The Place and Importance of Dalāʾil al-Nubuwwa in the Context of the Defense of Prophethood

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 2, 795 - 825, 31.12.2023

Lütfi Bozkale

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1365051

Öz

The bond of faith that man has established with his creator was realized through the prophet. The problem of anti-prophecy, which is widely experienced at the intellectual level with its dimensions affecting our age, corresponds to a serious belief problem. The principles known via prophecy in monotheistic religions are summarized as beliefs in Allah, prophecy, and afterlife. The theology of monotheistic religions emerged within the framework determined by the prophethood. As a result, the prophethood, as the starting point of religion, appears as the most accurate way to obtain information about God and the afterlife. An anti-prophetic attitude has been observed in the anti-religious circles and names renowned for it have been seen in the historical path. This anti-prophetic attitude seen in the Iranian origin dualist traditions and in the Indian origin belief circles of Barāhima and Buddhism living in the lands acquired as a result of the Islamic conquests, has led to serious debates in the Islamic society. Scholars who wrote polemical works against them produced answers by staying in the scope of reason. In these works, which stand out with their erudition, the institution of prophethood in the person of the Prophet Muhammad is supported by historical and traditional arguments and then by verses of the Qurʾān. The basic arguments of the prophethood called ‘hujaj and a‘lām’ are included in apologetic works of the early period, which are mainly based on the traditional evidence of prophethood accepted by the People of the Book. The Works aiming to demonstrate the propehthood in muslim thought until the classical period diveded into two groups in terms of content. Firstly : works that deal with prophethood only through traditional evidence and narrations that narrate miracles and similar wonderful events that took place in the hands of the messenger. Secondly, works aiming to prove prophethood in historical and sociological terms, along with its traditional evidence. In the following period, scholars whose main purpose is to systematically prove the prophethood continued their writing activities on the same subject. During this activity, a special literary genre named Dalāʾil al-nubuwwa was formed in the literature. This article aims to introduce the essential examples of Dalāʾil al-nubuwwa Works, written against the anti-prophetic challenges emerged in the second century of the hijra and gradualy increased during the third and fourth centuries of the hijra and focus on their place and importance in the literature.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Monotheism, Prophecy, Evidence, Guidance

Etik Beyan

This paper was prepared by Lütfi Bozkale and based on his doctoral thesis titled "The Problem of Anti-Prophecy in Kalam Literature", completed in 2022 at the Department of Basic Islamic Sciences at Ankara University Social Sciences Institute.

Nübüvvet Savunusu Bağlamında Delâilü’n-Nübüvve’nin Yeri ve Önemi

Öz

İnsanın yaratıcısı ile kurduğu inanç bağlarından biri de peygamber vasıtasıyla gerçekleşmiştir. Çağımıza yansıyan boyutlarıyla entelektüel düzeyde tartışılan nübüvvet karşıtlığı alanındaki problemler ciddi bir inanç sorununa tekabül etmektedir. Tevhide dayalı inanç sisteminde nübüvvetle bilinen akāid ilkeleri Allah’a, nübüvvete ve ahirete iman şeklinde temellendirilmiştir. İnanç dünyamızı düzenleyen ve akılla da imkânı kabul edilen bu üç prensibin detayları, bize Allah tarafından nebiler aracılığı ile bildirilen bilgilerdir. Bu eksende tek Tanrılı dinlerin teolojisi nübüvvetin belirlediği çerçeveyle ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak nübüvvet dinin çıkış noktası olarak, Allah ve ahiret inancı hakkındaki bilgileri elde etmede en sahih ve sağlıklı yol olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarihi izlekte görülen şekliyle din karşıtı çevre ve felsefelerde nübüvvet karşıtı bir duruş gözlemlenmiştir. İslâm fetihleri sonucunda elde edilen topraklarda yaşayan İran kökenli senevî geleneklerde ve onların etkilendiği Hint kökenli Berâhime ve Budist inanç çevrelerinde görülen nübüvvet karşıtı bu tutum İslâm toplumunda ciddi tartışmalara yol açmıştır. İslâm âlimlerinin, heretik mülhidler olarak tanımladıkları söylem çevreleri, salt akla dayanarak vahiy karşıtı iddialarda bulunmuştur. Bunlara karşı savunu eserleri yazan ulemâ; aklın, vahyin ve duyuların delaleti ile cevap üretmişlerdir. Bilgisel içerikleri ile dikkat çeken bu eserlerde peygamberlik, Hz. Muhammed özelinde tarihi ve geleneksel delillerle savunulmuş her iki yön Kur’ân’daki ayetlerle de teyit edilmiştir. Özellikle erken dönem savunu eserlerinde görülen Ehl-i kitap mensuplarının kabul ettiği geleneksel peygamberlik delilleri üzerinden yürütülen bu muhteva nübüvvetin temel argümanı “Hucec ve A‘lâm” delilleri olarak ilk teliflerde yer almıştır. Müslüman düşüncesinde klasik döneme kadar yazılan elçiliği ispat eserlerini muhteva açısından iki grupta ele aldık Bunların ilki: Peygamberliği sadece geleneksel deliller üzerinden elçinin elinde gerçekleşen mûcize ve benzeri harikulade olayları nakleden rivayetler üzerinden ele alan eserler. İkincisi nübüvveti geleneksel delilleri ile ağırlıklı olarak burhanî tarihî ve sosyolojik yönden ispat etmeyi amaçlayan eserler. Muahhar dönemde yazılan savunu eserlerinde de sistematik olarak ana amacı nübüvveti savunmak olan âlimler aynı muhteva üzerinden telif faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Bu faaliyet sonucunda literatürde “Delâlilü’n-nübüvve” olarak isimlendirilen özel bir yazın türü ortaya çıkmıştır. Bu çalışma hicri II. Asırda başlayıp III. ve IV. asırlarda etkisi gittikçe artan nübüvvet karşıtı meydan okumalara karşı yazılmış peygamberlik savunusu, “Delâilü’n-nübüvve” eserlerinin önemli örneklerini tanıtıp bunların literatürdeki yeri ve önemini vurgulamak üzerine olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Tevhid, Peygamberlik, Delil, A‘lâm

Etik Beyan

Bu çalışma Lütfi Bozkale tarafından Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Kelâm Bilim Dalında 2022 yılında tamamlanan “Kelâm Literatüründe Nübüvvet Karşıtlığı Sorunu” adlı doktora tezinden faydalanılarak hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Ahatlı, Erdinç. Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği. Ankara: DİB Yayınları, 2011.
• Ahatlı, Erdinç. “Hasâisü’n-Nebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/277-281. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Akbulut, Ahmet. Nübüvvet Meselesi Üzerine. Ankara: Birleşik Yayınevi, 1992.
• Âmidî, Seyfüddin. Gāyetü’l-merâm fi ilmi’l kelâm. Kâhire: Hasan Mahmut Abdüllatif, 1971.
• Aydın, Mehmet. “Beşâirü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/549-550. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Aydın, Mehmet. “İzhârü’l-Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/507-509. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aydoğmuş, Recep. "Hristiyan Arap Yuhanna ed-Dımeşkî’nin İslam Eleştirisi". Artuklu Akademi, 7/1, (Haziran 2020) https://doi.org/10.34247/artukluakademi.692084
• Ayğan, Fadıl. Son Peygamberi Müjdelemek. İstanbul: İSAM, 2015.
• Bağdâdî, Abdulkāhir. el-Fark beyne'l-fırak. nşr. M. M. Abdülhamit. Beyrut: Mektebetü dâri’t-Turas, 1969.
• Bâkıllanî, Ebû Bekir. Kitâbu’t-temhîdi'l-evâil ve telhisü'd-delâil. thk. İmadüddîn Ahmed Haydar. Lübnan: Müessesetü kütübi’s-sekafiyye, 1987.
• Bedevî, Abdurrahman. min Tarihu’l-ilhad fi’l-İslâm. Beyrut: Dirasatü’l-İslâmiyye, 1980.
• Beyhakī, Ahmed b. Hüseyin, Delâilü’n-nübüvve. thk. Abdul’muti Kalaci. 1-7. Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reyyan li’t-Turas, 1405.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Camiu’s-sahih (Sahihü’l-Buhari). 1-8. Cilt. İstanbul: y.y., 1981.
• Caglayan, Harun. "Elçi ve Vekil Bağlamında Nübüvvet". e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 8 / 2 (Nisan 2016): 67-95. https://doi.org/10.18403/emakalat.19044.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. Resâil’ü Câhız Hucecü’n-nübüvve. Beyrut: y.y. , ts.
• Cürcanî, Şerif Ali. et-Ta’rifat. 1-7. Cilt. Beyrut: Abdurrahman Umeyra, 1987.
• Ebû Hatim er-Râzi, Ahmed b. Hamdan. A‘lâmü’n-nübüvve. London: Darü’s-sâki, 2003.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. İmam Şafii. çev. Osman Keskioğlu. İstanbul: DİB Yayınları, 2020.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili: Yeni Meâlli Türkçe Tefsir. İstanbul: y.y. , 1979.
• Fârabî, Ebu Nasr. Ârâu ehli’l--medinetü’l-fâdıla. nşr. A. Nasrî Nadir. Beyrut: 1985.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kasım. Tebyînü kezibi’l-müfterî fi ma nusibe ila imami’l-Eş’ari. Beyrut: M. Zahid Kevseri,1979.
• Hayyât, Ebü’l-Husayn. el-İntisâr. Kâhire: H. S. Nyberg, ts.
• Harputî, Abdullatif. Tenkihu’l kelâm fi akāidi ehli’l-İslâm. çev. İbrahim Özdemir-Fikret Karaman. Elazığ: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed. el-Fasl. fi’l-milel ve'l-ehvâ ve'n-nihâl. 2 Cilt. Riyad: M. İbrahim Nasr, Abdurrahman Umeyra, 1982.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed. es-Sîre. nşr. Seyyid Zekkâr, Beyrut: Darü’l-fikr, 1978.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn. Mu‘cemü mekāyisi’l-lugā. Beyrut: Muhammed Harun, 1991.
• İbn Fûrek, Ebu Bekir Muhammed. Mücerredü Makālâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eşʿarî. Beyrut: Daniel Gimaret, 1987.
• İbn Hanbel, Ahmed. Müsnedü Ahmed b. Hanbel. 1-6 Cilt. İstanbul: y.y. , 1982.
• İbn. Hanbel, Ahmed. er-Red ‘ale’z-zenâdıka ve’l-Cehmiyye, thk. Sabri b. Selame Şahin. Beyrut: Darü’s-Sebat, ts
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l- Bari bi şerhi Sahihü’l-Buhari. Beyrut: Abdülaziz b. Abdullah b. Baz, ts.
• İbn Mânzur, Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l- ‘Arab. 1-18. Cilt, Beyrut: Ali Şîrî 1988.
• İbn Rüşd, Ebû Velid Muhammed. el-Keşf ‘an minhâci’l-edille. çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
• İbnü’l-Kayyim el-Cevzîyye. Medâricü’s-sâlikîn beyne iyya kena’büdu ve iyya ke’nestâin. thk. M. Mu’tâsım billah el-Bâğdâdî. I-III. Cilt, Beyrut: Darü’l-kitabi’l-arabi, 1996.
• İbn Kesir, İsmail b. Ömer. Ahvâli’r-Resûl şemâilü’hu ve hasaisuh. el-Fûsul fi’s-sire. nşr. Müessesetü Ulumi’l-Kur’ân, ts
• İbn Kemmune, Said b. Mansur. Tenkihu’l-ebhas li’l-mileli’s-Selâs. Beyrut: Darü’l ensar, ts.
• İbn Kuteybe, Müslim ed-Dinâverî. Kitabü A‘lâmü’r-Resûlullah. thk. Muhammed b. Delim b. Sa’ad. Riyad: Dâru’s-Sem’î, 2020.
• İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec. el-Fihrist. Karaçi: Rıza Teceddüd, ts.
• İbn Sina, Ebû Ali. eş-Şifa İlahiyyât. Beyrut: İbrahim Mezkûr, ts.
• İbn Rabben et-Taberî, Ali. ed-Din ve’d-Devle fi isbati Nebiyyi Muhammed. nşr. Âdil Nüveyhiz. Beyrut: 1982.
• İbn Teymiyye, Takiyüddin. en-Nübüvvât. Beyrut: y.y. , 1985.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh. Delâilü’n-nübüvve. Beyrut: Darü’n-nefâis, 1986.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. Huseyn. Kitabü’l-Egānî. Beyrut: y.y. , ts.
• İsfehânî, Ragıb. el-Müfredat fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Kâhire: Muhammed Seyyid Kilanî, 1961.
• Itr Hasen Diyauddin. Nübüvveti Muhammed fi’l-Kur’ân. Beyrut: y.y. , 1990.
• Kādî Abdülcebbâr, Ahmed el-Hemedani. el-Muğni fi ebvâbi't-Tevhid ve'l-'Adl. thk. Taha Hüseyin, İbrahim Mezkûr. 1-17. Cilt, Kâhire: eş-Şeriketü’l-Mısriyye 1965.
• Kādî Abdülcebbâr. Tesbitü delâilü’n-nübüvve. 1-2. Cilt, Kahire: Darü’l-Mustafa, ts.
• Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l-usüli’l-hamse. Beyrut: Ahmed b. Hüseyn Ebu Haşimi, 2001.
• Kātip Çelebî, Haci Halîfe. Keşfü’z-zünun. Bağdat: Mektebetü’l-müsenna, 1941.
• Kâsım b. İbrahim er-Ressî. el-Mecmu’ul-Kütub ve’r Resail, thk. A. Ahmed Cedban. Yemen: Daru’l-Hikmeti’l Yemeniyye, 2001.
• Karadeniz, Osman. Mûcize Problemi. (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), 1984.
• Kitâb-ı Mukaddes Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid Tercümesi. İstanbul: Maârif-i Umûmiyye Nezâreti, 1885.
• Kindî, Ya‘kūb b. İshak. Felsefi Risaleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “A‘lâmü’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/339. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Mahmud. Abdulhalim. Delâilü’n-nübüvve ve mu’cizatü’-rüsûl. Kahire: y.y. , 1984.
• Makdisî, İbn Mutahhar. el-Bed' ve't-Târih. 1-4. Cilt. Beyrut: Mektebetü’s-sekafeti’d-diniyye, ts.
• Malâtî, Ebü’l Hüseyin. et-Tenbîh ve’r-red. Beyrut: M. Zahid el-Kevseri, 1968.
• Mâtürîdî, Ebû Mânsur. Kitâbu’t-Tevhîd. thk. Fethullah Huleyf. Dar’ul Camiâtul-Mısriyye İskenderiye ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. A‘lâmü’n-nübüvve. Beyrut: Darü’l kūtubü’l-ilmiyye, 1986.
• Malâtî, Muhammed b. Ahmed. et-Tenbih ver’r-red. Beyrut: M. Zahid el-Kevseri, 1968.
• Mes'udî, Ali b. Hüseyin. Mürucu'z-Zeheb ve Me'âdinü'l-Cevher. thk. M. Muhyiddin Abdülhamit. 1-4. Cilt, Kâhire: Matba'atu’s-Sa’ade,1964.
• Molla Câmî, Nureddin Ahmed b. Muhammed. Şevâhidü’n-nübüvve Tercümesi. çev. Muzaffer Ozak. İstanbul: Siraç Yayın, 1958.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’în. Tebsıratü’l-edille. nşr. Hüseyin Atay, Şaban A. Düzgün. 1-2 Cilt, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Râzî, Fahreddin, el-Meṭâlibü’l-‘âliye. 1-8. Cilt. Beyrut: Ahmed Hicazi Sekkā, 1987.
• Sâbunî, Ebû Muhammed Nureddin. el-Bidaye fi Usuli’d-Din. Beyrut: Bekir Topaloğlu, 1979.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn. Târîḫu’l-ḫulefâʾ. Kâhire: Matbaatü’s-saade, 1952.
• Şirazî Hibetullah. el-Mecalisü’l-Müeyyeddiyye. Kâhire: Muhammed Abdulgaffar, 1994.
• Teftâzânî, Sâ’düddîn. Şerḥu’l-ʿAḳāʾid. Kâhire: Ahmed Hicâzî Sekkā, 1988.
• Tehanevi, Muhammed Ali b. Ali. Keşşafü İstilahati’l-Funun. 1-4. Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1998.
• Topaloğlu, Bekir–Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Topaloğlu, Bekir. “Tesbîtü Delâili’n-Nübüvve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/535-536. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Ya'kübî, Vehb b. Vâzıh. Tarihu'l-Ya'kübî. 1-6 Cilt, Beyrut: Dam Sader, ts.
• Yavuz, Y. Şevki. “A‘lâmü’n-nübüvve” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/337-338. İstanbul: TDV Yayınları 1989.
• Yavuz, Y. Şevki. “Delâilü’n-nübüvve” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/115-117, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Y. Şevki. “Nübüvvet” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/279-285, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uzeyme Salih. Mustalahâtü’l-Kur’âniyye. Beyrut: y.y. , 1994.