From Concept to Novel: Tâhirülmevlevî’s (1877-1951) Sufi Engagement and Critique of Teşebbüs-i Şahsî (Individual Initiative) in the Late Ottoman Era

Yıl 2024, Sayı: 8, 23 - 50, 15.10.2024

Arzu Eylül Yalçınkaya

https://doi.org/10.54462/kadim.1469696

Öz

During the late Ottoman era, particularly the Hamidian period (1876-1909), a culture of diligent labor and industriousness emerged, emphasizing economic progress. State-led initiatives triggered substantial socio-economic shifts, alongside increased regulations to integrate Sufi networks into state apparatus to reduce their economic burden due to constant benefit from the endowment funds. At this juncture, Tâhirülmevlevî (Mehmet Tâhir Olgun) (d. 1951) departed from the Yenikapı Mevlevîhâne and firmly rejected benefiting from endowment funds. Instead, he turned to press and publishing activities that he believed would sustain both his livelihood and spiritual service. His narrative, especially encapsulated in his autobiographical novel Teşebbüs-i Şahsî (1912), offers a critique of the administrative reforms of the era, articulating a perspective that the lack of ethical integrity and judicial fairness severely impeded the successful adoption of teşebbüs-i şahsî (individual initiative) frameworks. His reflections extend to critique societal perceptions of Sufis as economic dependents, delving into why substantial reforms failed to gain traction within the Turkish-Muslim community. Through his literary and journalistic endeavors, Olgun not only personifies the concept of individual initiative but also critically examines its execution and impact within the complex socio-political landscape of late Ottoman society, underscoring the complex interplay between individual aspirations and collective societal transformations.

Anahtar Kelimeler

Late Ottoman Era, Sufism, Personal Initiative, Tâhirülmevlevî, Printing Press

Teşebbüs-i Şahsî' ye Sufi Bir Mecra: Tâhirülmevlevî'nin (1877-1951) Girişimci Ruhu ve Geç Osmanlı Dönemi Üzerine Eleştirel Bakışları

Öz

Geç Osmanlı dönemi özellikle II. Abdülhamid devri (1876-1909), tasavvufî oluşumların devletin reform girişimlerine katkıları açısından ve vakıf gelirlerine bağımlılıkları nedeniyle sosyo-ekonomik anlamda eleştirildiği bir dönemdir. Bu çalışma, Tâhirülmevlevî (Mehmet Tâhir Olgun)’nin (ö. 1951) geç Osmanlı modernleşmesine entelektüel ve sosyo-ekonomik katkıları incelemektedir. Tâhirülmevlevî, vakıf gelirlerine dayanmaktan vazgeçerek girişimcilik ve gazetecilik faaliyetlerine yönelmiştir. Araştırma, Teşebbüs-i Şahsî (1912) romanı ve yayıncılık faaliyetleri üzerinden, Tâhirülmevlevî’nin tasavvufî yaşamın ilkelerini bireysel girişimcilik ve ekonomik bağımsızlık değerleriyle nasıl birleştirdiğini analiz etmektedir. Bu bağlamda, çalışmada hem dönemin başarısız reform girişimlerine yönelik eleştirileri hem de modernleşme sürecine entelektüel bir yanıt olarak verdiği katkılar tarihsel bir perspektifle ele alınmaktadır. Araştırmanın temel kaynakları arasında Tâhirülmevlevî’nin hatıratları, mektupları ve Osmanlı Arşiv belgeleri yer almakta, bu materyaller üzerinden onun bireysel girişim ve toplumsal dönüşüm arasındaki karmaşık ilişkiyi nasıl ele aldığı değerlendirilmektedir. Bu girift ilişki ağına dair tahliller ve değerlendirmeler, özellikle müellifin kendi yaşam tecrübesinden ilham alan otobiyografik romanı Teşebbüs-i Şahsî’de belirgin bir şekilde yer bulmaktadır. Bu araştırma, Tâhirülmevlevî’nin Osmanlı toplumundaki değişimlere verdiği yanıt üzerinden, bireysel çaba ile toplumsal dönüşüm arasındaki ilişkiyi açıklamakta ve sûfi entelektüellerin modernleşmeye tepkilerine dair bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geç Osmanlı, Tasavvuf, Teşebbüs-i Şahsî, Tâhirülmevlevî, Matbaa

Destekleyen Kurum

Harvard University CMES

Teşekkür

Doktora sonrası çalışmalarımla ilgili olarak, misafir araştırmacılık sürecinde bulunduğum Harvard Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi'ne ve danışmanım Prof. Dr. Cemal Kafadar'a desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y..PRK. DH), No. 11, Gömlek No. 17.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Yıldız Esas Evrakı. (BOA.Y.EE.), No. 149, Gömlek No.74.
• Akgündüz, Ahmed. “The Ottoman Waqf Administration in the 19th and Early-20th Centuries: Continuities and Discontinuities”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 64/1 (2011), 71-87.
• Akgündüz, Murat. “Mevlevîlik ve Osmanlı Padişahları”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/18 (2007), 37-44.
• Akpınar, Ozan Can. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tartışmalı Bir Bürokrat: Sururizâde Ali Nazif Bey (1865-1935)”. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 8 (2023), 2119-2154.
• Ayhan, Halis - Maviş, Hakkı. “Dârüşşafaka”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9/ 7-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Ayhan, Halis. “Cemiyet-i İlmiye-i İslâmiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/332-333. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aynur, Hatice. “Mâlûmatçı Mehmed Tâhir”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Aytekin, Atilla. “Negotiating Religion, Moral Economy and Economic Ideas in the Late Ottoman Empire: Perspectives of Peasants and the Intelligentsia”. Reassessing the Moral Economy Religion and Economic Ethics from Ancient Greece to the 20th Century. eds. Tanja Skambraks and Martin Lutz. 195-218. Cham: Palgrave Macmillan, 2023.
• Barkey, Karen. “The Ottoman Empire (1922-1923): The Bureaucratization of Patrimonial Authority”. Empires and Bureaucracy in World History: From Late Antiquity to the Twentieth Century. eds. Peter Crooks and Timothy Parsons. 102-126. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
• Barnes, John Robert. An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire. Leiden: Brill, 1997.
• Baykal, Erol. The Ottoman Press (1908-1923). Leiden: Brill, 2019.
• Bektaş, Erhan. Religious Reform in the Late Ottoman Empire: Institutional Change and the Professionalization of the Ulema. London: I.B. Tauris, 2023.
• Civelek, Nilay Kınay- Ertuş, Ayşe. “İslamcılık Panoramasından II. Meşrutiyet Basınına Bir Bakış: Beyânü’l-Hak Gazetesi I. Cilt (İndeks ve Yazı Özetleri)”. Külliyat The Journal of Ottoman Studies 11 (2020), 1-53.
• Curry, John J. “Sufism in the Ottoman Empire”. Routledge Handbook on Sufism. ed. Lloyd Ridgeon. 399-413. London: Routledge, 2021.
• Curry, John J. “Sufi Spaces and Practice”. A Companion to Early Modern Istanbul. eds. Shirine Hamadeh and Çiğdem Kafescioğlu. 503-527. Leiden: Brill, 2022.
• Çağlar, Burhan. “A Maverick Pressman: The Personal and Professional Life of Edgar Whitaker (1831- 1903)”. Kadim 10/6 (2023), 149-174.
• Çam, İrfan Davut. “Work hard, my child, don’t be a civil servant; become an entrepreneur! New Subjects and Enterpreneurship in Textbooks from the Late Ottoman Empire”. Paedagogica Historica 59/ 5 (2023), 975-992.
• Çanaklı, Levent Ali. “Bir Sufi’nin Romanı: Tâhirülmevlevî ve Teşebbüs-i Şahsî”. The Journal of International Social Research 13/69 (2020), 62-76.
• Çetinkaya, Doğan. The Young Turks and the Boycott Movement. London: I.B.Tauris, 2014.
• Demir, Kenan. “Osmanlı Basınında Sa’y ü Amel Tartışmaları”. Erciyes İletişim Dergisi Akademia 3/5 (2018), 124 140.
• Demirci, Mehmet. “Bir Eğitim Aracı Olarak Mevlevî Çilesi”. Mârife 7/3 (2007), 105-22.
• Demirkol, Kurtuluş. “Social Tragedy: Usury in The Ottoman Empire (1848-1864)”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 16/1 (2018), 625-648.
• Doğan, Atila-Alkan, Haluk. “Perception of Society and Democracy in Ottoman Liberal and Socialist Thought”. İnsan ve Toplum 5/10 (2016), 7-27.
• Efe, Adem. “Sebilürreşad”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 36/251-253. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Eldem, Edhem. “Ottoman Financial Integration with Europe: Foreign Loans, the Ottoman Bank and the Ottoman Public Debt”. European Review 13/3 (2005), 431-445.
• Endelman, Jonathan. “In the Shadow of Empire: States in an Ottoman System”. Social Science History 42/4 (2018), 816.
• Eraydın, Selçuk. “Çile”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 8/315-316. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Ersoy, Mehmet Âkif. Safahât. ed. M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Findley, Carter. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte 1789-1922. Princeton: Princeton University Press, 1980.
• Findley, Carter. Ottoman Civil Officialdom: A Social History. Princeton: Princeton University Press, 1989.
• Forni, Floreal H. - Fres, Ada Freytes. “Frédéric Le Play: A Forefather of Social Economics”. International Journal of Social Economics 25/9 (1998), 1380-1397.
• Göçek, Fatma Müge. Rise of The Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Gündüz, Osman. “Ahmet Midhat’tan Tâhirülmevlevî’ye, Ekonomik Sorunların Romana Yansıması ya da Türk Düşününde Yükselen Bir Değer: Teşebbüs-i Şahsî”. Şerif Aktaş’a Armağan. 224-235.
• Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları, 2012.Günergun, Feza. “Timekeepers and Sufi Mystics: Technical Knowledge Bearers of Ottoman Empire”. Technology and Culture 62.2 (2021): 348-372.
• Güner Zülfikar, F. Cangüzel. “Türkiyedeki Tasavvuf Çalışmaları Metodolojisinde Yeni Ufuk Arayışları”. JISS 1/1 (2022), 153-159.
• Gürbilek, Nurdan. “Dandies and Originals: Authenticity, Belatedness, and the Turkish Novel”. The South Atlantic Quarterly 102/2 (2003), 599-628.
• Hafez, Melis. Inventing Laziness: The Culture of Productivity in Late Ottoman Society. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
• Hammond, Andrew. “Muslim Modernism in Turkish: Assessing the Thought of Late Ottoman Intellectual Mehmed Akif ”. Die Welt des Islams 62/2 (2021), 1-32.
• Hanioğlu, Şükrü. A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton: Princeton University Press, 2008.
• Hanioğlu, Şükrü. Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Hatina, Meir. “Where East Meets West: Sufism, Cultural Rapprochement, and Politics”. International Journal of Middle East Studies 39/3 (2007), 389-409.
• Hofer, Nathan. “Endowments for Sufis and Their Institutions”. Sufi Institutions. ed. Alexandre Papas. 58-80. Leiden: Brill, 2021.
• İnal, Vedat. “The Eighteenth and Nineteenth Century Ottoman Attempts to Catch Up with Europe”. Middle Eastern Studies 47/5 (2011), 725-756.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri: Kemâlü’ş-Şuarâ. ed. İbrahim Baştuğ. 5/1857-1862. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2002.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 1-10. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Kadıoğlu, Ayşe. “An Oxymoron: The Origins of Civic-Republican Liberalism in Turkey”. Critique: Critical Middle Eastern Studies 16/2 (2007), 171-190.
• Kafadar, Cemal. “The New Visibility of Sufism in Turkish Studies and Cultural Life”. The Dervish Lodge: Architecture, Art and Sufism in Ottoman Turkey. ed. Raymond Lifchez. 307-322.
• Berkeley: University of California Press, 1992. Kahraman, Âlim. “Mahfil”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 27/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Kahraman, Âlim. “Tâhirülmevlevî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 39/407-409. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kara, İsmail. Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Kara, Mustafa. “Muhibban”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/34-35. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kara, Mustafa. Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri (1839-2009). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Kara, Mustafa. “İkinci Meşrutiyet Devrinde Dervişlerin Sosyal ve Kültürel Etkinlikleri”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Kara, Mustafa. “Cemiyyet-i Sûfiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/335. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kara, Mustafa. “Ceride-i Sûfiye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 7/410. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Karamustafa, Ahmet. Sufism: The Formative Period. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007.
• Kia, Rukiye Akkaya. “Saraylı bir Muhalifin Siyasi Mücadelesi: Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 21/2 (2015), 273-296.
• Kılıç, Murat. “Türk Siyasal Hayatında Bir Muhalif İsim ve Hareket: Prens Sabahattin ve Meslek-i İç tima”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12 (2010), 1-14.
• Kılıç, Müzahir. “Tâhirülmevlevî’nin ‘Yenikapı Mevlevîhânesi Postnişîni Şeyh Celaleddin Efendi Merhum’ Adlı Eseri”. Doğu Araştırmaları 10/2 (2012), 75-106.
• Kılınçoğlu, Deniz. Economics and Capitalism in the Ottoman Empire. London: Routledge, 2015.
• Korlaelçi, Murtaza. “Le Play Mektebi ve İlk Türk Temsilcisi Prens Sabahattin Bey”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 31-58.
• Lévy Aksu, Noémi. “Institutional Cooperation and Substitution: The Ottoman Police and Justice System at the Turn of the 19th and 20th Centuries”. Order and Compromise: Government Practices in Turkey from the Late Ottoman Empire to the Early 21st Century, eds. Marc Aymes, Benjamin Gourisse, Elise Massicard. 146-168. Leiden: Brill, 2015.
• Manastırlı İsmail Hakkı. “Vücubu’l-intibah”. Sıratımüstakîm 6/136 (1908), 85-86.
• Mardin, Şerif. “Adem-i Merkeziyet”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 1/364-367. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Mardin, Şerif, Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bediüzzaman Said Nursi. Albany: State University of New York Press, 1989.
• Mardin, Şerif. Türk Modernleşmesi: Makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Mestyan, Adam. “The Muslim Bourgeoisie and Philanthropy in the Late Ottoman Empire”. The Global Bourgeoisie: The Rise of the Middle Classes in the Age of Empire. eds. Christof Dejung and David Motadel. 207-228. Princeton: Princeton University Press, 2019.
• Oğuz, Çiğdem. ”We Will Adopt the Technology of Europé but not European Morality: The Quest for Authentic Values in Late Ottoman Politics”. Reconsidering Europenization: Ideas and Practices of (Dis-) Integrating Europe Since the Nineteenth Century. eds. Florian Greiner, Peter Pichler and Jan Vermeiren. 110-130. Berlin: De Gruyter, 2022.
• Okay, Orhan- Düzdağ, Ertuğrul. “Mehmed Âkif Ersoy”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 28/432-439. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Olgun, Mehmet Tâhir. (Tâhirülmevlevî). Teşebbüs-i Şahsî. ed. Nurcan Durmaz. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları, 2014.
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). Yenikapı Mevlevîhânesi Postnişîni Şeyh Celâleddin Efendi Merhûm. İstanbul: Matbaa-yı Mekteb-i Sanayi, 1909.
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). “Sürûd-i Millet”. Sırâtımüstakîm 4/80 (17 March 1910), 26. https://katalog.idp.org.tr/sayilar/5663/4-cilt-80-sayi
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). “Verelim Haydi Donanmaya Bütün Varımızı”. Sırâtımüstakîm 4/83 (6 Nisan 1910), 87.
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). “Tâhir Olgun’un Kendi Kalemiyle Terceme-i Hâli”. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). Çilehâne Mektupları. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Olgun, Mehmet Tâhir (Tâhirülmevlevî). Matbûât Âlemindeki Hayatım: İstiklâl Mahkemesi Hatıraları. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2021.
• Ömür, Melek Cevahiroğlu. “The Sufi Orders in a Modernizing Empire: 1808-1876”. Tarih 1/1 (2009), 70-93.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/119-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özavcı, Hilmi Ozan. “Liberal Thought and Public Moralists in Turkey: The Transmission of Ideas and the Conceptions of the Self 1891-1948”. Geschichte und Gesellschaft 38/4 (2012), 636-657.
• Özcan, Nuri. “Mehmed Celaleddin Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 28/446-447. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Özkan, Behlül. From the Abode of Islam to the Turkish Vatan: The Making of a National Homeland in Turkey. New Haven: Yale University Press, 2012.
• Öztürk, Yakup. “Prens Sabahaddin’den Tâhirülmevlevî’ye Teşebbüs-i Şahsî”. Yeni Türk Edebiyatı 20 (2019), 209-229.
• Prens Sabahaddin. Prens Sabahaddin Gönüllü Sürgünden Zorunlu Sürgüne Bütün Eserleri. ed. Mehmet Ö. Alkan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Provence, Michael. “Late Ottoman State Education”. Religion, Ethnicity and Contested Nationhood in the Former Ottoman Space. ed. Jorgen Nielsen. 115-128. Leiden: Brill, 2012.
• Sabra, Adam. “Economies of Sufism”. Sufi Institutions. ed. Alexandre Papas. 27-57. Leiden: Brill, 2021.
• Sariyannis, Marinos. A History of Ottoman Political Thought Up to the Early Nineteenth Century. Leiden: Brill, 2019.
• Sirriyeh, Elizabeth. Sufis, and Anti-Sufis: The Defence, Rethinking and Rejection of Sufism in the Modern World. London: Routledge, 2013.
• Silverstein, Brian. “Sufism and Governmentality in the Late Ottoman Empire”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 29/2 (2009), 171-185.
• Seyhan, Salih. “II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler”. Turkish Studies 8/3 (2013), 494-516.
• Şentürk, Atilla. Tâhirülmevlevî Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Nehir Yayınları, 1991.
• Şeyhun, Ahmet. Islamist Thinkers in the Late Ottoman Empire and Early Turkish Republic. Leiden: Brill, 2015.
• Şimşek, Halil İbrahim. “Türk Modernleşmesi Sürecinde Tasavvuf Alanında Ortaya Çıkan Bazı Yöntem Tartışmaları”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2006), 7-40.
• Taglia, Stefano. Intellectuals and Reform in the Ottoman Empire: The Young Turk on the Challenges of Modernity. London: Routledge, 2015.
• Tanman, M. Baha. “Yenikapı Mevlevîhanesi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 43/463-468. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tatcı, Mustafa-Kurnaz, Cemal. “Mehmed Esad Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 28/469-470. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Tatlısu, Muhammed. “Kitapçı Karabet Efendi’nin Osmanlı Matbuatına Katkıları Üzerine bir Methal”. YILLIK: Annual of Istanbul Studies 3 (2021), 123-148.
• Tural, Erkan. “Osmanlı Orman ve Maadin ve Ziraat Nezareti’nde Bürokratik Reform (1908-1914)”. Turkish Journal of History 48 (2008), 85-115.
• Tütengil, Cavit Orhan. Prens Sabahattin. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1954.
• Uçman, Abdullah. “Prens Sabahaddin”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 34/341-342. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. “Dede”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9/76. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Uludağ, Süleyman. “Amel”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/13-16. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Tevekkül”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 41/1-2. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yazıcı, T. D.S. Margoliouth, and F. de Jong. “Mawlawiyya”. Encyclopaedia of Islam New Edition Online (EI-2 English). ed. P. Bearman. Leiden: Brill, 2012. https://doi-org.proxy.uskudar.edu.tr/10.1163/1573-3912_islam_COM_0715
• Yosmaoğlu, İpek K. “Chasing the Printed Word: Press Censorship in the Ottoman Empire 1876-1913”. The Turkish Studies Association Journal 27/1 (2003), 15-49.
• Zarcone, Thierry. “Shaykh Succession in Turkish Sufi Lineages (19th and 20th Centuries): Conflicts, Reforms and Transmission of Spiritual Enlightenment”. Asian and African Area Studies 7/1 (2007), 18-35.
• Zubair, Muhammad. “Islamic Law of Waqf: A Concise Introduction”. Arab Law Quarterly 26/ 2 (2012), 121-153.
• Zürcher, Erik Jan. “The Young Turk Revolution: Comparisons and Connections”. Middle Eastern Studies 55/4 (2019), 481-498.