İş Kazası ve Meslek Hastalıklarına Yönelik Kadercilik Ölçeği: Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 179 - 198, 30.06.2024

Metin Yıldız , Mehmet Salih Yıldırım , Yakup Sarpdağı , Zeynep Yıldırım , Asena Köse , Mehmet Emin Atay , Rabia Yıldız

https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1430123

Öz

İşyerlerinde çalışanların iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı tutumlarını ve bu olayların kaçınılmaz veya kontrol dışı olarak algılanıp algılanmadığının belirlenmesi önem arz etmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıklarına yönelik kadercilik algısının doğru yorumlanmaması daha fazla iş kazası ve meslek hastalığı görülmesine neden olabilmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıkları bağlamında kadercilik algısının belirlenmesi için ölçeklerin kullanımı, bu konuların nicel olarak değerlendirilmesine olanak sağlamaktadır. Bu yaklaşım, kadercilik algısının objektif bir biçimde ölçülmesini ve analiz edilmesini mümkün kılmakta olup, böylece ilgili fenomenlerin daha derinlemesine incelenmesine zemin hazırlamaktadır. Bu çalışma iş kazası ve meslek hastalıklarına yönelik kadercilik düzeyini belirlemek amacıyla yapılmış bir ölçek geliştirme çalışmasıdır.
Metodolojik türde yapılan bu çalışma, Ekim 2021-Haziran 2023 tarihleri arasında yürütülmüştür. Literatürden yararlanarak hazırlanan ölçek maddeleri için uzman görüşü alınarak şekillendirilmiş, ön uygulaması yapılmış ve pilot uygulaması 75 kişiyle, Açımlayıcı Faktör Analizi ve Doğrulayıcı Faktör Analizi 242 kişiyle yapılmış, geçerlilik ve güvenilirlik analizleri ile değerlendirilmiştir.
Geliştirilen iş kazası ve meslek hastalıklarına yönelik kadercilik ölçeği için açımlayıcı faktör analizinde ölçek maddelerinin 4 faktör altında toplandığı ve açıklayıcılık katsayısının %53.68 olduğu görülmüştür. Ölçeğe yönelik açımlayıcı faktör analizinin uygulanabilirliğinin ölçümü için KMO değeri 0.854; Bartlett’s Küresellik Testi değeri ise χ2=1996.527; df=153, p<.05 bulunmuştur. Ölçeğin Doğrulayıcı Faktör Analizinde anlamlı bulunmuştur (X²/df= 2.044 RMSEA=.066, AGFI=.858, IFI=.931, TLI=.916, GFI=.894, ve CFI=.930). Uyum indekslerine bakıldığında, ölçeğe ait uyum indekslerinin iyi uyum ve kabul edilebilir uyum indeksi değerleri arasında olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Cranbach Alpha değerine göre ölçeğin iç tutarlık katsayısının 0.81 olduğu görülmüştür.
İş kazası ve meslek hastalıklarına yönelik kadercilik düzeyini belirlemek amacıyla geliştirilen ölçek, geçerlilik ve güvenilirliği yüksek bir ölçektir. 18 maddeden oluşan ölçek 5'li Likert tipi bir ölçektir ve 4 alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçeği yanıtlayan kişinin alabileceği en yüksek puan 90, en düşük puan ise 18'dir. Bu ölçek, özellikle işyerinde anlık gelişen iş kazaları veya işin yürütümü sırasında ve işin yürütümüne bağlı olarak ortaya çıkan meslek hastalıklarına ilişkin kaderci algıların belirlenmesine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Sağlık Sosyolojisi, Kadercilik, İş kazaları, Meslek hastalıkları

Etik Beyan

"İş Kazası ve Meslek Hastalıklarına Yönelik Kadercilik Ölçeği: Ölçek Geliştirme Çalışması (Fatalism Scale for Occupational Accidents and Occupational Diseases: Scale Development Study)" başlıklı bilimsel araştırması Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulunca incelenmiş olup, 19.10.2021 tarih ve 255 sayılı karar ile söz konusu araştırmaya izin verilmiştir.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

Tüm katılımcılara teşekkür ederiz.

Fatalism Scale for Occupational Accidents and Diseases: A Scale Development Study

Öz

It is important to determine the attitudes of employees towards occupational accidents and diseases and whether these events are perceived as inevitable or out of control. Inaccurate interpretation of the perception of fatalism towards occupational accidents and diseases may lead to more occupational accidents and diseases. The use of scales to determine the perception of fatalism in the context of occupational accidents and diseases allows for a quantitative assessment of these issues. This approach makes it possible to objectively measure and analyze the perception of fatalism, thus paving the way for a more in-depth examination of related phenomena. This study is a scale development study to determine the level of fatalism towards occupational accidents and diseases.
This methodological study was conducted between October 2021 and June 2023. The scale was shaped by taking expert opinions for the scale items prepared by making use of the literature, pre-applied and pilot applied with 75 people; Exploratory Factor Analysis and Confirmatory Factor Analysis were conducted with 242 people; and all evaluated with validity and reliability analyzes.
In the exploratory factor analysis for the developed scale of fatalism towards occupational accidents and diseases, it was seen that the scale items were gathered under 4 factors and the explanatory coefficient was 53.68%. In order to measure the applicability of exploratory factor analysis for the scale, KMO value was 0.854 and Bartlett's Test of Sphericity value was χ2=1996.527; df=153, p<.05. Confirmatory Factor Analysis of the scale was also significant (X²/df= 2.044, RMSEA=.066, AGFI=.858, IFI=.931, TLI=.916, GFI=.894, and CFI=.930). Considering the fit indices, it was concluded that the fit indices of the scale were between good fit and acceptable fit index values. According to Cranbach Alpha value, the internal consistency coefficient of the scale was 0.81.
The scale developed to determine the level of fatalism towards occupational accidents and diseases has a high validity and reliability. Consisting of 18 items, the scale is a 5-point Likert-type scale and consists of 4 sub-dimensions. The highest score that the respondent can get is 90 and the lowest score is 18. This scale will contribute to the determination of fatalistic perceptions about sudden occupational accidents in the workplace or work-related diseases caused by the nature of the work or its environment risk factor.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Sociology of Health, Fatalism, Work accidents, Occupational diseases

Kaynakça

• Alavi, Mousa, vd., “Chi-Square For Model Fit In Confirmatory Factor Analysis”. Journal Of Advanced Nursing, 76/9 (2020) 2209-2211.
• Alpar, Reha. Applied Statistics And Validity-Reliability With Examples From Sports, Health And Educational Sciences. Ankara: Detay Publishing, 2010.
• Alpar, Reha. Applied Statistics And Validity-Reliability. Ankara: Detay Publishing, 2012.
• Bilir, Nazmi. “Meslek hastalıkları tanı, tedavi ve korunma ilkeleri”. Hacettepe Tıp Dergisi, 42/4 (2011) 142-157.
• Baydur, Hakan - Eser, Erhan. “Uygulama: Yaşam kalitesi ölçeklerinin psikometrik çözümlenmesi”. Sağlıkta Birikim, 1/2 (2006) 99-123.
• Bobov, Gulruz - Capık, Canturk. “The reliability and validity of the religious health fatalism scale in Turkish language”. Journal of religion and health, 59/2 (November 2020) 1080-1095. https://doi.org/10.1007/s10943-018-0731-y
• Büyüköztürk Şener. A Booklet On Data Analysis For Social Sciences. Ankara: Pegem Publishing, 2010.
• Büyüköztürk Şener. Data Analysis Handbook For Social Sciences Statistics, Research Pattern Spss Applications And Interpretation. Ankara: Pegem Academy. 2017.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler Için Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 25. Basım, 2019.
• Cramer, Duncan - Bryman, Alan. “Quantitative data analysis with SPSS Release 10 for Windows: a guide for social scientists”. Routledge, 2001.
• Çapık, Cantürk vd., “Intercultural Scale Adaptation Stages, Language And Culture Adaptation: Updated Guideline”. Journal Of Nursing-Florence Nightingale, 26/3 (October 2018). 199-210. 10.26650/FNJN397481
• Çokluk, Ömay vd., Multivariate statistics for social sciences: SPSS and LISREL applications. Ankara: Pegem Akademi, 2010.
• Egede, Leonard E. - Ellıs, Charles. “Development and psychometric properties of the 12-item diabetes fatalism scale”. Journal of general internal medicine, 25 ( November 2010) 61-66.
• Esparza, Oscar A, vd. “Simultaneous development of a multidimensional fatalism measure in English and Spanish”. Current Psychology, 34 (September 2015) 597-612. https://doi.org/10.1007/s12144-014-9272-z
• Ezgin, Rahime. İşçi Sağlığı Ve Iş Güvenliği Kavramının Irdelenmesi Ile Otomotiv Sanayinde Işçi Sağlığı Ve Iş Güvenliği Uygulamaları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Universitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Field Andy, Discovering statistics using SPSS. London (UK): Sage Publications Ltd. 2009.
• Henson, Robin K.- Roberts, J. Kyle. “Use Of Exploratory Factor Analysis In Published Research: Common Errors And Some Comment On Improved Practice”. Educational and Psychological measurement, 66/3 (2006) 393-416. https://doi.org/10.1177/0013164405282485
• Ho, Ree Chan vd., Impact Of Globalization And Advanced Technologies On Online Business Models. IGI Global, 2021.
• Hooper, Daire vd., “Evaluating Model Fit: A Synthesis Of The Structural Equation Modelling Literature”. In: 7th European Conference On Research Methodology For Business And Management Studies. (2008) 195-200.
• Karabiber, Cansu, vd., “Bir Tıp Fakültesi Hastanesi Sağlık Çalışanlarında İş Sağlığı-Güvenliği Durumu Ve Risk Faktörleri”. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi 5/3 (Ekim 2018), 367-375. https://doi.org/10.17681/hsp.366638
• Karasar, Niyazi. Scientific Research Method. Ankara: Nobel Publishing, (2005) 9-13.
• Kline, Rex B. “Convergence of structural equation modeling and multilevel modeling”. The SAGE handbook of innovation in social research methods, (2011) 562-589. https://doi.org/10.4135/9781446268261.n31
• Köse, Yıldız. Hastanelerde Çalışan Hemşirelerin Iş Sağlığı Ve Güvenliği Konusundaki Bilgi Ve Farkındalık Düzeylerinin Değerlendirilmesi. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Lewis, Todd F. "Evidence regarding the internal structure: Confirmatory factor analysis". Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 50/4 (2017) 239-247.
• Marshall, Andrea P. vd., "Assessing Psychometric Properties Of Scales: A Case Study". Journal of Advanced Nursing, 59/4 (2007) 398-406.
• Mcmillan, James H. - Schumacher, Sally. "Evidence-based inquiry". Research in education, 6/1 (2006) 26-42.
• Munro, Barbara Hazard. Statistical methods for health care research. lippincott williams & wilkins, 2005.
• Önder, Ömer Rıfkı, vd., "Ankara Numune Eğitim Ve Araştirma Hastanesinde Çalişan Hekim Ve Hemşirelerin Geçirdikleri İş Kazalari Ve Meslek Hastaliklari Yönünden Değerlendirilmesi". Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi, 10/1 ( Haziran 2011), 31-44.
• Pallant, Julıe. SPSS kullanma kılavuzu: SPSS ile adım adım veri analizi. Çev. Sibel Balcı - Berat Ahi. İstanbul: Anı Yayıncılık, 2017.
• Polit, Denise F., - Cheryl, Tatano Beck. Nursing Research: Generating And Assessing Evidence For Nursing Practice. Lippincott Williams & Wilkins, 2008.
• Seçer İsmail. Psikolojik test geliştirme ve uyarlama süreci: SPSS ve LISREL uygulamaları. İstanbul: Anı yayıncılık, 2018.
• Schermelleh-Engel, Karin - Moosbrugger, Helfried. "Evaluating The Fit Of Structural Equation Models: Tests of Significance And Descriptive Goodness-Of-Fit Measures". Methods of psychological research online, 8/2 (2003) 23-74.
• Şeker, Hasan - Gençdoğan, Başaran. Psikolojide Ve Eğitimde Ölçme Aracı Geliştirme. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 2006.
• Şimşek, Ömer Faruk. Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş: Temel Ilkeler Ve LISREL Uygulamaları. İstanbul: Ekinoks Yayınevi, 2020.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi Ve SPSS ile Veri Analizi. İstanbul: Nobel Yayıncılık, 4. Basım, 2010.
• Tezbaşaran Ata. Likert tipi ölçek hazırlama kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2008.
• Uzuntarla, Yasin - Uzuntarla, Fatma. "The Fatalism Approaches According To The Frequency Of Occupational Accidents And Other Sociodemographic Characteristics Of Health Workers". Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 13/2 (Haziran 2019) 151-158. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.569677
• Williams, Brett vd., "Exploratory Factor Analysis: A Five-Step Guide For Novices". Australasian journal of paramedicine, 8 (2010) 1-13.
• Yavan, Öznur. "The Influence of Perceived Risk and Fatalism on Job Security Perception in Underground Mining". Karaelmas Journal of Occupational Health and Safety, 1/1 (Aralık 2017) 58-64.