kashshāf Iṣṭilāḥāt al-Funūn wa al-‘Ulūm. Critical ed. ‘Alī Dahrūj- ‘Abd Allāh Khālidī. 2 Vol. Beirūt: Maktaba al-Lubnān, 1996.
• al-Tūsī, Abū Ca‘far Muḥammad b. Ḥasan. at-Tibyān fīTafsīr al-Qurʾān. Critical ed. Aḥmad Ḥamid Kasīr al-Amilī. 10 Vol. s.l.: Dar al- Ihya al-Turath al-Arabī, n.d.
• al-Zamakhsharī, Muḥammad Ibn ʻUmar.al-Kashshāf ʿan Ḥaqā’iq Ghavāmiḍ al-Tanzīl wa ʿUyūn al-Aqāwīl fī Wujūh al-Taʾwīl. Critical ed. Sheyh ‘Adil ‘Aḥmad ‘Abd al-Mavjūd. 6 Vol. Riyāḍ: Maktaba al-Abyekān, 1998/1418.