Erken Dönem İslâm Düşünce Geleneğinde Fârâbî Felsefesi ve Mantığı

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 2, 702 - 726, 31.12.2021

Ali Çetin

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1009997

Cited By: 1

Öz

Felsefe ve mantık, Hıristiyan düşünce geleneğinden farklı olarak, İslâm kültüründe güçlü bir irade sonucu ve herhangi bir sınırlamaya tabi olmadan gelişmiştir. Tarihin gördüğü en büyük entelektüel atılım olarak Eski Yunan, Süryani, Pers, Yahudi ve Hind düşüncesinin önemli kültürel içerikleri, çeviri hareketleri çerçevesinde, Arapçaya aktarılmıştır. Bu bağlamda bazı kültürel unsurlar, söz gelimi kelâm, felsefî düşüncenin kabulü ve anlaşılmasında etkili de olmuştur. Çevirilere konu olan içerik başlangıçta, tıp, astronomi, kimya ve matematik gibi alanlarla ilgili olsa da bunlarla bağlantılı felsefe ve mantık unsurları da sürece eklenmiştir. Aristoteles’in derin etkisi mantığın, Meşşâî biçimiyle İslâm kültüründe yaygınlaşmasını sağlamış ve bu bağlamda felsefeciler ile bazı kelâmcılar arasında güçlenmesinin yolunu açmıştır. Bu süreçte içeriğin özellikle kısıtlanmadan aktarılması, özgür bir entelektüel ortamın bulunması, Müslüman düşünürlerin bunlara erişimini kolaylaştırmış, onların özgün katkılar sunmalarını sağlamıştır. Bu bağlamda mantık, zamanla, kelâm, dil ve fıkıh gibi disiplinlerle etkileşim halinde olmuştur. Özellikle Fârâbî’nin (öl. 339/950) tasarladığı biçimiyle mantık, İslâm entelektüel geleneğinde özgün bir alan haline gelmiştir. Fârâbî, tıpkı Aristoteles gibi, mantığı doğruluğun bir ölçütü olarak kurgulamak istemiş, onu diğer bilimler için kullanılabilir kılma adına, kavramlar ve yargılar düzleminde ortaya koymuştur. Güçlü mantık kurgusu, sadece felsefe değil diğer İslâmî ilimler için de sağlam bir temelin oluşmasına katkı sağlamıştır. Bu anlamda İslâm felsefesinin ve mantığının anlaşılması, Fârâbî düşüncesini daha yakından ve farklı bağlamlarda incelemeyi gerektirmektedir. Çalışmamızda felsefe ve mantığın İslâm öncesi kökenlerini kısaca ele alacağız ve bu düzlemde genel olarak Fârâbî’nin söz konusu geleneğe katkılarını Tanrı, bilimlerin tasnifi, mantığın felsefî boyutu gibi temel bazı konular çerçevesinde incelemeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Mantık, Felsefe ve Kelâm ilişkisi, Mantık ve Felsefe ilişkisi, Fârâbî

Al-Fârâbî's Philosophy and Logic in the Early Period of Islamic Thought Tradition

Öz

The Philosophy and logic in Islamic thought, unlike Christian culture, developed uncensored and as a result of great demand. After the biggest translation movement in history, important components of Ancient Greek, Syriac, Persian, Jewish and Hindu cultures were transferred to Arabic. Kalam, which developed earlier in Islamic culture, has also been effective in understanding and accepting the philosophical content. In the beginning, translations were made in fields such as medicine, chemistry, astronomy and mathematics. Philosophy literature was also translated into Arabic due to its close relationship with other sciences and the need to fill the "gaps" in Islamic culture. The philosophy of logic was also transferred to Arab culture in its Aristotelian form. Especially the great influence of Aristotle helped strengthen the thought of logic among Arab philosophers and some theologians. As with other translation content, the logic has been translated into Arabic without any censorship. Contrary to the thinkers of Christian culture, Islamic philosophers learned all the subtleties of logic in a free intellectual environment, and as a result, this fact created a way for them to make a unique contribution to the discipline of logic. Logic, as it has been transformed into Arabic elements in Islamic culture, has been influential in basic areas such as theology, language, fiqh and kalam. In this process, logic, which was handled intertwined with traditional philosophy, has progressed to become a refined thought, especially with the influence of the first great philosopher Fârâbî. Fârâbî is not only a great philosopher but also a great Islamic scholar, and these qualities enabled him to adapt logic to Arab culture and Islamic sciences from his Aristotelian roots. Fârâbî, just like Aristotle, wanted to use logic as a criterion of truth for philosophical fields. Fârâbî, who designed logic under two main headings such as concepts and judgments, adapted logic to Arab culture for Muslims in the reasoning process. This solid construction of logic not only strengthened philosophical thought, but also contributed to the later establishment of a solid structure in Islamic sciences. In this context, the understanding of Islamic philosophy and its transformation with the effect of logic require a close examination of Fârâbî's thought. In our article, we will briefly discuss the pre-Islamic origins of philosophy and logic, and on this plane, we will examine Fârâbî's contribution to philosophy of some basic issues such as God, the classification of sciences, and the philosophical dimension of logic and try to reveal his effects on Islamic culture from a general point of view.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Logic, Relationship between Philosophy and Kalam, the Relation between Logic and Philosophy, Al-Fārābī

Kaynakça

• Abdurrezzak, Mustafa. Feylosofu’l-Arap ve’l-muallim-i sani. Kahire: Müessesat-ı Hindevi li’t-Talimi ve’s-Sakafeti, 2012.
• Aristoteles. "De Interpretatione". Complete Works (Aristotle). Jonathan Barnes. New Jersey: Princeton University Press, 1991.
• Arsitoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yay., 1996.
• Brumberg-Chaumont, Julie. “The Legacy of Ancient Logic in the Middle Ages”. ed. Catarina, Dutilh Novaes - Read, Stephen. The Cambridge Companion to Medieval Logic. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
• Ece, M. Nasih. İbn Bâcce Mantığı ve Fârâbî Bağlantıları. Konya: Çizgi Yayınları, 2021.
• Endülüsî, Ebü’l-Kāsım Said b. Ahmed b. Said. Tabakâtü'l-Ümem. nşr. Luis Şeyho el-Yesui. Beyrut: 1912.
• Fakhy, Majid. A History of Islamic Philosophy. New York: Columbia University Press, 2004.
• Fakhy, Majid. Al-Fârâbî, Founder of Islamic Neoplatonism: His Life, Works and Influence. Oxford: One world Publications, 2002.
• Fârâbî. "el-Fusûlu’l-Hamse", el-Mantık inde'l-Fârâbî. thk. Refik el-Acem. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. Kitâbu Tahsîli’s-Saâde. thk. Cafer el-Yasin. Beyrut: Daru’l-Endülüs, 1983.
• Fârâbî. “Kitâbu’l-Burhân”. el-Mantık inde’l-Fârâbî. thk. Macid Fahri. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1986.
• Fârâbî. "Kitâbu’l-Kıyâs". el-Mantık inde'l-Fârâbî. thk. Refik el-Acem. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-Meşrik, 1986.
• Fârâbî. "el-Medhal", el-Mantık inde'l-Fârâbî, thk. Refik el-Acem. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. "et-Tavtia". el-Mantık inde'l-Fârâbî. thk. Refik el-Acem. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
• Fârâbî. Kitâbu Ârâ’i ehli’l-Medîneti’l-fâzılâ. nşr. Elbir Nasri Nadir. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. Kitâbu’t-Tenbîh alâ sebili’s-saâde. thk. Cafer Al-Yasin. Tahran: İntişârât-ı Hikmet, 1991.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Hurûf. thk. Muhsin Mehdi. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1990.
• Fârâbî. "Kitâbu’l-İbâre". el-Mantık inde'l-Fârâbî. thk. Refik el-Acem. 4 Cilt. Beyrut: Daru'l-Meşrik, 1985.
• Fârâbî. Risâle fi’l-akl. nşr. Maurice Bouyges. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1983.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed, Mustasfâ-İslam Hukuk Metodolojisi. çev. Yunus Apaydın. c.1. istanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Hanefi, Hasan. “el-Fârâbî şârihan Aristo”. el-Fârâbî fi'z-zikra'l-elfiyyeti livefatihi. nşr. İbrahim Medkur. Kahire: el-Mektebetü'l-Arabiyyeti, 1983.
• Hasnawi, Ahmad-Hodges, Wilfrid. “Arabic Logic up to Avicenna”, The Cambridge Companion to Medieval Logic. ed. Catarina Dutilh Novaes and Stephen Read. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
• İbn Ebî Usaybi'a, Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım b. Halife es-Sa'di el-Hazrecî. Uyunu’l-enbâ fi tabakâti’l-etibbâ. thk. Nezir Rıza. Beyrut: Dar-u Mektebeti’l-Hayat, ts.
• İbn Hallikân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefâyâtu’l-ayân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Daru Sadır, 1977.
• Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrahim. İhbâru'l-ulemâ bi ahbâri'l-hukemâ. thk. İbrahim Şemseddin. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• L. Colish, Marcia. The Stoic Tradition From Antiquity to the Early Middle Ages: Stoicism in Christian Latin Literature, v. 1. Leiden: Brill, 1985.
• Medkur, İbrahim. “el-Fârâbî ve’l-mustalahu’l-felsefî”. el-Fârâbî fi'z-zikra'l-elfiyyeti livefâtihi. nşr. İbrahim Medkur. Kahire: el-Mektebetü'l-Arabiyyeti, 1983.
• Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed bin Ebî Ya'kûb İshak. Kitâbu’l-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
• Recher, Nicholas. Studies in the History of Arabic Logic. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 1963.
• Reisman, David C. “Al-Fârâbî and the Philosophical Curriculum”. The Cambridge Companion to Arabic Philosophy. ed. Peter Adamson ve Richard C. Taylor. England: Cambridge University Press, 2005.