The Crimean Bargain in the Middle of the 1768-1774 Ottoman-Russian War: Focsani Peace Negotiations

Yıl 2022, Cilt , Sayı 3, 1 - 30, 15.04.2022

Hakan YILDIZ

https://doi.org/10.54462/kadim.1070241

Öz

The first of the two attempts to ensure peace during the six-year-long war (1768-74) between the Ottoman Empire and Russia was the negotiations held near the town of Focsani on the border of Wallachia and Moldavia. The importance of the Focsani Negotiation is that the independence of Crimea, which was an Ottoman Muslim territory, came to the fore in an interstate negotiation with the Ottoman caliphate. Therefore, these are interesting diplomatic processes in which a political issue was in question with its divine qualities. Since the Russian representatives recognized Crimea’s independence as the precondition, and the Ottomans disagreed, claiming it against the religion of Islam and the Caliphate, the meeting ended with disagreement without negotiating on subsequent articles despite long discussions. This article analyses the Focsani Peace Negotiations briefly mentioned in the literature of eighteenth century Ottoman-Russian relations first time separately with the personal and political performances of Ottoman and Russian negotiators. Thus, it predicts the effect of diplomatic initiatives on the war process and how the losses and gains of each side shaped their political future. The study benefits from chronicles written by eyewitnesses, secondary sources, and official documents related to the subject.

Anahtar Kelimeler

Yenişehirli Osman Efendi, Focsani Negotiations, 1768-1774 Ottoman-Russian War, Yenişehirli Osman Efendi, Yasinizade Osman Efendi, Grigory Orlov, Alexei Obreskhov

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı Ortasında Kırım Pazarlığı: Fokşan Barış Müzakereleri

Öz

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1768 yılından 1774 yılına kadar altı yıl devam eden uzun savaş sürecinde barış sağlamak için yapılan iki girişimden ilki, Eflak ile Boğdan sınırındaki Fokşan kasabası yakınlarında yapılan müzakerelerdir. Fokşan görüşmelerinin önemi, ilk kez Osmanlı Müslüman mülkü olan Kırım’ın bağımsızlığının Osmanlı hilafeti ile birlikte devletlerarası bir müzakerede gündeme gelmesidir. Dolayısıyla söz konusu görüşmeler, siyasî bir meselenin dinî nitelikleriyle birlikte tartışıldığı diplomatik bir süreç olarak da ilgi çekicidir. Müzakerelerde Kırım’ın bağımsızlığı, Rus tarafınca ön şart olarak öne sürüldüğü, Osmanlı tarafınca ise İslâm dinine ve hilafete aykırılığı gerekçesiyle reddedildiği için diğer maddelere geçilememiş ve görüşmeler anlaşmazlıkla sonuçlanmıştır. Bu makale, daha önce XVIII. yüzyıl Osmanlı-Rus ilişkilerine dair yapılan çalışmalarda kısaca değinilen Fokşan barış müzakerelerini, ilk kez müstakil bir başlık altında ve Osmanlı-Rus müzakerecilerin şahsî, siyasî performansları çerçevesinde ayrıntılı olarak incelemeyi ve değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Böylece, diplomatik girişimlerin Osmanlı-Rus Savaşı’nın sürecine etkisi ve savaşın sonucundaki kayıpların ve kazançların her iki devletin siyasî geleceğini nasıl şekillendireceğine dair bazı öngörülere ulaşmak mümkün olabilecektir. Araştırmada konu ile ilgili basılı eserler ve bazı resmî belgelerin yanında, olaylara şahit olan kişilerin kaleme aldığı bütün kroniklerden yararlanılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fokşan Müzakereleri, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Yenişehirli Osman Efendi, Yâsinîzâdede Osman Efendi, Gregori Grigoreviç Orlov, Aleksey Obreşkov

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Düvel-i Ecnebiyye Belgeleri (A.DVN.DVE); Mühimme Defterleri (A.DVN.MHM.d); Cevdet-Hariciye Belgeleri (C.HR).
• TSMA, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. Enderûn Kütüphanesi (TSMA.e).
• Ahmed Cevdet Paşa. Târîh-i Cevdet. nşr. Mehmet İşpirli. 5 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Ahmed Resmî Efendi, Hulâsatü’l-İʿtibâr A Summary of Admonitions: A Chronicle of the 1768-1774 Russian-
• Ottoman War, nşr. Ethan L. Menchinger. Istanbul: The Isis Press, 2011.
• Aksan, Virginia. Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmed Resmî Efendi (1700-1783). çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
• Aksan, Virginia. Kuşatılmış Bir İmparatorluk-Osmanlı Harpleri 1700-1870. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Altun, Abdullah. Said b. Halil İbrahim'in ‘Tarih-i Sefer-i Rusya’ Adlı Eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Beydilli, Kemal. Büyük Friedrich ve Osmanlılar: XVIII. Yüzyılda Osmanlı-Prusya Münasebetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1985.
• Beydilli, Kemal. “III. Mustafa (1757–1774). Kaynarca Öncesi bir Padişah Portresi”. Ottoman Studies/Osmanistische Studien 8 (2019), 189-245.
• Bozkurt, Fatih - Aslantürk, Ahmet H. “İlginç Bir Kadı Sicili: 1768-1774 Osmanlı-Rus Harbi’ne Dair Kayıtlar”. History Studies 4/1 (2012), 47-88.
• Câvid, Ahmed. Osmanlı-Rus İlişkileri Tarihi-Ahmed Câvid Bey’in Müntehabâtı, nşr. Adnan Baycar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2004.
• Câvid, Ahmed. Târîh-i Ahmed Câvid. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Koleksiyonu, 92, 1b-430a.
• Çalışkan, Saffet. Vekāyi-nüvis Enverî Sadullah Efendi ve Tarihi'nin 1. Cildinin Metin ve Tahlili (1182-1188/1768-1774). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Demir, Uğur. 1768 Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi (1755-1768). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Fedakar, Cengiz. “Mora İsyanı (1770)”. Abdülkadir Özcan'a Armağan: Tarihin Peşinde Bir Ömür. haz. Hayrunnisa Alan vd. 587-604. İstanbul: Kronik Kitap, 2018.
• Fisher, Alan W. “Rusya’nın Kırım’ı İlhakı (1772-1782)”. çev. Refhan Dedeoğlu. Emel 75 (1973), 13-25.
• Giridî, Ahmed Resmî Efendi. Ahmed Resmî Efendi Hulâsatu'l-İ‘tibâr (1768-1774 Osmanlı-Rus Harbi Tarihçesi). nşr. Osman Köse. Ankara: Gazi Kitabevi, 2011.
• Giridî, Ahmed Resmî Efendi. Hulâsatü'l-İ‘tibâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 2256, 1a-45a.
• Gönel, Hüseyin. “Yıkılupdur Bu Cihân ve Altı Nazîre”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/28 (2013), 118-128.
• Halîm Giray, Gülbün-i Hânân. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1290/1873-1874.
• Hammer, Joseph Von. Geschicte des Osmanischen Reiches. 10 Band. Wien, 1832.
• İlgürel, Mücteba. “Vâsıf Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/535-537. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İşipek, Ali Rıza - Aydemir, Oğuz. 1770 Çeşme Deniz Savaşı 1768-1774: Osmanlı-Rus Savaşları. İstanbul: Denizler Kitabevi, 2006.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. 5 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2005.
• Kesbî, Mustafa. İbret-nümâ-yı Devlet-i Câvid. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, 5945, 1b-230b.
• Kireev, Nikolay G. “XVIII. Yüzyıl Ortalarında Karadeniz'de Rus-Türk Ticaret İlişkilerinin Kurulması”. Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl Sempozyumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Köse, Osman. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi-Başlangıçtan 1917'ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1948.
• Massie, Robert K. Büyük Petro. çev. Hakan Abacı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Massie, Robert K. Çariçe Katerina. çev. Hakan Abacı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî. haz. Nuri Akbayar. çev. Seyit Ali Kahraman. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Mustafâ Nûrî Paşa, Netâyicü'l-Vukû‘ât. 4 Cilt. İstanbul: Uhuvvet Matba‘ası, 1327/1909-1910.
• Sertoğlu, Midhat. Mufassal Osmanlı Tarihi, 6 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Soloviev, Sergey M. History of Russia. ed. George E Munro. 48 Cilt. Florida: Gulf Breeze Academic International Press, 1991.
• Sorel, Albert. On Sekizinci Asırda Mesele-i Şarkıyye ve Kaynarca Muâhedesi. çev. Yusuf Ziya. İstanbul: İdeal Kültür ile Yayıncılık, 2016.
• Şem'dânizâde, Fındıklılı Süleyman Efendi. Mür'it-Tevârîh. nşr. Münir Aktepe. 2 A-B Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
• Şirokorad, Alexander Borisovich. Rusların Gözünden 240 Yıl Kıran Kırana Osmanlı-Rus Savaşları-Kırım, Balkanlar, 93 Harbi ve Sarıkamış. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Tansel, Selahattin. “1768 Seferi Hakkında Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 8/4 (1950), 475-536.
• Tikkanen, Amy. “Focşani”. Encyclopaedia Britannica. Erişim 20 Aralık 2021. https://www.britannica.com/place/Focsani
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Cilt IV/1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Basım, 1982.
• Vâsıf, Ahmed Efendi. Ahmed Vâsıf Efendi ve Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakāiku’l-Ahbâr’ı: 1166-1188/1752-1774. nşr. Nevzat Sağlam. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Vâsıf, Ahmed Efendi. Mehâsinü'l-Âsâr ve Hakâ'ikü'l-Ahbâr. 2 Cilt. İstanbul: Matba‘a-i Âmire, 1219/1804-1805.
• Yıldız, Kurtuluş. Reisülküttâb Recâî Mehmed Emîn Efendi'nin Osmanlı-Rus Savaşı'na Dâir Derlediği Resmî Yazılar (1769-1772). Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. 7 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011.