Evrensel İletişim Hayalinde Bir Osmanlı Aydını: Hüseyin Tevfik

Yıl 2024, , 113 - 128, 15.04.2024

Sevda Kaman

https://doi.org/10.54462/kadim.1313879

Öz

Yapma dil projelerinin birçoğunda sözlü/yazılı iletişime elverişli, kolay ve çabuk öğrenildiği iddia edilen yeni bir dil inşa edilirken bazılarında pasigrafi ve kriptolojiye dayalı yazılı iletişim esas alınmıştır. Osmanlının kozmopolit yapısının, ana dillerinden başka dil bilemeyenlerin ticari ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkilediğini gören 20. yüzyıl Osmanlı aydını Hüseyin Tevfik, (İştirak Beyânı Musavver) Şifre-i Umûmî Târifâtı (1326/1910) isimli eserinde sayısal işaretlerin evrenselliğinden yararlanarak geliştirdiği şifreleme sistemiyle dil öğrenme zahmeti olmadan farklı dilleri konuşanların anlaşabileceğini savunmuştur. Bu makalede Hüseyin Tevfik’in yabancı dil bilmeden evrensel yazılı iletişimin mümkün olduğunu göstermek gayesiyle kaleme aldığı ve çağının evrensel iletişim problemine çözüm önerisi olarak sunduğu eserini incelemek ve aynı amaçla tasarlanan yapma dil projeleriyle karşılaştırarak yapma diller tarihçesine katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Makalede Şifre-i Umûmi Târifâtı tanıtıldıktan sonra eserin kriptoloji ve pasigrafiye dayalı diğer yapma dil projeleri ile arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Evrensel Yazılı İletişim, Yapma Diller, Pasigrafi, Kriptoloji, Hüseyin Tevfik

An Ottoman Intellectual Dreaming of Universal Communication: Hüseyin Tevfik

Öz

In many artificial language projects, a new language was constructed, which was claimed to be suitable for oral/written communication and easy and quick to learn, while in others, written communication based on passigraphy and cryptology was taken as a basis. Hüseyin Tevfik, the 20th-century Ottoman intellectual who observed that the cosmopolitan structure of the Ottoman Empire negatively affected the commercial and social relations of those who could not speak a language other than their mother tongue, argued in his work İştirak Beyânı Musavver) Şifre-i Umûmî Târifâtı (1326/1910) that speakers of different languages could communicate with the encryption system he developed by utilizing the universality of numerical signs without the pain of learning a language. This article aims to analyze Hüseyin Tevfik's work, which he wrote to show that universal written communication is possible without knowing a foreign language and which he presented as a solution to the universal communication problem of his time, and to contribute to the history of artificial languages by comparing it with artificial language projects designed for the same purpose. After introducing Şifre-i Umûmî Târifâtı (1326/1910), the article will focus on the similarities and differences between the work and other artificial language projects based on cryptology and passigraphy.

Anahtar Kelimeler

Universal Written Communication, Artificial Languages, Passigraphy, Cryptology, Hüseyin Tevfik

Kaynakça

• Barry, Gerald vd. (ed.). Communication And Language: Networks Of Thought And Action. London: Macdonald, 1965.
• Eco, Umberto. Avrupa Kültüründe Kusursuz Dil Arayışı. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2004.
• Foer, Joshua. “Annals of Linguistics: Utopian For Beginners”. New Yorker 24/31 (December 2012), 86-97.
• Hüseyin Tevfik bin İsmail Zühdü. (İştirak Beyânı Musavver) Şifre-i Umûmî Târîfâtı. İstanbul: Ahmet İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1326.
• Kahveci, Kutsi. “Evrensel Karakterizm Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/28-29 (2002), 299-311.
• Kaman, Sevda. Dillerle Temasta Şifreleme Örneği Hüseyin Tevfik’in (İştirak Beyânı Musavver) Şifre-i Umûmî Târîfâtı. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Kaman, Sevda. “Osmanlı Matbuatında Yapma Diller”. Türkiyat Mecmuası 32/2 (2022), 717-736.
• Kircher, Athanasius. Polygraphia Nova Et Universalis, Ex Combinatoria Arte Detecta (Etc.) In Tria Syntagmata Distribute. Rome: Varesius, 1663.
• Koç, Mustafa.“Bilim Tarihinin İlk Yapma Dili Bâleybelen”. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi: Felsefe = International Congress of Asian and North African Studies. ed. Zeki Dilek vd., 3/269-278. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2008.
• McCracken, George. “Athanasius Kircher’s Universal Polygraphy”. ISIS The University of Chicago Press on behalf of The History of Science Society 39/4 (1948), 215-228.
• Okrent, Arika. In the Land of Invented Languages: Adventures in Linguistic Creativity, Madness, and Genius. New York: Spiegel & Grau, 2009.
• Reeds, Jim. “Solved: The Ciphers in Book iii of Trithemius’s Steganographia”. Cryptologia 22/4 (1998), 1-28.
• Salmon, Vivian. “Cave Beck: a Seventeenth Century Ipswich Schoolmaster and His ‘Universal Character’”. The Study of Language in 17th-Century England. Amsterdam: John Benjamins, 1979.
• Saydam, Yelda. “Language Use In The Ottoman Empire And Its Problems”. Ekklesiastikos Pharos. 91/1 (2009), 38-57.
• Strasser, Gerhard F. “The Rise of Cryptology in the European Renaissance”. The History of Information Security: A Comprehensive Handbook. ed. Karl Maria Michael de Leeuw vd. 1-49. Amsterdam: Elsevier B.V., 2007.
• Yılmaz, Engin. Temel Dil Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi, 2014.
• Elektronik Kaynaklar
• Batchelor, Robert. “The Republic of Codes: Cryptographic Theory and Scientific Networks in the Seventeenth Century”. Stanford. Erişim 10 Ekim 2022. http://www.stanford.edu/dept/HPS/WritingScience/Cryptography.htmlviewed5/12/2004.