İbn Hazm’a Göre Keramet ve Mahiyeti

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 1, 160 - 189, 30.06.2022

Halil İbrahim Bulut

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1063893

Cited By: 1

Öz

Müslümanlar peygamberlerin varlığını ve mûcizelerin vuku bulduğunu bir iman esası olarak kabul ederler. Salih ya da velî kimselerden kerametlerin zuhur edip etmeyeceği hususu ise tartışmalıdır. Yüce Allah’ın salih kullarına kalp huzuru, imanda sebat ve bağışlanma müjdesi şeklinde lütufta bulunması tarzındaki manevî kerametin varlığını bütün İslâm âlimleri kabul etmiştir. Ancak ölüleri diriltmek, nesnelerin mahiyetini değiştirmek, cansız varlıklar ve hayvanlarla konuşmak, gaybı bilmek, uzak mesafeleri kısa zamanda kat etmek, su üzerinde veya havada yürümek gibi normal şartlarda bir insanın yapamayacağı olağanüstü durumları yapmak tarzındaki kevnî/hissî kerametlerin varlığı ciddi tartışmalara konu olmuştur. Mu‘tezilî âlimler başta olmak üzere bazı Sünnî âlimler de kevnî kerametleri reddetmiş, bu tür hadiselerin ancak peygamberler için –Allah’ın izni ve yaratmasıyla- söz konusu olabileceğini ve bunların da mûcize diye isimlendirildiklerini savunmuşlardır. Onlar, kevnî kerametin kabul edilmesi durumunda nübüvvet müessesesine ve dolayısıyla mûcizenin delil oluşuna halel gelebileceği kaygısı içindedirler. İşte bu görüşü kabul edenlerden birisi de Endülüs’te yetişmiş meşhur Zâhirî âlim İbn Hazm’dır (öl. 456/1064). O, hârikulâde olayların sadece peygamberler için meydana geleceğini iddia etmiş; salih, sâhir ya da fâcir bir kimsenin hârikulâde işler yapabilmesinin mümkün olmadığını savunmuştur. Ona göre cevherlerin yoktan var edilmesi, bir varlığın başka bir varlığa dönüştürülmesi ve bunlara benzer hârikulâde olayları sadece yüce Allah yapabilir ve bunları da ancak peygamberlerini desteklemek için yapar. Şayet bu tür hadiselerin peygamberlerin dışındaki kimselerden de zuhur edebileceği kabul edilirse, bu durumda nübüvvetin en önemli delili olan mûcize büyük bir darbe almış olur. Bu sebeple İbn Hazm, prensip olarak hârikulâde olayları sadece peygamberlere tahsis etmiş, onların dışındaki hiçbir kimseden mûcizeye denk bir hârikulâdenin zuhur etmesini imkân dâhilinde görmemiştir. Bununla birlikte o, Kur’ân ve hadislerde peygamber olmadıkları bilinen bazı kimselere nispet edilen hârikulâde olayların varlığını kabul etmiş ve bunları söz konusu dönemde yaşayan peygamberin mûcizeleri olarak yorumlamıştır. Nitekim Hz. Peygamber’in yaşadığı dönemde de bazı sahâbîlerden hârikulâde olayların zuhur ettiğini kabul eden İbn Hazm, bu tür olayların Hz. Peygamber’in vefatıyla birlikte son bulduğunu iddia etmiştir. İşte bu makalede genel anlamda kerametin imkânı, mahiyeti ve sınırları konusu ele alınmış; Ehl-i hadise mensup bir âlim olmasına rağmen İbn Hazm’ın mûcize-keramet ilişkisi, kerametin imkân ve mahiyetine yönelttiği eleştirirler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Mûcize, Keramet, Hârikulâde, İbn Hazm, el-Fasl

The Miracles of Saints (Karāmāt) and Its Natures According to Ibn Ḥazm

Öz

Muslims accept the existence of prophets and the occurrence of miracles as a basis of faith. The issue whether miracles will emerge from the righteous or saints is debatable. All Islamic scholars have accepted the existence of spiritual miracles, such as the grace of Allah to his saintly servants in the form of glad tidings, peace of heart and perseverance in faith. However, the existence of sensible (ḥissī) miracles or extraordinary situations that a person would never be able to do under normal circumstances such as resurrecting the dead, changing the nature of objects, talking with inanimate beings and animals, knowing the events of the unseen, reaching long distances in a short time, walking on water or in the air, etc. has been the subject of serious debate. Most notably Mutazilites as well as some Sunni scholars also rejected saintly miracles and they argued that such events could only occur for prophets -with Allah’s permission and creation- and that they were called miracles. They are also concerned that if the extraordinary acts of saints are accepted, the institution of prophecy and therefore the proof of the miracle may be harmed. One of those who accepted this view is the famous Ẓāhirī scholar Ibn Ḥazm (d. 456/1064), who grew up in Andalusia. He claimed that marvelous events would occur only on the hands of the prophets, and he argued that it cannot be possible for a rightful person, saints or wizard to do extraordinary acts. However, he considered the marvelous events attributed to some people -who were not known to be prophets in the Qur’an and hadiths- as the miracles of the prophet who lived in the period in question. Ibn Ḥazm, who accepted that extraordinary events occurred from some of the ṣaḥāba (Prophet’s companions) during the Prophet’s lifetime, claimed that it ended with the death of the Prophet. According to him, those who claim that such events took place after the Prophet Muhammad, are liars, dishonest and deceitful people. In this article, the nature and limits of miracles according to Ibn Ḥazm are discussed, and the role he assigned to miracles despite being a scholar of the ahl al-ḥadīth is evaluated.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Miracle, The Saintly Miracle, Extraordinary Events, Ibn Ḥazm, al-Faṣl

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Âmidî, Seyfeddin Ali b. Muhammed. Ġāyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm. nşr. Hasan Mahmûd Abdüllatîf. Kahire: Vizâretü’l-Evkaf, 1391/1971.
• Apak, Adem. “Sâriye b. Züneym”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/158. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Ebû Zeyd”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 19/451-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Bâcûrî, İbrahim b. Muhammed. Şerhu Cevhereti’t-tevhîd. nşr. Muhammed Edîb el-Keylânî – Abdülkerîm Tattan. Dımaşk: y.y., 1392/1972.
• Bağdâdî, Abdükâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991.
• Bağdâdî, Abdülkâhir. Kitâbu Usûli’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1981.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. el-Beyân ‘ani’l-fark beyne’l-mu‘cizât ve’l-kerâmât ve’l-hiyel ve’l-kehâne ve’s-sihr ve’n-nârincât. nşr. Richard J. Mccarthy. Beyrut: y.y., 1958.
• Bâkıllânî. et-Temhîd fi’r-redd ale’l-mülhideti’l-mu‘attıla ve’r-Râfızâ ve’l-Havâric ve’l-Mu‘tezile. nşr. Muhammed Hudayri-Muhammed Abdülhadî Ebû Ride. Kahire: y.y., 1947.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. el-İ‘tikād ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd ‘alâ mezhebi’s-Selef. nşr. Seyyid el-Cemîlî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1988.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelâm. İstanbul: y.y., 1339-1342.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Bulut, Halil İbrahim. “Hârikulâde Olması Açısından Keramet ve Mûcize ile İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 329-350.
• Bulut, Halil İbrahim. “Mûcize Teorisi”. İslâm Düşüncesinde Teoriler. ed. Ömer Türker. 3/1374-1397. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Bulut, Halil İbrahim. “Mûcize”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/350-352. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Bulut, Halil İbrahim. “Tehaddi Teorisi”. İslâm Düşüncesinde Teoriler. ed. Ömer Türker. 3/1398-1413. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Bulut, Halil İbrahim. İbn Ebî Zeyd’in Akaid Risalesi ve Meşeddâllî Şerhi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Bulut, Halil İbrahim. Nübüvvetin İspatında Mûcize. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Bulut, Halil İbrahim. Şia’da Usuliliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbü’t-Ta‘rifât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf: Mevakıf Şerhi (metin-çeviri). çev. Ömer Türker. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. el-Akîdetü’n-Nizâmiyye. İstanbul: MÜİF Yayınları, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. el-İrşâd ilâ kavâti‘i’l-edille. nşr. M. Yusuf Mûsa. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1950.
• Çakın, Kamil. “Hanzale b. Ebû Âmir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/51. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn: ilk dönem İslâm mezhepleri. çev. Ömer Aydın - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Gazzâli, Ebû Hamid. el-İktisâd fi’l-i‘tikād. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Güler, Zekeriya. “Tufeyl b. Amr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/323-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hücvîrî, Ali b. Osman. Keşfu’l-mahcûb: Hakikat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr b. Muhammed. Mücerredü makālâtü’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. nşr. Daniel Gımaret. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1987.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali ez-Zâhirî. el-Usûl ve’l-fürû‘. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1984/1404.
• İbn Hazm. ed-Dürre fî mâ yecibu i‘tikāduhu. nşr. Abdülhak et-Türkmânî. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1430/2009.
• İbn Hazm. el-Fasl Dinler ve Mezhepler Tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Hazm. İlmü’l-kelâm alâ mezhebi Ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘a. nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: el-Mektebü’s-sekâfî, 1989.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 18 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2000.
• İbn Teymiyye. el-Mu‘cize ve keramâtü’l-evliya. nşr. M. Abdülkâhir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Teymiyye. en-Nübüvvât. nşr. Muhammed Avad. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed b. Esîr. el-Kâmil fi’t-târih. nşr. C.J.Tornberg. 13 cilt. Beyrut: y.y., 1399/1979.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed. el-Mevâkıf fî ‘ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr, İmâdüddin Ebü’l-Hüseyin b. Ahmed el-Hemedânî. el-Muġnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl (15. cilt: en-nübüvvât ve’l-mu‘cizât). nşr. Tâhâ Hüseyin - İbrahim Medkûr v.dğr. 20 cilt. Kahire: y.y., 1962-1965.
• Kâdî Abdülcebbâr. Tesbîtü delâili’n-nübüvve: Mûcizelerle Hz. Peygamber’in Hayatı. metin-çev. M. Şerif Eroğlu – Ömer Aydın. ed. Hüseyin Hansu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hubeyb b. Adî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/266-267. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İbrâhim. et-Ta‘arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. Dımaşk: Dâru’l-eymân, 1986.
• Korkmaz, Sıddık. Şîa’nin Oluşumu Hz. Ali’nin Vasîliği Düşüncesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Kubat, Mehmet. “İslamî Öğretide Keramet”. Milel ve Nihal 10/1 (2013), 47-70.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 1981.
• Küçük, Abdurrahman. “Cüreyc”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 8/137-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Küleynî, Ebû Cafer. Usûl-i Kâfî. nşr. Cevad Mustafavî. İntişârât-i İlmiye-i İslâmî, ts.
• Lekânî, Abdüsselam b. İbrahim. Şerhu Cevhereti’t-tevhîd. İstanbul: y.y., ts.
• Macdonald, D.B. “Kerâmet”. İslâm Ansiklopedisi. 6/577-578. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Muhammed Abduh. Risâletü't-tevhîd. nşr. Hüseyn Yusuf el-Gazzal. Beyrut: Dâru İhyai’l-Ulum, 1406/1986.
• Müfîd. el-Fusûlü’l-‘aşere fî’l-ġaybe. nşr. Fâris el-Hasûn. (Silsiletü müellefâti’ş-Şeyh el-Müfîd içinde, 3. cilt). Beyrut: y.y., 1993/1414.
• Müfîd. el-İrşâd fî ma‘rifeti hucecillahi ale’l-ibâd. Beyrut: Müessesetü âl-i Beyt, 1416/1995.
• Müslim, Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nebati, Mahmut. Mûcize, Keramet ve Nüzûl-i İsâ. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
• Nebhanî. Hüccetullahi ‘ale’l-âlemin fi mu‘cizâti seyyidi’l-mürselîn. nşr. Hasan Casna - Muhammed Emin Demec. Diyarbakır: y.y., ts.
• Nesefî. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. nşr. Muhammed Enver - Hamid İsa. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2011/1432.
• Ömer en-Nesefî. Metnü’l-Akāid. İstanbul: y.y., ts.
• Pezdevî, Ebü’l-Yusr Muhammed. Usûlü’d-dîn. nşr. Hans Peter Linss. Kahire: y.y., 1963.
• Ragıb el-İsfahânî. Hüseyin b. Muhammed. el-İ‘tikādât. nşr. Şamran Aclî. Beyrut: Müessesetü Darü’l-Eşref li’t-Ticare, 1988.
• Ragıb el-İsfehânî. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kur’ân. İstanbul: y.y., 1986.
• Râzî, Fahreddin. el-Erba‘în fî usûli’d-dîn. nşr. Ahmed Hicazi es-Sekâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
• Râzî, Fahreddin. en-Nübüvvât ve mâ yete‘alleku biha. nşr. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Beyrut: y.y., 1986.
• Râzî, Fahreddin. Kitâbü’l-Muhassal. nşr. Hüseyin Atay. Kahire: Mektebe Daru’t-türas, 1991.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l- ġayb (et-Tefsîru’l-kebîr). nşr. Muhyiddin Abdülhamid. 32 cilt. Kahire: y.y., 1934-62.
• Sâbûnî, Nureddin. Mâtürîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Serdar, Murad. “Ehl-i Sünnet İnancında Kerametin İmkânı ve Vukû’u Problemi”. Bilimname 19/2 (2010), 25-45.
• Selvi, Dilaver. İslâm’da Velayet ve Keramet. İstanbul: Umran Yayınları, 1990.
• Semerkandî, Şemseddin. es-Sahâifü’l-İlâhiyye. çev. Ramazan Biçer. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî. el-Luma‘: İslâm Tasavvufu. çev. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Tabakātü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. 6 cilt. Kahire: y.y., 1323-24.
• Şehristânî. Nihâyetü’l-ikdâm fi ‘ilmi’l-kelâm. nşr. Alfred Guillaume. Oxford: y.y., 1934.
• Teftâzânî. Şerhu’l-Makāsıd. nşr. Abdurrahmân Umeyra. 5 cilt. Beyrut: Âlemu’l-kütüb, 1409/1989.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. Keşşâfü ıstılahâti’l-fünûn. 2 cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1404/1984.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Topaloğlu, Bekir – Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2010.
• Uludağ, Süleyman. “Keramet”. Türkiye Diyanet vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/265-268. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ünverdi, Veysi. “İslam Kelamı Açısından Mucize Keramet İlişkisi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2020), 1-20.
• Yavuz, Salih Sabri. “Ehl-i Sünnet ve Mutezile Bağlamında Doğruluk Ölçüsü Olarak Keramet”. Kelam Araştırmaları 3/1 (2005), 91-116.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kerâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/268-270. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yurdagür, Metin. “Halîmî, Ebû Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/340-341. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah. el-Keşşâf ‘an hakā’ikı ġavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvil fî vucûhi’t-te’vîl. nşr. Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvid. Beyrut: y.y., 1995.