Savaş ve Barış Arasında: 1683 Viyana Seferi’ne Giden Süreçte Diplomasi, Dezenformasyon ve Karar Alma

Yıl 2024, Sayı: 7, 21 - 46, 15.04.2024

Metin Aydar

https://doi.org/10.54462/kadim.1280002

Öz

İkinci Viyana Kuşatması (1683), Orta Avrupa’da yerel bir çatışmayı büyük bir savaşa dönüştüren bir dizi siyasî, askerî ve diplomatik kararlar neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu kuşatma savaşı, ortak bir tehdit karşısında Avrupa devletlerinin birleşmesine zemin hazırlayan ve kültürel hafızada kalma eğilimi gösteren önemli bir hadise olmuştur. Çalışmada Osmanlı yönetici elitlerinin tutumları ve savaş ilanına giden süreç yeni ve mevcut kaynaklar ışığında karşılaştırmalı bir şekilde tartışılmıştır. Bu bağlamda, Fransa Millî Kütüphanesi’nde kayıtlı bir mecmuada yer alan “Der-beyân-ı sefer-i Nemçe” başlıklı bir anlatıya odaklanarak savaşa giden sürecin perde arkasındaki gelişmeler ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Böylece dönemin politik atmosferi, Osmanlı karar alıcıları arasındaki fikir ayrılıkları ve savaş kararının alınma sürecine dair daha önce bilinmeyen yönler ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Habsburg, Viyana, Köprülü, Diplomasi, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

Between War and Peace: Diplomacy, Disinformation and Decision-Making in the Process Leading to the Vienna Campaign of 1683

Öz

The Second Siege of Vienna (1683) took place as a result of a series of political, military, and diplomatic decisions that transformed a local conflict in Central Europe into a great war. This siege was an important event that paved the way for the unification of European states in the face of a common threat and remained in cultural memory. In this study, the attitudes of the Ottoman ruling elites and the process leading to the declaration of war are discussed in the light of new and existing sources. In this context, the developments behind the scenes of the process leading to the war are examined in detail by focusing on a narrative source entitled “Derbeyân-ı sefer-i Nemçe (On the Explanation of the Austrian Campaign)” in a compendium preserved in the National Library of France. In this way, previously unknown aspects of the political atmosphere of the period, conflicting ideas among Ottoman decision-makers, and the process leading to the decision of war are revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Habsburg, Vienna, Köprülü, Diplomacy, Merzifonlu Kara Mustafa Pasha

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Başkanlık Osmanlı Arşivi. Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Nâme-i Hümâyûn Defterleri (A.DVNSNMH.d), nr. 5/134.;SMA.d, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi. Defter (TSMA.d), 1219/1.
• Abdurrahman Abdi Paşa. Vekâyi‘-nâme. haz. Fahri Ç. Derin. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Aktemur, Ramazan. Anonim Osmanlı Vekayinâmesi, H. 1058-1106/M. 1648-1694, (Metin ve Değerlendirme). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ateş, Şuayp. 17. Yüzyılın İkinci Yarısına Ait Anonim Bir Tarihçe “Vekâyi-i Viyana (Transkripsiyon ve Değerlendirme). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Aydar, Metin. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1634-1683). Tokat: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Barker, Thomas M. Double Eagle and Crescent: Vienna’s Second Turkish and Its Historical Setting. New York: State University of New York Press, 1967.
• Bekar, Cumhur. “Köprülü Mehmed Paşa’nın Osmanlı Tarih Yazımında Değişen Algısı”. Tarihyazımı 1/1 (2019), 62-78.
• Bekar, Cumhur. ““The Ottoman Revolution of 1661”: The Reconfiguration of Political Power under Mehmed IV and Köprülü Grand Viziers”. Journal of Early Modern History, 27 (2023), 224-253.
• Çolak, Songül - Aydar, Metin. “Savaş ve Propaganda: 1683 Viyana Kuşatması Üzerine Bir Değerlendirme”. Belleten 84/301 (Aralık 2020), 1045-1096.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Demir, Uğur. Târîh-i Mehmed Giray. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’dan Günümüze Türk Macar İlişkileri. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016.
• Doğan, Güner. Sınırlar Üzerinde Bir Hayat: İtalyan General Kont Luigi Ferdinando Marsigli ve Osmanlı İmparatorluğu (1679-732). Ankara: İtalya Dostluk Derneği, 2020.
• Dorman Newman. The Intreigues of the French King at Constantinople to embroil Christendom discovered in several dispatches past betwixt him and the late Grand Seignior, Grand Vizier and Count Teckily: all of them found among that Count’s papers seiz’d in December last: with some reflections upon them. London 1689.
• Du Vignau (sieur de Joanots). A new account of the present condition of the Turkish affairs, with the causes of the decay of the Ottoman power; of their wars with the present emperor, &c, and the facility the Christian princes now have of retaking Constantinople, according to a prophecy of the Turks themselves. Together with several notable remarks upon the late insolence of the army; of their deposing Mahomet IV. (who had reigned eight and forty years) and setting his younger brother in his seat. To which is prefixed, the effigies of this new emperor, Solyman the Third. By a person of quality, who long resided amongst them, and is lately returned home. trans. Anonymous. Londra: Randal Taylor, 1688.
• Erdoğan, Meryem Kaçan. II. Viyana Kuşatması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Galland, Antoine. The remarkable sayings, apothegms and maxims of the Eastern nations abstracted and translated out of their books written in the Arabian, Persian and Turkish language, with remarks. London: Richard Baldwin, 1695.
• Guilleragues Kontu. İstanbul Mektupları. çev. Yaşar Avunç. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2010.
• Gürkan, Emrah Safa. “Fooling the Sultan: Information, Decision-Making and the Mediterranean Faction (1585-1587)”. Osmanlı Araştırmaları 45/45 (2015), 57-96.
• Hammer, Joseph von. Büyük Osmanlı Tarihi. çev. Mümin Çevik-Erol Kılıç. 6 Cilt. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1992.
• Itzkowitz, Norman. Osmanlı İmparatorluğu ve İslami Gelenek. çev. Cihan Kaplan. İstanbul: Babil Yayınları, 2006.
• İlgürel, Mücteba. “Köprülü Mehmed Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/258-260. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• İnalcık, Halil. Devlet-i ‘Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-III. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• İnan, Göker. Hasan Esîrî’nin Mi’yârü’d-Düvel ve Misbârü’l-Milel İsimli Tarih ve Coğrafya Eseri (İnceleme-Transkripsiyon). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Îsâ-zâde Târîhi (Metin ve Tahlil). haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1996.
• Jorga, Nicolae. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1640-1774). çev. Nilüfer Epçeli. 4 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2009.
• Kantemir, Dimitri. Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi. 3. Cilt. çev. Özdemir Çobanoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Kunt, Metin İ. “17. Yüzyılda Osmanlı Kuzey Politikası Üzerine Bir Yorum”. Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Beşeri Bilimler-Humanities IV-V (1976-1977), 111-116.
• Kunt, Metin İ. “The Köprülü Years: 1656-1661”. Princeton: Department of Near Eastern Studies, Princeton University, Ph.D. Dissertation, 1971.
• Malden, H. Elliot. Viyana 1683. çev. Uygar Kahraman. Ankara: Adapa Yayınevi, 2005.
• Mecmûa. Paris: Bibliothèque nationale de France. Département des manuscrits, Supplément turc 114, 1a-234b.
• Michels, Georg B. “Myth or Reality? Ottoman Support for Hungarian Rebels in Light of a Secret Transylvanian Mission to the Porte (1669-1670)”. Hungarian Cultural Studies, e-Journal of the American Hungarian Educators Association VIII (2015), 34-45.
• Michels, Georg B. The Habsburg Empire under Siege, Ottoman Expansion and Hungarian Revolt in the Age of Grand Vizir Ahmed Köprülü. Montreal: McGill-Queen’s University Press, 2021.
• Mumcu, Ahmet. “Dîvân-ı Hümâyûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/430-432. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• O’Brien, C. Bickford. “Russia and Turkey, 1677-1681: The Treaty of Bakhchisarai”. The Russian Review 12/4 (1953), 259-268.
• Olnon, Merlijn. “‘A Most Agreeable and Pleasant Creature’? Merzifonlu Kara Mustafa Paşa in the Correspondence Of Justinus Colyer (1668-1682)”. Oriente Moderno, Nuova serie 83/3 (2003), 649-669.
• Özcan, Abdülkadir. “Köprülüzâde Fâzıl Mustafa Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/263-265. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Papp, Sándor. “Ottoman Accounts of the Hungarian Movements against the Habsburgs at the Turn of the Seventeenth and the Eighteenth Centuries”. Frontiers of Ottoman Studies, State, Province, and the West. ed. Colin Imber vd. Vol. II, 37-48, London: I.B. Tauris, 2005.
• Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmâil Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli. haz. Abdülkadir Özcan vd. I Cilt. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Schimmer, Karl August. The Sieges of Vienna by the Turks. trans. Earl of Ellesmere. London: John Murray, 1879.
• Setton, Kenneth Meyer. Venice, Austria, and Turks in the Seventeenth Century. Philadelphia: American Philosophical Society, 1991.
• Stoye, John. Viyana Kuşatması. çev. Derin Türkömer. İstanbul: Doğan Kitap, 2004.
• Şakul, Kahraman. “Batı’da ve Türkiye’de Yeni Askeri Tarihçilik”. Toplumsal Tarih Dergisi 198 (2010), 31-35.
• Şakul, Kahraman. “Siege Warfare in Verse and Prose: the Ottoman Conquest of Kamianets-Podilsky (Kamaniçe), 1672”. The World of the Siege. ed. Anke Fischer-Kattner-Jamel Ostwald. 205-240, Leiden-Boston: Brill, 2019.
• Şakul, Kahraman. II. Viyana Kuşatması. Yedi Başlı Ejderin Fendi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• Şakul, Kahraman. “The Habsburg Empire under Siege: Ottoman Expansion and Hungarian Revolt in the Age of Grand Vizier Ahmed Köprülü, written by Georg B. Michels”. Turkish Historical Review 14/1 (2023), 136-140. https://doi.org/10.1163/18775462-20230003.
• Târîh-i Sefer-i Kandiye. Çorum: Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, Yazmalar, 19 Hk 1240/1.
• Türkal, Nazire Karaçay. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695).
• İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Uşşâkîzâde İbrâhîm Hasîb Efendi. Zeyl-i Şakâ’ik, Uşşâkîzâde’nin Şakâ’ik Zeyli. haz. Ramazan Ekinci. ed. Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. 3 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Üsküdarî Abdullah Efendi. Vâkı‘ât-ı Rûz-merre. haz. Erhan Afyoncu. ed. Recep Ahıshalı. 3 Cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2017.
• Üstün, Cevat. 1683 Viyana Seferi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı (Tıpkıbasım), 2010.
• Yılmaz, Mehtap. Vekayi’name (Vekayi-i Bec) (Metin ve Değerlendirmesi). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yılmaz, Yasir. The Road to Vienna: Habsburg and Ottoman statecraft during the time of Grand Vizier Kara Mustafa Paşa (1676-1683). Indiana: Purdue University, Ph.D. Dissertation, 2015.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. 5 Cilt. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.