Mehmet Ali Efendi’nin Nasturilere Dair Tanzim Ettiği Layihanın Transkripsiyon ve Değerlendirmesi

Yıl 2022, , 1 - 16, 30.06.2022

Mehmet Sabri Deniz

https://doi.org/10.55805/kadimsbd.1115648

Öz

19. yüzyılın sonlarında Anadolu Ordusu’nda görevli Erkan-ı Harbiye’den Kolağası (Yüzbaşı) Mehmet Ali Efendi’nin kaleme aldığı ve bu çalışmaya konu olan layihası (raporu) gerek Nasturilerin Hakkâri ve çevresindeki durumları gerekse de bölge tarihi açısından önemli bir arşiv vesikasıdır. Aynı dönemde bölgenin diğer etno-dinî unsurları için de benzer layihalar kaleme alınmıştır. Kendi modern devletini inşa sürecindeki Osmanlı Devleti’nin hâkimiyet sahasındaki unsurları yeniden tanımanın ve tanımlamanın bir tezahürü şeklinde ortaya çıkan söz konusu layihaların sayısı oldukça fazladır. Dolayısıyla Mehmet Ali Efendi’nin layihası benzer nitelikteki layihalara ışık tutması açısından da kayda değer bir arşiv vesikası olarak değerlendirmek mümkündür. Daha çok siyasî kaygılarla hazırlandığı anlaşılan layihanın Berlin süreci ile bağlantılı olarak Ermeni meselesi ile ilişkilendirilmesi dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali Efendi, Nasturiler, Hakkâri

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı [A.MKT.MHM], Dosya No. 443, Gömlek No. 33.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Esas Evrak [Y.EE.] Dosya No: 131, Gömlek No. 32.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Meşihat Şeriyye Sicilleri Defterleri [MŞH.ŞSD.d.], Defter No: 3828.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Mütenevvi Maruzat [Y.MTV], Dosya No. 126, Gömlek No. 73.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Dahiliye Nezareti Maruzatı [Y.PRK.DH]. Dosya No. 9, Gömlek No. 26.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âlî Evrak Odası [BEO]. Dosya No: 360, Gömlek No: 26954.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, Matbaa-i Amire, Dersaadet, 1313.
• Abou-El-Haj, R. A., (2018). Modern Devletin Doğası: 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu. çev. Oktay Özel ve Canay Şahin. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ahmet Cemal, (1311). Coğrafyayı Osmâni, İstanbul.
• Albayrak, K., (1997). Keldanîler ve Nasturîler. Konya: Vadi Yayınları.
• Atiya, A. S., (2005). Doğu Hristiyanlığı Tarihi, çev. Nurettin Hiçyılmaz. İstanbul: Doz Yayınları.
• Deniz, M. S., (2021). XIX. Yüzyıl Hakkâri ve Çevresinde Kürt-Nasturi İlişkileri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Deringil, S., (2014). İktidarın Sembolleri ve İdeoloji. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Doğan Kitap Yayınları.
• Karpat, K., (2008). Osmanlı Modernleşmesi. çev. Akile Zorlu Durukan ve Kaan Durukan. Ankara: İmge Kitapevi.
• Kieser, H-L., (2013). Iskalanmış Barış. çev. Atilla Dirim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Klain, J. (2014). Hamidiye Alayları. çev. Renan Akman. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Matfiyef, K. P., (1996). Asurlar ve Modern Çağda Asur Sorunu, çev. Vahap Kelat. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Molitor, J., (2004). Kildaniler ve Doğu Süryani Kilisesi, çev. Erol Sever. İstanbul: Yaba Yayınları.
• Murre-van den Berg, H. L., (1999). “The Patriarchs of the Church of the East from the Fifteenth to Eighteenth Centuries”. Hugoye: Journal of Syriac Studies, 2/2, 236-239.
• Nikitine, B. (1997). “Nestûrîler”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 207-212.
• Sarıbal, İ., (2017). Balkan Harbi Üzerine, Ankara: Gece Kitaplığı.
• Scott, J. C., (2008). Devlet Gibi Görmek. çev. Nil Erdoğan. İstanbul: Versus Yayınları.
• Vine, A. R., (1937). The Nestorian Churches, London: Indepent Press.
• Yohannan, A., (2006). Mezopotamya’nın Kayıp Halkı Nasturiler, çev. Meltem Deniz. Ankara: Beybûn Yayınları.
• Yonan, G., (1999). Asur Soykırımı Unutulan Bir Holocaust, çev. Erol Sever. İstanbul: Pencere Yayınları.