Fatma Aliye’nin Nisvan-ı İslam’ında Karşılaşma, Tercüme ve Duygulanımsal Dolayım

Yıl 2025, Sayı: 10, 207 - 230, 15.10.2025

Fatih Altuğ

https://doi.org/10.54462/kadim.1733289

Öz

Bu makale, Fatma Aliye’nin Nisvan-ı İslam (1891) eserini, kültürlerarası ve öznel karşılaşmaların sahnelendiği, Müslüman kadınlığın temsilinden çok yeniden tasavvur edilmesine olanak tanıyan katmanlı bir dolayımlayıcı metin olarak ele almaktadır. Bruno Latour’un tercüme kuramı ile Brian Massumi’nin duygulanım kuramı ekseninde yapılan çözümleme, Fatma Aliye’nin Avrupalı kadınlarla gerçekleştirdiği diyalogları nasıl kurguladığını, tanıklık ile kurmaca, deneyim ile anlatı arasındaki sınırları nasıl muğlaklaştırdığını göstermektedir. Bu karşılaşmalar, cariyelik, çok eşlilik ve tesettür gibi tartışmalı konular etrafında şekillenmekte, Fatma Aliye’nin karşılıklılık, iffet, niyet, şer’î yorum ve toplumsal düzen anlayışı gibi İslam’a dair ilke ve pratikleri Batılı muhatapları açısından kavranabilir hale getirmeye yönelik stratejik bir tercüme süreci yürüttüğünü ortaya koymaktadır. Bu karşılaşmalar kavramsalın yanı sıra duygulanımsal düzeyde de işler; ayrıntılı mekân betimlemeleri, bedensel jestler, tereddüt, ironi ve duyusal müşterekler aracılığıyla karşılıklı etkileşimler bir duygusal ortam içinde sahnelenir. Çeviriyi, duygusal, siyasal ve epistemolojik olarak riskli fakat üretken bir ilişki biçimi olarak kavramsallaştıran bu okuma, Nisvan-ı İslam’ı hem Osmanlı Müslüman feminist düşüncesinin öncü bir örneği hem de İslamî bir kültürler arasıhitap biçimi olarak yeniden konumlandırmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Fatma Aliye , Kültürel Çeviri , Osmanlı Feminizmi , İslam ve Toplumsal Cinsiyet , Duygulanım Kuramı

Destekleyen Kurum

The Scientific and Technological Research Council of Turkey (TÜBİTAK)

Proje Numarası

217K101

Encounter, Translation, and Affective Mediation in Fatma Aliye’s Nisvan-ı İslam

Öz

This article explores Nisvan-ı İslam (1891) by Fatma Aliye as a layered site of intercultural and intersubjective mediation, where Ottoman Muslim womanhood is not simply represented but reconfigured through dialogic, translational, and affective encounters. Drawing on Bruno Latour’s theory of translation and Brian Massumi’s affect theory, the study examines how Aliye stages her conversations with European women, using narrative strategies that blur the boundaries between testimony and fiction, experience and narration. These encounters revolve around contested topics such as slavery, polygamy, and veiling, enabling a strategic translation of Islamic principles, including reciprocity, modesty, moral intention, juridical reasoning, into terms legible to a Western audience. Beyond conceptual reframing, the text also stages affective scenes of encounter, conveyed through spatial detail, bodily gestures, irony, and sensory resonance. Nisvan-ı İslam thus performs a form of “world-making translation”, a situated, relational practice that holds divergent lifeworlds in tension without collapsing difference. The article further analyzes the work’s French and Arabic translations, highlighting how its transregional afterlives extend and transform its mediating function. By framing translation as a precarious, affectively charged negotiation, the article repositions Nisvan-ı İslam as both a pioneering text of Ottoman Muslim feminist thought and an Islamic mode of intercultural
address.

Anahtar Kelimeler

Fatma Aliye , Cultural Translation , Ottoman Feminism , Islam and Gender , Affect Theory

Destekleyen Kurum

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Proje Numarası

217K101

Kaynakça

• Booth, Marilyn - Shissler, A. Holly. “Fatma Aliye’s Nisvân-ı İslâm: Istanbul, Beirut, Cairo, Paris, 1891–6”. Ottoman Translation: Circulating Texts from Bombay to Paris. ed. Marilyn Booth - Claire Savina. 327-388. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2023.
• Demirhan, Ansev. Female Muslim Intellectuals: Understanding the History of Turkey’s Woman Question through the Construction of Islamic Tradition. Chapel Hill, NC: University of North Carolina at Chapel Hill, Department of History, M.A. Thesis, 2014.
• Demirhan, Ansev. “We Can Defend Our Rights by Our Own Efforts”: Turkish Women and the Global Muslim Woman Question, 1870-1935. Chapel Hill, NC: University of North Carolina at Chapel Hill, Department of History, Ph.D. Dissertation, 2020.
• Eroğlu Genç, Fatma. “Türk Düşünce Dünyasında Fatma Aliye Hanım’ın Keşfi ve Konumlandırılması”. Medeniyet ve Toplum Dergisi 8 (2024), 188-207. https://doi.org/10.51117/metder.2024.69.
• Fatma Aliye. Les Femmes Musulmanes. trans. Olga de Labedeff. Paris: Bibliothèque du journal Orient et La Turquie, 1896.
• Fatma Aliye. Les Musulmanes Contemporaines: Trois conférences. trans. Nazime Roukié. Paris: Alphonse Lemerre, 1894.
• Fatma Aliye. Nisâ’ al-Islâm. Cairo: al-Maktaba al-Sharqiyya, 1893.
• Fatma Aliye. Nisvân-ı İslâm. Istanbul: Tercüman-ı Hakikat Press, 1309/1893.
• Fawwâz, Zaynab. al-Durr al-Manthûr fî tabaqât rabbâti’ l-hudûr. Bûlâq /Cairo: al-Matba’a al-Kubrâ al-‘Âmira, 1312/1894.
• Janicka, Iwona. “Processes of Translation: Bruno Latour’s Heterodox Semiotics”. Textual Practice 37/6 (2022), 847-866. https://doi.org/10.1080/0950236X.2022.2056765.
• Kızıltan, Mübeccel. Fatma Aliye Hanım: Yaşamı-Sanatı-Yapıtları ve Nisvân-ı İslâm. Istanbul: Mutlu Yayıncılık, 1993.
• Kurnaz, Şefika. “Emine Semiye’nin Ablası Fatma Aliye’ye Mektupları”. Türkbilig 14 (2007), 131-142.
• Latour, Bruno. Aramis, or the Love of Technology. trans. Catherine Porter. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996.
• Latour, Bruno. An Inquiry into Modes of Existence: An Anthropology of the Moderns. trans. Catherine Porter. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2018.
• Lewis, Reina. Gendering Orientalism: Race, Femininity and Representation. London: Routledge, 1996.
• Lewis, Reina. Rethinking Orientalism: Women, Travel and the Ottoman Harem. London: I.B. Tauris, 2004.
• Lewis, Reina - Micklewright, Nancy (ed.). Gender, Modernity and Liberty: Middle Eastern and Western Women’s Writings - A Critical Sourcebook. London: I.B. Tauris, 2006.
• Marvel, Elizabeth Paulson. Ottoman Feminism and Republican Reform: Fatma Aliye’s “Nisvân-ı İslâm.” Columbus, OH: The Ohio State University, Graduate Program in History, M.A. Thesis, 2011.
• Massumi, Brian. Politics of Affect. Cambridge: Polity Press, 2015.
• Muecke, Stephen. “Bruno Latour and Translation”. Theory, Culture & Society 41/5 (2024), 97-104. https://doi.org/10.1177/02632764241275.
• Othman, Enaya Hammad. “Fatma Aliye’s Invisible Authorship: A Turkish Muslim Woman Writer’s Challenge to Orientalism and Patriarchy”. Global Voices from the Women’s Library at the World’s Columbian Exposition. ed. Marija Dalbello - Sarah Wadsworth. 177-193. Cham: Palgrave Macmillan, 2024.
• Sakai, Naoki. “How Do We Count a Language? Translation and Discontinuity”. Translation Studies 2/1 (2009), 71-88. https://doi.org/10.1080/14781700802496266.
• Timuroğlu, Senem. Kanatlanmış Kadınlar: Osmanlı Kadın Yazarların Edebi Temsilleri. Istanbul: İletişim Yayınları, 2022.
• Yumuşak, Firdevs Canbaz. “Muhafazakâr Müslüman Bir Kadın Portresi: Fatma Aliye Hanım”.Muhafazakâr Düşünce 10/37 (September 2013), 103-112.
• Argunşah, Hülya. “Nisvan-ı İslâm”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. Accessed June 11, 2025. https:// tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/nisvan-i-islam-fatma-aliye-tees-1672