BÂBÜRNÂME'DE ŞEHİR TARİHÇİLİĞİ: HERAT ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 156 - 178, 27.12.2019

Mesut Avcı

Öz

Bâbür Şah'ı birçok devlet adamından farklı kılan yaşamında bir hatırat tutmasıdır. Bu hatıratında gittiği, fethettiği yerleri sadece anlatmakla kalmamış; aynı zamanda kendi hayatı ile ilgili birçok bilgiyi de çekinmeden yazmıştır. Hatırat kitapları arasında Bâbürnâme'nin farkı da yazarının yazdıklarını daha çok objektif durmaya gayret etmesidir. Bâbür kendisinin aleyhine de olsa veya insanlar tarafından kınanacağını da bilse bunları anlatmaktan çekinmemiştir. Biz de makalemizde Horasan bölgesinin en önemli şehirlerinden olan Herat'ı Bâbür'ün gözüyle değerlendirmeye çalışacağız. Bâbür'ün özelliklerinden birisinin de Şehir Tarihçiliği olduğunu söylememizin çok da anormal olmayacağını düşünerek, bir şehir tarihçisi olarak Bâbür, Herat ile ilgili anlattıklarının değerlendirmesini yapmış olacağız. Makale'de Herat ile ilgili kısa tarihsel bir özet ve yer yer Bâbür'ün anlattıklarına izahat tarzında bir kısım eserlerden faydalanılarak açıklamalar yapılmıştır. Bâbür, Herat'ı tanıtırken şehrin daha çok şairleri ve din bilginleri ile ilgilenmiştir. Bu ilginin sıradan kişileri tanıtmak gibi olmadığını, hem Bâbür'den öncesinde ve onun devrinde iz bırakmış büyük şahsiyetler olduklarından işlemiştir. Ali Şîr Nevâî gibi şairlerin o günde de günümüzde de hala büyük şairlerden kabul edildiği ortadadır. Bâbür, Herat’a olan hayranlığını gizlememiş, buranın kendisini etkileyen güzelliğinden yeri geldikçe bahsetmiştir. Bâbürnâme’de şehir tarihçiliği açısından fark edilen hususlardan biri de, Bâbür tanıtımını yaptığı her şehrin farklı bir özelliğini kitabına taşımıştır.  Şehir tarihçiliği açısından yeterli bilgiler olmasa da, modern kaynakları kullanmada Bâbürnâme benzeri kaynaklarının kullanımını ne kadar da büyük yardımlarının olduğu aşikardır.

Anahtar Kelimeler

Bâbürnâme, Herat, Bâbür Şah, , Ali Şîr Nevâî, Şehir ve Tarih

Kaynakça

• Apak, Adem (2018). “Irak- İran Cephesi Fetihleri”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. İstanbul: Siyer Yayınları.Apaydın, H. Yunus (2000). “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 432-445. İstanbul: TDV Yayınları.Ateş, Ahmed (2001). “Mesnevi”. İA. 8: 127-133. Eskişehir: MEB Yayınları.Avcı, Mesut (2017). Erscheinungsform des Islam im Baburname. Berlin: Logos Verlag.Bâbür Mirza, Zahîruddîn Muhammad (1993). Baburnama. Chaghatay Turkish Text with Abdul-Rahim Khankhanan's Persian Translation, Turkish Transcription, Persian Edition and English Translation by W.M. Thackston, Jr., Sources of Oriental Lan-guages – Literatures 18, Edited by Şinasi Tekın and Gönül Alpay Tekin, Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations. Harvard Univer-sity.Bâbür Mirza, Zahruddin Muhammad (2006). Baburname. (Reşit Rahmeti Arat, Çev.). Ön-söz ve Tarihi Özet: Y. Hikmet Baydur. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.Barthold, V.V. (1990). Moğol İstilasına Kadar TÜRKİSTAN. (Hakkı Dursun Yıldız, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.- (1930). Tezkire-i Coğrfaya-yi Târihi-i İran. (Hamza Serdadver, Çev.). Tahran: h.ş.Belazuri, Ahmed b. Yahya (2013). Fütuhu'l-Büldân. (Mustafa Fayda, Çev.). İstanbul: Siyer Yayınları.Beverdige, Annette S (1971). The Babar-Nama. Being The Autobiography of the Emperor Babar, the Founder of the Moghul Dynasty in India, Written in Chaghatay Turkish; now Reproduced in Facsimile Form a Mansucript Belonging to the Late Sir Salar Jang of Haydarabad, and Edited with a Preface and Indexes, Printed for: The Trus-tees of the „E. J. W. GIBB MEMORIAL“ and Published by Messrs. Luzac and Co., LTD., 46, Great Russell Street. London: W.C.r..Schönig, Claus (2009). ”Die Betrachtung der Natur im Baburname”. Beiträge zum Göttinger Umwelthistorischen Kolloquium 2008-2009. Nşr. Bernd Herrmann. Göttingen: OPAC. El-Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir (1994). Aḥsenü’t-teḳāsîm fî maʿrifeti’l-eḳālîm (The Best of Divisions for Knoledge of The Regions). (Trans B. Collins).Göncüoğlu, Süleyman Faruk (2018). Tarih Nasıl Yazılır? Tarih için çağdaş bir metodoloji. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Gündüz, Tufan – Anıl, Adile Yılmaz (2010). “Şah İsmâil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 256. İstanbul: TDV Yayınları.Herevî, Şeyh Abdurrahman Famî (1387). Târîh-i Herat. Tahran.Hofman, Henry (1969). Turkish Literature A Bio- Bibliographical Survey, Section III, Moslim Central Asian Turkish Literature Being in the Main. 1-3: 162-191. Utrecht: BRILL.Humphreys, Stephen (2004). İslâm Tarih Metodolojisi – Bir Sosyal Tarih Uygulaması. (Murtaza Bedir, Fuat Aydın Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.İbn Battûta, Ebû Abdullah b. Abdullah el-Levâtî et-Tancî (1989-1992), Tuhfetu'n-Nûzzâr fi Garâibi'l-Emsâr ve'l-Acâibi'l-Esfâr, (Büyük Dünya Seyhatnamesi). (Muhammed Şerif Paşa, Çev.). İstanbul: Üçdal Neşriyat.İbnü'l-Esîr, Ali b. Muhammed b. Abdilkerim el-Cezerî eş-Şeybanî (2016). El-Kâmil Fi't-Târîh. (Heyet., Çev.). İstanbul: Ocak Yayıncılık.İbnü’n-Nedîm, Muhammed b. İshâk (2010). el-Fihrist. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye. İbn Sa'd, Muhammed b. Sa'd b. Menî’ el-Hâşimî el-Basrî (2014). Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. (Abdurrahman Elmalı-Mehmet Akbaş, Çev.). İstanbul: Siyer Yayınları.Kaiser, Amadeus (2011). Denkwürdigkeiten des Zehir-Eddin Muhammed Baber, Kaisers von Hindustan. (John Leyden, William Erskine, Çev.). Leipzig: Nabu Press.Kazvînî, Hamdullah Mütevfi (1915). The Geopraphical Part of the Nuzhât al-Qulub. (Translated by. G. L. Strange, Printed of the Trutes of the E. J. W. Gibb Memorial), Leydan.Krawulsky, Dorothea (1982). Horasan zur Timuridenzeit nach dem Târîh-e Hafız-e Ebru. Wiesbaden.Mukaddesî, Muhammed b. Ahmed (2015). İslam Coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsim). (Ahsen Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.Mustafa Fayda (2009). “Siyer ve Meğâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 324-326. İstanbul: TDV Yayınları.Okumuş, Ömer (1993). “Abdurrahman Camî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 94-99. İstanbul: TDV Yayınları. Özen, Şükrü (2011). “Teftâzânî”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 40: 299-301. İstanbul: MEB Yayınları.Özgüdenli, Osman G. (2006). Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Kaknüs Yayınları.Sezgin, Fuat (1967). Geschichte des Arabischen Schrifttums. 1:193. Mainz: BRILL.Togan, A. Zeki Velidi (1978). “'Alî Şîr”. İA. 1: 349-357. İstanbul: MEB Yayınları.- (1987).“Herat”. İA, MEB, İstanbul. İA. 5-1: 440. İstanbul: MEB Yayınları.Uslü, Recep (1998). “Herat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 215-218. İstanbul: TDV Yayınları.Ya’kubî (2019), Kitabü’l-Buldân (Ülkeler Kitabı). (Murat Ağarı, Çev.). İstanbul: Ayışıkitapları.Yazıcı, Tahsin; Kurnaz, Cemal (1997). “Hamse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 499-500. İstanbul: TDV Yayınları.Yörükan, Yusuf Ziya (2013). Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.