Mekânsal Beşerî Bilimler ve Osmanlı Çalışmaları: Coğrafi Bilgi Sistemleri’nin (CBS) Osmanlı Şehir ve İdari Tarihi için Potansiyeli

Yıl 2023, Sayı: 5, 47 - 68, 15.04.2023

Fatma Aladağ

https://doi.org/10.54462/kadim.1153648

Öz

Teknolojik araçlar sayesinde eş zamanlı mekân ve zaman okumasına imkân veren gelişmeler, fiziki mekânın insanı ve kültürü nasıl etkilediğinin yanı sıra insan algılarının da mekânı nasıl şekillendirdiğine dair yeni merakların doğuşuna ortam sağlamıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojisi fiziksel mekânın ötesine geçerek beşerî bilimlerin soruları, kaynakları ve katmanları içerisinde “mekânın keşfi”ne yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada mekânı odağına alarak disiplinler arası yapısıyla yeni bir alan olarak Mekânsal Beşerî Bilimler’in (Spatial Humanities) Osmanlı araştırmalarında temsiline dair bir yöntem sunulacaktır. Dijital Beşerî Bilimler’in bir alt kategorisi olan bu yeni alanın “mekânı anlama”ya yönelik araştırmacıya sunduğu katkılar ele alınacaktır. Birbiriyle ilişkilendirilen mekân, beşerî bilimler ve teknoloji, Osmanlı Arşivleri’nin daha özelde Osmanlı şehir ve idari tarihinin mekânsal perspektifle değerlendirilmesine dair bir vaka çalışması ile somut olarak örneklendirilecektir. Osmanlı İmparatorluğu’nun erken dönem 16. yüzyılına ait tahrir, kadıasker ve kanunname kayıtlarından hazırlanan envanter kapsamında idari taksimatı oluşturan kaza, sancak ve vilayet dağılımı CBS teknolojisiyle haritalandırılıp Mekânsal Beşerî Bilimler’in potansiyelleri ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal Beşeri Bilimler, Şehir Tarihi, Osmanlı Çalışmaları, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Kaza, Yer Adları, Dijital Beşeri Bilimler

Spatial Humanities and Ottoman Studies: The Potential of Geographic Information System (GIS) for Ottoman Urban and Administrative History

Öz

Technological tools that provide observing time and space simultaneously helped the emergence of new research areas concerning the effects of physical space on people and cultures and the capability of human perception in shaping space. Geographic Information System (GIS), particularly, goes beyond the physical aspect and enables “exploration of space” in relation to different questions, resources, and layers of the humanities. This study presents a method for applying Spatial Humanities in Ottoman studies as a new approach that enriches the field with its interdisciplinary structure by focusing on space. It discusses the contributions of this new field to the researcher to understand space. The study concretely exemplifies the interaction between concepts of space, humanities, and technology through a case study on the spatial thinking of the 16th century Ottoman archival documents, more specifically the Ottoman urban and administrative history. With a sample prepared from archival records of the Ottoman Empire, it maps administrative division with GIS technology and investigates the potential of Spatial Humanities.

Anahtar Kelimeler

Spatial Humanities, Urban History, Ottoman Studies, Geographic Information System (GIS), Space, Gazetteer, Digital Humanities

Kaynakça

• Aladağ, Fatma. Cities and Administrative Divisions of the Ottoman Empire in the Early 16th Century: A Case Study for the Application of Digital History to Ottoman Studies. İstanbul: İstanbul Şehir Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Aladağ, Fatma. “Dijital Beşerî Bilimler ve Türkiye Araştırmaları: Bir Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 18 (2020), 773-796. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ talid/issue/58073/800406
• Alan, Ercan. “Yeni Bir Belgeye Göre XVI. Yüzyılın İlk Yarısında Rumeli Sancakları, Kazaları ve Kadılar”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (Asos Journal) 33 (Kasım 2016), 337-377.
• Atçıl, Abdurrahman. “TSMA D. 8823.11”. XVI. Yüzyıl Osmanlı Ulema Defterleri. ed. Abdurrahman Atçıl - Ercan Alan. 119-200. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
• Harris, Trevor M. vd. “Introduction: Deep Maps and the Spatial Humanities”. Deep Maps and Spatial Narratives. ed. David J. Bodenhamer vd. 1-6. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2015. https://doi.org/10.2307/j.ctt1zxxzr2.4
• Bodenhamer, David J. “Narrating Space and Place”. Deep Maps and Spatial Narratives. ed. David J. Bodenhamer vd. 7–27. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2015.
• Bodenhamer, David J. vd. (ed.). The Spatial Humanities – GIS and The Future of Humanities Scholarship. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2010.
• Çakar, Enver. “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (2002), 261-282.
• Drucker, Johanna. “Humanities Approaches to Graphical Display”. Digital Humanities Quarterly 5/1 (Mart 2011).
• Digital Humanities Quaterly " Humanities Approaches to Graphical Display" Erişim 1 Ağustos 2022. http://www.digitalhumanities.org/dhq/vol/5/1/000091/000091.html
• Dunn, Stuart. A History of Place in the Digital Age. Londra: Routledge, 2019. https://doi. org/10.4324/9781315404462
• Ergenç, Özer. 16. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Gaddis, John L. The Landscape of History: How Historians Map the Past. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Gregory, Ian N. “Exploiting Time and Space: A Challenge for GIS in the Digital Humanities”. The Spatial Humanities – GIS and The Future of Humanities Scholarship. ed. David J. Bodenhamer vd. 58-76. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2010.
• Gregory, Ian N. – Geddes, Alistair. “Introduction: From Historical GIS to Spatial Humanities: Deepening Scholarship and Broadening Technology”. Toward Spatial Humanities: Historical GIS and Spatial History. ed. Ian N. Gregory - Alistair Geddes. ix–xxii. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press, 2014.
• Gökçe, Turan. “Anadolu Vilayeti'ne Dair 919 (1513) Tarihli Bir Kadı Defteri”. Tarih İncelemeleri Dergisi 9 (1994), 163-259.
• Gökçe, Turan. “934 (1528) Tarihli Bir Deftere Göre Anadolu Vilayeti Kadılıkları ve Kadıları”. 3 Mayıs 1944, 50. Yıl Türkçülük Armağanı. 77-94. İzmir: Akademi Kitapevi, 1994.
• Kidd, Dorothy. “Extra-Activism: Counter-Mapping and Data Justice”. Information, Communication & Society 22/7 (2019), 954-970.
• Kulu, M. Mustafa. “1530’larda Çanakkale Yöresinde Yerleşim ve Nüfus”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi 2 (2004), 197-240.
• Renzi, R. - Langlois, G. “Data Activism”. Compromised Data: New Paradigms in Social Media Theory and Methods. ed.G. Elmer. 202–225. London: Bloomsbury, 2015.
• Trevor M. Harris. “Deep Geography—Deep Mapping: Spatial Storytelling and a Sense of Place”. Deep Maps and Spatial Narratives. ed. T. M. Harri vd. 28-53. Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 2015.
• Uğur, Yunus. “Tarih ve Coğrafya: Zaman ve Mekânın Etkileşimi”. Tarih ve Diğer Bilimler Geçmişin Peşinde Disiplinlerarası Bir Kılavuz. ed. M. Yaşar Ertaş. 223-242. İstanbul: İdeal Kültür Yayınları, 2021.
• Uğur, Yunus. “Tarihçilikte “Mekânın Yeniden Keşfi”: Osmanlı Şehir Çalışmaları İçin Öneriler”. İdealKent 11 (2020), 678-700.
• Uğur, Yunus. “Tarihsel Kaynaklar, Temsil ve Osmanlı Şehirleri: 937/1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet Defterleri’ni Dönemin Benzeri Kaynakları Arasında Konumlandırmak”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 25 (2020): 37-69.