Sultan Abdülaziz Devrinde Tersâne-i Âmire’de Zırhlı Gemi İnşa Projeleri

Yıl 2022, Sayı: 4, 55 - 76, 15.10.2022

İbrahim Ege Akşahin

https://doi.org/10.54462/kadim.1174774

Cited By: 1

Öz

Bu makalede Osmanlı Devleti’nin Sultan Abdülaziz devrinde başlatmış olduğu zırhlı gemi inşa teşebbüsleri ve bunun neticesinde Tersâne-i Âmire’de inşa edilen zırhlı gemilerin teknik özelliklerine yer verilecektir. Tersanede inşa edilen ilk zırhlı geminin hangisi olduğuna dair farklı bilgiler kıyaslanarak bir neticeye varılacaktır. Çalışmada Osmanlı Bahriye’sinin en önemli karar alma mercii olan Meclis-i Bahriye’nin defterlerinden ve Başkanlık Osmanlı Arşivi’nin çeşitli fonlarında bulunan evraktan istifade edilmiştir. Makalenin kapsamı yalnızca Osmanlı Devleti’nin zırhlı gemi projesi ve bu proje kapsamında inşa edilmiş olan zırhlı gemiler ile sınırlı olduğundan Sultan Abdülaziz devrinde İngiltere ve Fransa’dan satın alınan zırhlı gemilere dair bilgilere sadece ihtiyaç duyuldukça yer verilmiştir. Çalışma aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin teknolojik gelişmeleri ve bilhassa da askerî teknolojilerin gelişimini yakından takip ettiğini ortaya koymaktadır. Osmanlı Devleti, teknolojilerin doğrudan satın alınarak transfer edilmesi yanında, ülkede üretilmesi yolunda da kayda değer bir çaba sarf etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zırhlı Gemi, Tersâne-i Âmire, Sultan Abdülaziz, Donanma, Fabrika

Ironclad Warship Building Projects at the Imperial Naval Arsenal in the Reign of Sultan Abdulaziz

Öz

This article focuses on the ironclad warship-building attempts initiated by the Ottoman Empire during the reign of Sultan Abdulaziz as well as the technical characteristics of these ironclad ships built in the Imperial Arsenal (Tersâne-i Âmire) as a result of these attempts. The article aims to determine the first ironclad ship built in this shipyard based on an evaluation of existence evidence. In the study, the records of the Naval Council (Meclis-i Bahriye), the most important decision- making organ of the Ottoman navy, as well as the documents in the various classifications of the Presidency Ottoman Archives are used. Since the scope of the article is limited to the ironclad ship-building project of the Ottoman Empire and the ships built under this project, the ironclad ships purchased from England and France during the reign of Sultan Abdulaziz are not discussed except for comparison. This study also reveals that the Ottoman Empire tried to follow the technological developments, especially in the field of the military, very closely. Apart from transferring new technologies through direct purchase, the Ottoman Empire made significant
efforts to develop and produce these technologies locally.

Anahtar Kelimeler

Ironclad Ship, Imperial Naval Arsenal, Sultan Abdülaziz, Navy, Factory

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivi (BOA)
• Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK.), 28/51.
• Hariciye Nezâreti-Londra Sefâreti (HR. SFR. 3), 60/22; 202/81; 167/19.
• Hariciye Nezâreti-Siyasi (HR. SYS.), 1898/10; 1898/12.
• Hatt-ı Hümâyûn (HAT.), 1648/36.
• İrade Dahiliye (İ. DH.), 602/41990.
• Mabeyn-i Hümâyûn İradeleri (MB.İ.), 30/104.
• Meclis-i Bahriye Defterleri (MB.d.), 53/49; 63/83.
• Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT. MHM.), 249/17; 292/22; 302/17; 442/57.
• Nezâret ve Devair Evrakı (A.}MKT. NZD.), 464/87.
• Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri
• Yıldız Sarayı Sultan II. Abdülhamid Fotoğraf Albümleri, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Dokümantasyon Daire Başkanlığı, 91152/12.
• Deniz Müzesi Kütüphanesi
• Deniz Müzesi Kütüphanesi Donanma Cetveli AA., (Ktp. 497).
• Bal, Nurcan. XIX. Yüzyıl Buharlı Gemiler Dönemi Osmanlı Bahriyesi. İstanbul: Kopernik Kitap, 2018.
• Bostan, İdris. İstanbul’un 100 Denizcisi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2014.
• Dal, Dilara. The Modernization of the Ottoman Navy during the Reign of Sultan Abdülaziz (1861-1876). Birmingham: The University of Birmingham, Doctoral Thesis, 2015.
• Düzcü, Levent. “Denizci Bir Sultan: Abdülaziz’in Denizciliğe Olan İlgisi”, Uluslararası Piri Reis ve Türk Denizcilik Tarihi Sempozyumu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Düzcü, Levent. Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği (1827-1853). İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2017.
• Erbaş, Fatih. 19. Yüzyılda Donanmalar: Doğu Akdeniz’de Güç Mücadelesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Gencer, Ali İhsan. “Sultan Abdülaziz Donanması ve Özellikleri”, 3’ncü Deniz Harp Tarihi Semineri. Gölcük/Kocaeli: Donanma Komutanlığı, 2006.
• Greene, Francis Vinton. 93 Harbi Tüm Cepheleriyle 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı. çev. Sebahattin Şenol, Muhammet Şeviker. İz Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Gövül, Fikret. Savaş Gemileri Tarihçesi ve Bunların Terakkisine Yardım Eden Teknik ve Taktik Sebepler. İstanbul: T.C. Deniz Basımevi, 1948.
• Güleryüz, Ahmet ve Langensiepen, Bernd. Osmanlı Donanması 1828-1923. İstanbul: Denizler Kitabevi, 2007. Gürçay, Lütfi. Gemici Dili. İstanbul: T.C. Deniz Basımevi, 1943.
• Işın, Bülent. Osmanlı Bahriyesi Kronolojisi XIV-XX Yüzyıl 1299-1922. Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Merkez Daire Başkanlığı Basımevi, 2004.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri 1861-1876 C. VII. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.
• Kolağası Mehmed Râif. Mir’ât-ı İstanbul, I. Cilt-2. Kitap Rumeli Yakası. haz. Doğan Yavaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2021.
• Kongstam, Angus. Confederate Ironclad 1861-65. Oxford: Osprey Publishing, 2001.
• Kongstam, Angus. European Ironclads 1860-75. New York: Osprey Publishing, 2019.
• Korkmaz, Mehmet. Bahriyede Bir Ömür Sultan II. Abdülhamid’in Bahriye Nâzırı Hasan Hüsnü Paşa. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Kurtoğlu, Fevzi. 1877-1878 Türk-Rus Harbinde Deniz Hareketleri. İstanbul: Deniz Matbaası, 1935.
• Mahmud Şevket Paşa. Osmanlı Teşkilât ve Kıyafet-i Askeriyesi. C.II. haz. Murat Babuçoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Mercan, Evren. 93 Harbi’nde Deniz Harekâtı. İstanbul: Selenge Yayınları, 2020.
• Önce, Mesud. Taşkızak Tersanesi. İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi.
• Panzac, Daniel. Osmanlı Donanması (1572-1923). çev. Sertaç Canpolat, Ahmet Maden. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Uraz, Muammer. Sultan Abdülaziz Devri Bahriyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Bitirme Tezi. 1945.
• Wilson, H. W. Zırh Devrinde Deniz Muharebeleri Cilt 1: 1850-1914. çev. Lütfi Çekiç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2007.
• Zorlu, Tuncay. “Bahriye Nezareti’nin Kuruluşu ve Abdülaziz Döneminde Osmanlı Denizciliği”, Türk Denizcilik Tarihi 2, ed. Zeki Arıkan, Lütfü Sancar. İstanbul: Deniz Basımevi, 2009.
• Zorlu, Tuncay. Osmanlı ve Modernleşme III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.