Ottoman Women Between Privacy and Profit

Yıl 2022, , 77 - 105, 15.04.2022

Arif Bilgin

https://doi.org/10.54462/kadim.1086088

Öz

This article investigates non-elite Ottoman women and the degree of and reasons for their participation in economic activities before the modern period. It argues that Ottoman women mostly chose to act by deputies or stayed away from the market even if they had financial resources and this limited participation into economic activities can be explained by two main factors: financial necessities and privacy. While the perceptions of necessity and privacy changed from region to region, local customs played an essential role in developing these concepts. In order to check these arguments and collect data, we used the travel book of Evliya Çelebi, and numerous court records in addition to secondary literature. These sources offer ways to comprehensively understand Ottoman women's perception of privacy and pinpoint how they used their money and wealth acquired through various means. Thus, the study establishes that Ottoman women tended to sell their possessions and whenever they had cash, they usually gave it to their spouses or bought houseware or jewelry. Still, some women supported their households by manufacturing or selling products in markets. The fact that most of the working women were primarily employed in household services shows that for Ottoman women privacy outweighed profit.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Women, Women’s Studies, Virtuous Lady, Inheritance Law, Deputy, Privacy, Housework

Mahremiyet ve Kazanç Arasında Osmanlı Kadını

Öz

Bu makale, seçkinler dışındaki Osmanlı kadınlarının modern dönem öncesinde iktisadi faaliyetlere ne düzeyde katıldıklarını ve bunun nedenlerini araştırmaktadır. Çalışmada Osmanlı kadınlarının ekonomik faaliyetlerde bizzat yer almalarının sınırlı kalmasının, vekil kullanmayı ya da yeterli düzeyde sermayeye sahip olsalar da ekonomik aktivitelerden uzak durmayı tercih etmelerinin, ihtiyaç durumları ve mahremiyet algılarına bağlı olarak oluştuğu iddia edilmektedir. Osmanlı kadınının ihtiyaç ve özellikle de mahremiyet algısının yöreden yöreye değişmesi, bu algının oluşumunda örfün önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Söz konusu iddiaları sınamak ve ilgili bulguları elde etmek için mevcut literatür yanında Evliya Çelebi Seyahatnamesi ve çok sayıda mahkeme kaydı kullanılmıştır. Bu kaynaklardaki veriler hem Osmanlı kadınlarının mahremiyet algısını kapsamlı bir şekilde tespit etmeye hem de çeşitli yollardan edindikleri para ve mal birikimini nasıl kullandıklarını belirlemeye imkân vermektedir. Bu çerçevede Osmanlı kadınlarının edindikleri malları genellikle satma eğiliminde oldukları, nakit paraları ise kocalarına verdikleri veya ev eşyası ya da mücevher alımında kullandıkları anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, kimi kadınların sınaî üretim süreçlerine katılarak veya pazarda satış yaparak aile ekonomisine katkıda bulunmaktan geri durmadıkları tespit edilmiştir. Çalışan kadınların büyük kısmının ise ev içi hizmetlerde istihdam edilmesi, Osmanlı kadınının mahremiyet ve kazanç çizgisinde birincisine yakın durduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kadını, Kadın Çalışmaları, Muhaddere, Miras Hukuku, Mahremiyet, Vekil, Ev İçi Hizmetler.

Kaynakça

• Ağır, Seven. “The Rise and Demise of Gedik Markets in Istanbul, 1750-1860”. The Economic History Review 71/1(2018), 133-156.
• Aksoy, Numan Durak. “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Şeri Mahkemeleri Kullanması (Kayseri Örneği)”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 186 (Haziran 2010), 165-199.
• Albayrak, Gökçen Coşkun. “Osmanlı’da Kadın İşletmeciler: 18. Yüzyılda İstanbul’un Kadın Hamamcıları”. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi. 7/2 (Aralık 2021), 55-100.
• Araz, Yahya. 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Araz, Yahya. Osmanlı İstanbul’unda Çocuk Emeği: Ev İçi Hizmetlerde İstihdam Edilen Çocuklar (1750-1920). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2020.
• Bulunur, Kerim İlker. “Kurmaca ile Gerçek Arasında Evliya Çelebi’nin Dağıstan Seyahati”. Yeni Türkiye 79 (2015), 165-174.
• Bursa, Fatih. Manisa’nın 14 Numaralı H. 1200 Tarihli Şer’iyye Sicil Defteri (Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi). Niğde: Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Coşgel, Metin – Ergene, Boğaç. The Economics of Ottoman Justice: Settlement and Trial in the Sharia Courts. New York: Cambridge University Press, 2016.
• Çevik, Murtaza. 78/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Scili (H.1078-1079/M.1668) Transkripsiyon ve Değerlendirme. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Çördük, Selahattin. 20/1 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili H1027/M1617. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Ebussuud Efendi. Şeyhülislam Ebussuud Efendi’nin Fetvaları: Feteva-yı Ebussuud. haz. Abdullah Demir - Ramazan Günay. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
• Elbirlik, Leyla Kayhan. Negotiating Matrimony: Marriage, Divorce, and Property Allocation Practices in Istanbul, 1755-1840. Cambridge, MA: Harvard University, History and Middle Eastern Studies, Ph.D. Dissertation, 2013.
• Erden, Gülseren. 1890 numaralı Trabzon Şeriyye Siciline Göre “Trabzon” (1727-1728). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Ergene, Boğaç A. Local Court, Provincial Society and Justice in the Ottoman Empire. Leiden: Brill, 2003.
• Ergin, Nina. “1752 İstanbul’unda Hamamların ve Hamam Çalışanlarının Haritasını Çıkarmak”. Ekmek Aslanın Ağzında: Osmanlı Şehirlerinde Hayatlarını Kazanmak İçin Mücadele Eden Zanaatkarlar. ed. Suraiya Faroqhi. 125-153. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Ergin, Nina. “Bathing Business in Istanbul: A Case Study of the Çemberlitaş Hamami in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”. Bathing Culture of Anatolian Civilizations: Architecture, History, and Imagination. ed. Nina Ergin. 142-168. Paris: Peeters Publishers, 2011.
• Erünsal, İsmail E. Yirmi İki Mürekkep Damlası. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 1. Kitap. haz. Robert Dankoff vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 2. Kitap. haz. Zekeriya Kurşun vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 3. Kitap. haz. Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 4. Kitap. haz. Yücel Dağlı - Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 5. Kitap. haz. Yücel Dağlı vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 7. Kitap. haz. Yücel Dağlı vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: 9. Kitap. haz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Faroqhi, Suraiya. “Land Transfer, Land Disputes and Askeri Holdings in Ankara (1592-1600)”. Mémorial Ömer Lütfi Barkan. ed. Robert Mantran. 87-99. Paris: Adrien Maisonneuve, 1980.
• Faroqhi, Suraiya. “Women, Wealth and Textiles in 1730’s Bursa”. Living the Good Life Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteenth Century. ed. Elif Akçetin - Suraiya Faroqhi. 213-235. Leiden-Boston: Brill, 2018.
• Faroqhi, Suraiya. “Women's Work, Poverty and the Privileges of Guildsmen”. Archiv Orientalni 69/2 (2001), 155-164.
• Faroqhi, Suraiya. Orta Halli Osmanlılar: 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Sahipleri ve Evler. çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2007.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. çev. Elif Kılıç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. çev. Neyyir Kalaycıoğlu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.
• Faroqhi, Suraiya. Stories of Ottoman Men and Women: Establishing Status, Establishing Control. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2002.
• Figenkaplan, Büşra. Osmanlı Eyüb’ünde Kadın ve Mülkiyet (1700-1725). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Gemici, Nurettin. Evliya Çelebi’nin Gözlemleriyle 17. Yüzyılda Kadınlar. İstanbul: 2011.
• Gerber, Haim. “Social and Economic Position of Women in an Ottoman City, Bursa, 1600-1700”. IJMES 12 (1980), 231-244.
• Güner, Hüsniye. 21 Numaralı Ayıntab Şer’iyye Sicili Defteri H. 1059-1060 (1649-1650) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi. Muğla: Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Gürel, Berna. 66 Numaralı Davutpaşa Kadılığı Defterine Göre Bölgenin Sosyal ve Ekonomik Durumu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Haliloğlu, Gülhan. 77 Numaralı İstanbul Şer’iyye Sicili (Davutpaşa Mahkemesi). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• İpşirli, Betül. “Osmanlı Hukuk Çalışmalarında Kadın”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 572-622. Jennings, Ronald. “Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records - the Sharia Court of Anatolian Kayseri)”. JESHO 18/1 (1975), 53-114.
• Kavaklı Kundakçı, Sibel. “Osmanlı’da Mahkeme ve Kadın: Mahkemede Kadınların Taraf Olduğu Konular (1732-1733)”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/3 (2019), 1788-1812.
• Kırpık, Cevdet. 1830 Numaralı Trabzon Şeriyye Siciline Göre Kentin Sosyal ve Ekonomik Hayatı (1643-1644). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Marcus, Abraham. Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri: Halep. çev. Mehmet Emin Baş. İstanbul: 2013.
• Maydaer, Saadet. “Osmanlı Klâsik Döneminde Kadınların Servet Edinme Yolları (Bursa Örneği)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 30-46.
• Maydaer, Saadet. XVI. Yüzyılda Bursa Kadınları. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Montagu, Lady Mary Wortley. Turkish Embassy Letters. haz. M. Jack - A. Desai. Londra: Virago Book, 1993.
• Pantık, Ramazan. “Osmanlı’da İcareteyn Uygulaması Hakkında Yeni Değerlendirmeler”. Vakıflar Dergisi 48 (2017), 75-104.
• Pehlivan, Fatma. 1849 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre Trabzon Şehrinin Sosyal ve Ekonomik Hayat[ı] (1676-1677). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Peirce, Leslie Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet. çev. Ülkün Tansel. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2005.
• Seng, Yvonne. “Standing at the Gates of Justice: Women in the Law Courts of Early Sixteenth-Century Üsküdar, İstanbul”. Contested States: Law, Hegemonyalnd Resistence. ed. Mindie Lazarus-Black - Susan F. Hirsch. 184-206. New York: Routledge, 1994.
• Şeyhülislam Feyzullah Efendi. Fetevâ-yı Feyziye. haz. Süleyman Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Şeyhülislam Yenişehirli Abdullah Efendi. Behçetü’l-Fetâvâ. haz. Süleyman Kaya vd. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Timbil, Rabia Sultan. 19 Numaralı Gaziantep Şer’iye Siciline Göre Mülk Satışları (1647-1648). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Zarinebaf, Fariba. “From Mahalle (Neighborhood) to the Market and the Courts Women, Credit, and Property in Eighteenth-Century Istanbul”. Across the Religious Divide: Women, Property, and Law in the Wider Mediterranean (ca. 1300-1800). haz. Jutta Gisela Sperling - Shona Kelly Wray. 224-237. New York: Routledge, 2009.
• Zarinebaf, Fariba. “The Role of Women in the Urban Economy of İstanbul, 1700-1800”. International Labor and Working Class History. 60 (Fall 2001), 141-152.