ARTUKLU YAPILARI ÖRNEKLEMİNDE SANATTA KÜLTÜREL ETKİLEŞİM

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 64 - 99, 25.12.2020

Evindar Yeşilbaş , Fehime Acat

Öz

Anadolu’da XI. yüzyıldan itibaren gelişen kültür ve sanat çok farklı kültürel ve etnik veriler üzerine temellenmiştir. Anadolu sınırları içinde oluşan sanatların daha iyi anlaşılması için sanatın gelişmesini etkileyen ortamı ve kültür çevresini iyi araştırmak bir zorunluluktur. Sanatın içinde kendine yer bulan farklı gelenekleri tespit etmek ve bu geleneklere ait olan unsurları ortaya koymak oldukça önemlidir. Aynı dönem ve yakın çevrede hüküm süren beylikler ve devletler, tarih boyunca kaçınılmaz bir şekilde kültürel ilişkiler içerisinde bulunmuşlardır. Kültürel etkileşimi oluşturan temel husus ise siyasi ve sosyal zeminde yaşanan ilişkilerdir. Bu etkileşimin izlerini ortaya koyan en somut veriler sanat üretimleridir. Sanat yapıtlarında, taçkapı, minare, kemer, örtü sistemi, malzeme, süsleme vb. gibi mimari yapı detayları üzerinden kültürler arasındaki etkileşimin izleri okunabilmektedir. Bu çalışmada, Artuklu Beyliği ile aynı dönemde ve yakın bölgelerde hüküm sürmüş Büyük Selçukluları, Anadolu Selçukluları, İlhanlı, Eyyûbi, Zengî ve Memlûkler’in siyasi, sosyal ve kültürel ilişkileri üzerinden malzeme, teknik, süsleme açısından dönemin yapılarındaki benzer izler incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Artuklu yapılarında iki renkli taş kullanımı, dilimli kemer formları, mukarnas kavsara, eyvan, selsebilli eyvan- avlu, dilimli kubbe, minare formu ve mekân tasarımı açısından benzerlikler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Artuklu, Mimari, Kültürel Etkileşim, Sanat Tarihi

Kaynakça

• Abouseıd, D. B. ( 2001). Kalavun Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28, İstanbul, 228-229.
• Altun, A. ( 1978) . Anadolu'da Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Altun, A. (1971). Mardin’de Türk Devri Mimarisi. İstanbul: Gün Matbaası.
• Aslanapa, O. (1989). Türk Sanatı (2.Bsm). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bakırer, Ö. (1976). Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Beksaç, E. (2007). Nureddin Zengî Küliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul, 262-263.
• Çetin, A. (2008). Memlûk-Artuklu İlişkileri, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özçoşar), Mardin: Mardin Valiliği Yayınları, 145-159.
• Çobanoğlu, A. V. (2013). Zengîler, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 44, İstanbul, 272-274.
• Demir, A. (2008). Eyyûbiler’e Tabi Olarak Artukîler, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özçoşar), Mardin: Mardin Valiliği Yayınları, 91-121.
• Erarslan, A. (2012). Ortaçağ Türk Mimarlığında Eyvan Kullanımında Mekan-İşlev İlişkisi. Megaron, 7/3, 145-160.
• Erdal, Z. (2017), Mardin Ulu Cami Üzerine Yeni Görüşler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,1/Özel Sayı 2, 433-447.
• Eser, E. (2000). 11-14. Yüzyıllar Anadolu-Suriye Sanat İlişkileri (Cephe Mimarisinde Suriye Etkileri). (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gabrıel, A. (1940). Voyages Archeologigues Dans La Turguie Orientale, I-II, Parıs.
• Gök, H. İ. (2008). Artuklular-Musul Atabegliği İlişkileri, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, (Ed. İbrahim Özçoşar), Mardin: Mardin Valiliği Yayınları, 159-211.
• Hattstein, M. ; Delius, P. (2007). İslam Sanatı ve Mimarisi, İstanbul: Literaatür Yayınevi.
• İbnü’l Esir. (1987). el- Kamil fit- Tarih, (çev: A.Özaydın), İstanbul.
• İnal, G. (1931). Orta Çağlarda Anadolu’da Çalışan Suriye ve Mezopotamyalı Sanatçılar, Sanat Tarihi Yıllığı Dergisi, İstanbul, 11, 83-94.
• Karaçam, H. (2012). Artuklu Kitabeleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kayhan, H. (2007). Artuklu – Irak Selçukluları İlişkilerine Genel Bir Bakış. Makalelerle Mardin I, (Ed. İbrahim Özçoşar), Mardin: Mardin İhtisas Kütüphanesi Yayınları, 275-285.
• Kayhan, H. (2008). Artuklu - Dânişmendli İlişkileri Hakkında, Belleten, 72/ 264, 475 – 482.
• Kolektif, (2016). Türkiye Ulu Camileri: Albüm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köprülü, M. F. (1993). Artuk Oğulları. İslam Ansiklopedisi, 1, İstanbul, 621-622.
• Kuban, D. (1965). Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunlar, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Kuban, D. (1978). 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Kuban, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapıkredi Yayınları.
• Kuban, D.( 1965). Anadolu-Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları I, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Meinecke, M. (1992). Die Mamlukische Architektur in Ägypten und Syrien, Glückstadt.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, S. (1987). Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sözen, M. (1970). Anadolu Medreseleri,İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Şaman Doğan, N. (2006). Kültürel Etkileşim Üzerine: Karamanoğlu- Memlûklu Sanatı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23/ 1, 131-149.
• Şeşen, R. (1995). Eyyûbiler, İslam Ansiklopedisi, 12, 20-31.
• Türkmen, N. (1993). Artuklu Mimarisi. Thema Larousse Tematik Ansiklopedi, İstanbul, 226-227.
• Uluçam, A. (2012). Kızıltepe Ulu Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, İstanbul, 105-106.
• Uluçam, A. (2012). Mardin Ulu Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, İstanbul, 112-113.
• Usta, A. (2002). Artuklular ve Haçlılar - Haçlıların Bölgeye Gelişlerinden Belek’in Ölümüne Kadar 1098-1124. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi Prof. Dr. İsmet MİROĞLU Hatıra Sayısı, 37, 358 - 374.
• Usta, A. (2007). İmameddîn Zengi ve Artuklular, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/2, 120-13.
• Ünal, R. H. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taç Kapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Yeşilbaş, E. (2020). Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği, Artuklu Akademi Dergisi, 7/1,29-76.
• Yıldız, Ş. Ö. (2016). Gaziantep Camilerinde Görülen Bazı Güneyli Etkiler. Sanat Tarihi Dergisi. İzmir. 15/1, 85-110.
• Yiğit, İ. (2015). Memlûkler, İstanbul: Kayıhan Yayınları.