Geçiş Döneminde Bir Osmanlı Payitahtı: Edirne’nin Kent Yönetimindeki Dönüşüm (18. ve 19. Yüzyıllar)

Yıl 2022, Sayı 4, 27 - 38, 15.10.2022

Gürer KARAGEDİKLİ

https://doi.org/10.54462/kadim.1168308

Öz

Modern tarihyazımı Edirne’nin sosyo-mekânsal ve politik pozisyonunun 17. ve erken 18. yüzyıllarda en üst seviyeye ulaştığı konusunda fikir birliğine sahiptir. Bu dönemde, Osmanlı padişahları art arda kalıcı olarak Edirne’de ikamet ettiğinden, şehir adeta bir de facto başkent statüsü kazanmıştır. Osmanlı sultanlarının fiziki varlığı ve imparatorluk kurumları şehre 18. yüzyıl sonuna kadar mekansal ve demografik stabilite getirmişse de, Edirne 19. yüzyıl boyunca devam eden modern reformlar yoluyla ciddi değişikliklerin yaşandığı bir şehir halini almaya başlamıştır. İlaveten, yeni reformlar kent yönetimine gayrimüslimler dahil şehir sakinlerinin oransal katılımını da beraberinde getirmiştir. Osmanlı arşiv belgeleri ve Edirne şer’iyye sicillerinin temel kaynak olarak kullanıldığı bu çalışma, 19. yüzyılda gerçekleşen bu reformların Edirne gibi bir payitahtta kentsel yönetimi nasıl dönüştürdüğünü araştırmaktadır. Elinizdeki çalışma, 19. Yüzyıl Edirne’sinin, artık 18. yüzyılda kendine has kurumlarla daha otonom şekilde idare edilen payitahtıyla aynı olmadığı önerisinde bulunacaktır. Ne var ki, merkezileşme çabaların askeri, idari ve finansal meseleleri bir araya getirerek, vilayet, sancak ve kaza merkezi olan Edirne’nin Balkanlardaki önemli pozisyonunu etnik ve dini olarak daha katılımcı bir sistemin ihdas edildiği Tanzimat döneminde de muhafaza ettiği iddia edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Edirne, Kent İdaresi, Tanzimat, Dönüşüm, Gayrimüslim

An Ottoman Imperial City in Transition: Transformation of Urban Governance in Edirne (18th -19th Centuries)

Öz

Modern historiography has a consensus over Edirne’s well-established socio-spatial and political position that reached its peak during the late seventeenth and early eighteenth centuries. In this period, the city gained a de facto capital status as consecutive Ottoman sultans permanently resided in Edirne. While the physical presence of the Ottoman sultans and imperial institutions in Edirne brought about a spatial and demographic stability to the city until the late eighteenth century, Edirne witnessed major transformations through new imperial implementations throughout the nineteenth century. Furthermore, the new reforms brought about the proportional participation of city dwellers in the city’s governance, including the non-Muslims. Based on Ottoman archival sources and Muslim court registers of Edirne, the present paper investigates how the reforms of the nineteenth century transformed this “imperial city” vis-à-vis its urban governance. The paper suggests that in the nineteenth century Edirne was not the same imperial city governed in a more autonomous way in the eighteenth century anymore. However, while centralization efforts meant that military, administrative and financial responsibilities in the administration of provinces were converged, now as a provincial center, Edirne maintained its position in the Tanzimat era when a more participatory system in this ethno-religiously diverse city formed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Edirne, Urban Governance, Transformation, non-Muslims

Kaynakça

• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Dahiliye (C.DH). BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye (C.AS). BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hatt-ı Hümayun (HAT). BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Ruus Kalemi Defterleri (A.RSK.d), nr.1670. Ankara Milli Kütüphane, Edirne Şer‘iyye Sicilleri, nr.141, 147.
• Ahmed Bâdi Efendi. Riyaz-ı Belde-i Edirne. 5 vols. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Akyıldız, Ali. “Muhtar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/352-357.Istanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Research on the Ottoman Fiscal Survey.” Studies in the Economic History of the Middle East. ed. Michael A. Cook. 163-171. London: Oxford University Press, 1978.
• Baykal, Bekir Sıtkı. “Edirne’nin Uğramış Olduğu İstilâlar”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. 178-198. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Emecen, Feridun M. “Tarih Koridorlarında Bir Sınır Şehri: Edirne”. Edirne: Serhattaki Payitaht. ed. Emin Nedret İşli - M. Sabri Koz. 49-69. İstanbul: Yapı Kredi, 1998.
• Evci, Tevfik. Tanzimat Döneminde Edirne (1839-1908). Ankara: Hacettepe University, Institute of Social Sciences, PhD thesis 2019.
• Eyice, Semavi. “Bizans Devrinde Edirne ve Eserleri”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. 39-76. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Gökbilgin, Tayyip. “Edirne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/425-431. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı, 1994.
• Gökbilgin, Tayyip. XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası, Vakıflar-Mülkler-Mukataalar. İstanbul: İşaret Yayınları, 2007.
• Gökbilgin, Tayyip. “Edirne Şehrinin Kurucuları”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. 161-178. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• İnalcık, Halil. “Edirne’nin Fethi (1361)”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. 137-159. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• İşli, Emin Nedret - Sabri Koz (Ed.). Edirne: Serhattaki Payitaht. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Kansu, Şevket Aziz. “Edirne’nin Tarihöncesine Ait Araştırmalar”. Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı. 13-20. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Karagedikli, Gürer. “Bir Payitahtı Yeniden Düşünmek: 18. Yüzyıl Başlarında Edirne Şehrinin Sosyal ve Mekansal Yapısı Üzerine Bazı Gözlemler”. Prof. Dr. Özer Ergenç’e Armağan ed. Ümit Ekin. 221-231. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat, 2013.
• Karagedikli, Gürer. “ ‘Altın Çağ’ ile Modern Dönem Arasında Osmanlı Yahudileri: Edirne Yahudi Cemaati (1680-1750)”. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi 37 (2014), 305-336.
• Karagedikli, Gürer. A Study on Rural Space, Land and Socio-Agrarian Structure in Ottoman Edirne, 1613-1670. Ankara: Middle East Technical University, Institute of Social Sciences, Ph.D. thesis 2017.
• Karagedikli, Gürer. “Overlapping Boundaries in the Ottoman City: Mahalle and Kahal in the Early Modern Ottoman Urban Context.” Journal of the Economic and Social History of the Orient 61/4 (2018), 650-692.
• Karagedikli, Gürer, and Ali Coşkun Tunçer, “House prices in the Ottoman Empire: Evidence from eighteenth-century Edirne” Economic History Review 74/1 (2021), 6-33.
• Karakuş, Sadık Emre. Osmanlı İdaresinde Edirne (1789-1839). Elazığ: Fırat University, Institute of Social Sciences, PhD thesis 2018.
• Kastritsis, Dimitris J. The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413. Leiden: Brill, 2007.
• Kontolaimos, Panagiotis. “The Formation of Early Ottoman Urban Space. Edirne as Paradigm” The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times. ed. Krawietz - Florian Riedler. 44-66. Berlin and Boston: Walter de Gruyer, 2020.
• Köksal, Yonca. The Ottoman Empire in the Tanzimat Era. Provincial Perspectives Ankara to Edirne. London: Routledge, 2019.
• Krawietz, Birgit - Florian Riedler (Ed.). The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times. Berlin and Boston: Walter de Gruyer, 2020.
• Kursar, Vjeran. “The Diplomatic, Religious, and Economic Presence of the Republic of Dubrovnik (Ragusa) in Ottoman Edirne”. The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times. ed. Birgit Krawietz – Florian Riedler. 302-343. Berlin and Boston: Walter de Gruyer, 2020.
• Özervarlı, M. Sait. “Connecting Capitals. Edirne Among Early Ottoman Scholarly Destinations”. The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times ed. Birgit Krawietz - Florian Riedler. 67-87. Berlin and Boston: Walter de Gruyer, 2020.
• Sahillioğlu, Halil. “XVIII. Yüzyılda Edirne’nin Ticari İmkanları”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 13 (1968), 60-68. Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2010.
• Singer, Amy. “In Search of Early Ottoman Edirne”. The Heritage of Edirne in Ottoman and Turkish Times. ed. Birgit Krawietz - Florian Riedler. 25-43. Berlin and Boston: Walter de Gruyer, 2020.
• Taş, Hülya. “Erken Modern Dönemde Bir Yetki Alanı Olarak Edirne Bostancıbaşılığı: 'Kırkayak' Edirne Bostancıbaşısı”. ANKARAD/AJARS: Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi / Ankara's Journal of Anatolia and Rumelia Studies 3/5 (2022), 161-192.
• Tetsuya Sahara, “The Ottoman City Council and the beginning of the modernization of urban space in the Balkans.”The City in the Ottoman Empire. Migration and the making of urban modernity ed. Ulrike Freitag et al. 26-50. London: Routledge, 2011.
• Tosyavizade, Rifat Osman. Edirne Sarayı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1989.
• Yiğit, Ahmet. XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kazası. Malatya: İnönü Üniversitesi, Institute of Social Sciences, PhD thesis 1988.
• Zachariadou, Elizabeth. “The Conquest of Adrianople by the Turks”. Studi Veneziani 12 (1970), 210-217.