Kelam İlmi Açısından Halk İnanışları Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 156 - 178, 30.06.2024

Ethem Karaçoban

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1428493

Öz

Halk inançları muhteva olarak oldukça geniş bir alanı içine alır. Dinî alana dönük halk inançları olduğu gibi, hava durumu, sosyal, ekonomik, askerî veya sivil hayat, eğlence, üzüntü gibi akla gelebilecek her alanla ilgili olmak üzere halk inançlarına rastlamak olağandır. Makalede daha çok üzerinde durulacak husus, insanlar arasında canlı bir şekilde varlığını sürdüren ve İslâm akāidiyle ilgisi olan halk inançlarıdır. Üzerinde duracağımız halk inançlarının önemli bir kısmı sadece dinî açıdan yanlış olmakla kalmamakta aynı zamanda İslâm akāidinin doğru bir şekilde öğrenilmesinin önüne geçmektedir. Bu yönüyle konu kelâm ilminin alanına girmektedir. Zira kelâm ilminin konusu inanç esaslarıdır. Dolayısıyla kelâm açısından halkın sahip olduğu inançların yapısının ve gündelik hayata yansımalarının bilinmesi önemlidir. Her ne kadar bu tür çalışmalar bazı sosyal disiplinler tarafından yapılsa da kelâm açısından bir boşluğun olduğu ortadadır. Zira bu bilimler dinî hususları bir vaka olarak inceler. Değer yargısında bulunmaz. Halbuki kelâm sadece tespit ile yetinmez. Ait olduğu dinin bakış açısıyla değerlendirmelerde bulunur. Bu onun görevidir. Bilgilerimize göre kelâm ilmi alanında modern araştırma yöntemlerini kullanarak insanların inanç ve davranışlarını inceleyen çalışmaların sayısı azdır. Makalede, temel dinî esasların bir kısmını ve bazı halk inançlarını içeren sorularla, halkın dinî kabul ve yaşayışları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İman, Tevhid, Kültürel etki, Halk inançları

A Research on Folk Belief From The Perspective of Kalām

Öz

Folk beliefs encompass a fairly broad range of content. Just as there are folk beliefs in the religious field, it is common to encounter folk beliefs in every conceivable field such as weather, social, economic, military or civil life, entertainment, and sadness. The focus of this article is predominantly on folk beliefs that continue to exist vividly among people and are related to Islamic beliefs. These folk beliefs are not only religiously incorrect but also hinder the proper understanding of Islamic beliefs. In this regard, the subject falls within the field of kalām, as kalām deals with the principles of belief. Therefore, for kalām, it is important to understand the structure of people’s beliefs and their reflections on daily life. Despite some social disciplines conducting studies in this area, there is an evident gap in terms of kalām, as these disciplines treat religious issues as a case without making value judgments. However, kalām does not merely settle for determination; it evaluates from the perspective of the religion to which it belongs. To the best of our knowledge, there are few studies examining people’s beliefs and behaviors using modern research methods in the field of kalām. In this article, an attempt was made to determine the religious acceptance and life of the people through questions covering some of the basic religious principles and certain folk beliefs.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Faith, Tawhīd, Cultural influence, Folk beliefs

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Risâletü’t-Tevhîd. haz. Reşîd Rızâ. Kahire: Dârü’l-menar, 2. Basım, 1366/1947.
• Altunışık, Remzi vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Sakarya: Sakarya Kitabevi, 2. Basım, 2002.
• Amman, Mehmet Tayfun - Demircioğlu, Sümeyye. “Sakarya Üniversitesi Öğrencilerinin Büyü ve Fala Yönelik İnanç ve Uygulamaları”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 5/11 (2019), 293-323.
• Arslan, Mustafa. “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/1 (2003), 97-116.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1999.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. 8 Cilt, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Çelebi, İlyas. İslâm İnancında Gayb Problemi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
• Çelik, Ali. Halk İnançları. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Türkiye'de Dinî Hayat Araştırması. Ankara: y.y., 2014.
• Dokur Ayşe - Duran Mehmet Abdullah-Meydan Hasan, “Türkiye’de Dindarlığın Görünümü: Dünya Değerler Araştırması Üzerine Boylamsal Bir Analiz”, Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi 21/2 (2021), 733-768. https://doi.org/10.33415/daad.948559
• Duverger, Maurice. Sosyal Bilimlere Giriş. çev. Ünsal Oskay. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 4. Basım, 1990.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Er, İzzet. Din Sosyolojisi Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Fazlur Rahman. İslâm Geleneğinde Sağlık ve Tıp. çev. A. Bülent Baloğlu - Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Fazlur Rahman. İslâm ve Çağdaşlık. çev. Alparslan Açıkgenç - M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
• Freud, Sigmund. Bir Yanılsamanın Geleceği-Bilim ve İman. çev. H. Zafer Kars. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1985.
• Garaudy, Roger. İslâm ve İnsanlığın Geleceği. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat. İstanbul: Erzurum Kitaplığı, 1999.
• Gürkan, Salime Leyla. “Nazar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/443-444. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Hançerlioğlu, Orhan. “Boş İnanç”. Felsefe Ansiklopedisi. 1/191-192. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1977.
• Hasluck, Frederick William. Bektaşîlik Tetkikleri. çev. Ragıp Hulusi. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Karaçoban, Ethem. Gebze ve Çevresinde Yaygın İnanışlar ve Kelâm Açısından Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
• Kesler, M. Fatih. “Kur’ân-ı Kerim’in Evrenselliği ve Tarihselliği”. İslâmi Araştırmalar Dergisi 14/1, (2001), 23-32.
• Kılavuz, Ahmet Saim - Yücedoğru, Tevfik. Üniversite ve Köy Gençliğinin İnanç Problemleri Üzerine Alan Araştırması. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1998.
• Konda Araştırma ve Danışmanlık (KONDA). Gündelik Yaşamda Din Laiklik ve Türban Tartışması (Aralık 2007). https://konda.com.tr/uploads/2007
• Köktaş, M. Emin. Türkiye’de Dinî Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1993.
• Marmara Üniversitesi Nüfus ve Sosyal Politikalar Uygulama ve Araştırma Merkezi. “Sayılarla Türkiye’de İnanç ve Dindarlık”. Erişim 13 Temmuz 2023. https://nsp.marmara.edu.tr/dosya/nsp/Resimler/Say%C4%B1larla%20Tu%CC%88rkiye%27de%20I%CC%87nanc%CC%A7%20ve%20Dindarl%C4%B1k_ebook.pdf
• Magee, Bryan. Yeni Düşün Adamları. haz. Mete Tunçay. çev. İlkay Sunar-Hüldan Gürsel. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
• Mendeş, Necip Fazıl. Ortaöğretim Öğrencilerinin İnanç Esaslarını Algılayış Biçimleri -Tuzla Örneği-. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Müslim, Ebü’l Hüseyn Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul, Çağrı Yayınları, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Anadolu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/110-116. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Örnek, Sedat Veyis. Budunbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1973.
• Pazarlı, Osman. Din Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 3. Basım, 1982.
• Sencer, Muzaffer. Dinin Türk Toplumuna Etkileri. İstanbul: y.y., 1968.
• Tanyu, Hikmet. “Büyü”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/501-506. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tatcı, Mustafa. “Yûnus Emre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/600-606. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Topaloğlu, Bekir. “Âhiret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/543-548. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Tümer, Günay – Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1988.
• Süleyman Uludağ. “Azâim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/299-300. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yanardağ, Ayşe. “Osmanlı Devlet’inde Islahatlar Bağlamında Muska ve Falcılıkla Mücadele Örnekleri”. Milli Folklor 117 (2018), 102-119. https://isamveri.org/pdfdrg/D02414/2018_117/2018_117_YANARDAGA.pdf
• Yılmaz, Selman. Türkiye’de Toplumsal ve Dinî Değişimin İzleri. PDF: Grafiker Yayınları, 2019.