Mürted Bir Denizcinin Sergüzeşti: Mir Ali Bey’in Doğu Afrika Seferleri ve Portekiz’deki Esareti

Yıl 2025, Sayı: 10, 1 - 21, 15.10.2025

Hava Önalan

https://doi.org/10.54462/kadim.1697957

Öz

Osmanlı Devleti’nin Hind Okyanusu’ndaki Portekiz varlığına karşı bölgesel nüfuzunu artırma stratejisinin bir parçası olarak 1585 yılında Mogadişu’ya gönderilen Mir Ali Bey, 1589 yılında Mombasa’da Portekizliler tarafından esir alınarak önce Hindistan’a, ardından Portekiz’e götürülmüştür. Portekiz kaynaklarına göre; Lizbon’daki São Julião da Barra Kalesi’nde esir olduğu esnada Hristiyan olarak adını Francisco Julião olarak değiştirmiştir. Bu olay, yalnızca bireysel bir dönüşüm değil aynı zamanda Osmanlı-Portekiz rekabetinin dinî ve siyasi boyutlarına da ışık tutmaktadır. Bu çalışma, 16. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı-Portekiz rekabeti bağlamında Doğu Afrika kıyılarında Osmanlı temsilcisi olarak görevlendirilen Mir Ali Bey’in faaliyetlerini ve esaret sürecini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma; Portekiz arşiv belgeleri ile dönemin birincil kaynak niteliğindeki kroniklerine dayanarak bir Osmanlı denizcisinin Afrika’dan Portekiz’e uzanan yolculuğu ve Lizbon’daki esaret hayatına dair sınırlı kayıtları incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Portekiz , 16.Yüzyıl , Mir Ali Bey , Esaret

The Adventure of an Apostate Sailor: Mir Ali Bey’s East African Expeditions and Captivity in Portugal

Öz

As part of the Ottoman Empire’s strategy to expand its regional influence against Portuguese presence in the Indian Ocean, Mir Ali Bey was dispatched to Mogadishu in 1585. In 1589 he was captured by the Portuguese in Mombasa and subsequently transferred first to India and then to Portugal. According to Portuguese sources, during his captivity in the São Julião da Barra Fortress in Lisbon he converted to Christianity and adopted the name Francisco Julião. This incident reflects not only a personal transformation but also sheds light on the religious and political dimensions of the Ottoman-Portuguese rivalry. This study aims to examine the activities and captivity of Mir Ali Bey, who was appointed as an Ottoman representative along the East African coast during the final quarter of the 16th century within the context of the Ottoman-Portuguese rivalry. Drawing on Portuguese archival documents and contemporary primary sources the research seeks to explore the journey of an Ottoman seafarer from Africa to Portugal and to analyze the limited records concerning his life in captivity in Lisbon.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Portuguese , 16th Century , Mir Ali Beg , Captivity

Kaynakça

• Arquivo Geral de Simancas (AGS)
• Consulta do Conselho de Portugal, Libro, 1465.
• Consulta do Conselho de Portugal, Libro, 1465.
• Arquivo Nacional da Torre do Tombo (ANTT)
• Colecção de cartas, Núcleo Antigo, 876.
• Colecção de cartas, Núcleo Antigo, 891.
• Colecção de cartas, Núcleo Antigo, 891.
• Corpo Cronológico, Parte, 1, Maço, 72.
• Corpo Cronológico, Parte, 1, Maço, 107.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Mühimme Defterleri (A. DVNSMHM.d) nr. 39, 43, 48, 62.
• Barros, João de. Da Ásia: Dos Feitos que os Portuguezes Fizeram na Conquista e Descubrimento das Terras e Mares do Oriente. 1. Lisboa: Na Regia Officina Typografica, 1778.
• Castanheda, Fernão Lopes de. Historia do Descobrimento e Conquista da India pelos Portugueses.1. Lisboa: Na Typographia Rollandiana, 1833.
• Couto, Diogo do. Da Ásia.7. Lisboa: Na Regia Officina Typografica, 1782.
• Couto, Diogo do. Da Ásia.10. Lisboa: Na Regia Officina Typografica, 1788.
• Couto, Diogo do. Da Ásia.11. Lisboa: Na Regia Officina Typografica, 1788.
• Santos, João de. Ethiopia Oriental. ed. Mello d’Azevedo. 1. Lisboa: Bibliotheca de Classicos Portuguezes, 1891.
• Selânikî Mustafa Efendi. Tarih-i Selânikî (971-1003/ 1563-1595). nşr. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999.
• Boxer, Charles Ralph. The Portuguese Seaborne Empire 1415-1825. London: Hutchinson of London, 1969.
• Carita, Rui. The Shield of The Realm, The Fortress of São Julião da Barra. Ministry of National Defence, 2014.
• Casale, Giancarlo. The Ottoman Age of Exploration. New York: Oxford University Press, 2010.
• Loureiro, Rui Manuel. “16. Yüzyılın Sonlarına 17. Yüzyılın Başlarına Ait Portekiz Kayıtlarında Bahsedilen Osmanlı-Portekiz İlişkileri”. Uluslararası Türk Deniz Gücü Tarihi Sempozyumu: 16’ncı ve 17’nci Yüzyıllarda Hint Okyanusu’nda Osmanlı Deniz Varlığı. III 3-14. İstanbul: Deniz Basımevi Müdürlüğü, 2008.
• Özbaran, Salih. Umman’ da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz. İstanbul: Tarihçi Kitabevi, 2013.
• Roque, Ana Cristina. “Mozambique Ports in the 16th Century: Trade Routes, Changes and Knowledge in the Indian Ocean Under Portuguese Rule”. History Research 3 /3 ( 2013), 188-204.
• Serjeant, Robert Bertram. The Portuguese off the South Arabian Coast: Hadramī Chronicles. Oxford: At the Clarendon Press, 1963.
• Sousa, João de. Documentos Arabicos para a Historia Portugueza Copiados dos Originaes da Torre do Tombo. Lisboa: Academia Real das Sciencias de Lisboa, 1790.
• Subrahmanyam, Sanjay. The Portuguese Empire in Asia 1500-1700. West Sussex: John Wiley - Blackwell 2012.
• Vernet, Thomas. “Slave trade and Slavery on the Swahili Coast (1500-1750)”. Africa World Press (2009), 36-76.
• Yavuz, Hulûsi. Yemen’ de Osmanlı İdaresi ve Rumûzî Tarihi (923-1012/1517-1604). 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
• Bocarro, António. Livro das Plantas de Todas as Fortalezas, Cidades e Povoaçoens do Estado da India Oriental 1635. Erişim 21 Haziran 2025. (https://purl.pt/27184)
• Braun, Georg & Hogenberg, Frans: Arabiae Foelicis Emporium Celeberrimi Nominis, quo ex India, Aethiopia ... [on sheet with] Mombaza [and] Quiloa [and] Cefala, Cologne 1572. Erişim 21 Haziran 2025. https://www.raremaps.com/gallery/detail/54473mp2/aden-arabiae-foelicis-emporium-celeberrimi-nominis-quo-ex-i-braun-hogenberg