SAFEVİLERİN HETERODOKSİ TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 1 - 24, 28.12.2021

Bahattin Olcay

Öz

Erdebil Tekkesi Şeyh Safiyüddin Erdebili tarafından kurulmuştur. Kaynaklarda Sünni/Şafii olduğu belirtilir. Torunu Hoca Ali’nin Şeyhliği döneminde Şii temayüller görülmeye başlanmıştır. Şeyh Cüneyd çevresinde hoş görülmeyen inançları nedeniyle Erdebil’den kovulmuştur. Gittiği Anadolu’da II. Murat’tan yurt istemişse de reddedilmiştir. Akrabalığı bulunan Uzun Hasan’a savaşlarda yardımı nedeniyle düşüncelerini yaymak için fırsat bulmuştur. İnançları dönemin devlet yöneticileri tarafından kabul görmemiştir fakat geniş bir taraftar kitlesi edinmiştir. Siyasi ve sosyal durum siyasi emellerine hizmet etmiştir. O’nun siyasi emellerini kendileri için tehdit olarak algılayan yöneticiler bir yandan hükmettiği geniş halk kitleleri nedeniyle yeterince baskı yapamamıştır. Ölümü üzerine yerine geçen Şeyhler- özellikle Şah İsmail- siyasi amaçları aynen takip etmiştir. Öteden beri hedeflenen devlet kurma işini Şah İsmail başarmış ve elindeki gücü Sünni İran coğrafyasını Şiileştirmek için kullanmıştır. Fakat bu Şiilik Hz. Osman ve Hz Ali döneminde ortaya çıkan Şia ile büyük farklılıklara sahiptir. Şah İsmail’in ortaya koyduğu Şiilik Heterodoks inanışların mevcut olduğu bir Şiiliktir.

Anahtar Kelimeler

Heterodoksi, Erdebil Tekkesi, Şeyh Safiyüddin, Şeyh Cüneyd, Şah İsmail, Safeviler, Şiileştirme

Kaynakça

• Abdullah Ekinci, Ortadoğu’da Marjinal Bir Hareket: Karmatiler, Odak Yayıncılık, Ankara 2005
• Abdüllatif Kazvini, Lübbü’t-Tevarih ( Safevi Tarihi, Çeviren: Hamidreza Mohemmednejad, Birleşik Yayınevi, Ankara Eylül 2011)
• Ahmet Yaşar Ocak, Babailer İsyanı, Dergâh Yayınları. İstanbul 2000
• Ahmet Yaşar Ocak, Türkler, Türkiye ve İslam, İletişim Yayınları, İstanbul 2000
• Ahmet Yaşar Ocak, Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri, Kitap Yayınevi, İstanbul-2011
• Ali Şeriati, Ali Şiası Safevi Şiası, Fecr Yayınları, Ankara, Eylül 2011
• Ebu Mansur Abdulkaahir el-Bağdadi, Mezhepler Arasındaki Farklar, Çeviren: Ethem Ruhi Fığlalı, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1991
• Faruk Sümer, Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara, 1999,
• Fazlur RAHMAN, İslam, Selçuk Yayınları, Genişletilmiş 4. Baskı, Ankara 1996
• Ira Lapidus, İslam Toplumları Tarihi, çeviren: Yasin Aktay, iletişim Yayınları, İstanbul 2002
• Julius Wellhausen, İslamiyet’in İlk Devirlerinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri, , TTK.
• Mustafa Ekinci, Erdebil Tekkesinin Kuruluşu ve Anadolu’daki Dini, Siyasi Faaliyetleri, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aralık 1997,Doktora Tezi, (Basılmış Hali) Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı, Beyan Yayınları, İstanbul 2002
• Sayın Dalkıran, İbn-i Kemal ve Düşünce Tarihimiz, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1997
• Seyyid Hüseyin Nasr, Tasavvufi Makaleler, çeviren: Sadık Kılıç, İnsan Yayınları, İstanbul 2002
• Walter Hınz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Çev. Tevfik Bıyıklıoğlu, Ankara 1992
• Zahide Ay, Alamut Sonrası Nizari İsmaililiği (13-15. Yüzyıllar) Ortaçağ İranı'nda ve Anadolusu'nda Şiilik İzlerinin Arka Planı: Önsöz Yayıncılık 2013
• Gıyas Şükürov, Safevilerin Kuruluşu ve I. Şah İsmail Devri, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi
• Mehmet Çelenk, 16. Ve 17. Yüzyıllarda Safevi Şiiliği, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, Bursa 2005
• Serap ŞAH, Safvetü’s-Safa’da Saiyüddin-i Erdebili’nin Hayatı, Tasavvufi Görüşleri ve Menkıbeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi,
• Doğan Kaplan, Şiiliğin İran topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiileştirme Politikaları, Marife-Şia özel sayısı, yıl:8 sayı:3 Konya, 2008
• Mazlum Uyar, Safeviler öncesi İran’da Tasavvuf ve Safevi Devletinin Ortaya Çıkışı, Akademik Araştırmalar, İstanbul, 2001, sayı 7-8
• Sayın Dalkıran , "İRAN SAFEVÎ DEVLETİ’NİN KURULUŞUNA SİÎ İNANÇLARIN ETKİSİ VE OSMANLI’NIN İRAN’A BAKIŞI, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 0, sayı. 18, Ara. 2003
• Sebahattin ÇELİK, Abbasiler Döneminde Hurremiye Mezhebi ve Babek İsyanı, Balıkesir. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Bilimler Dergisi, 2006/15
• Tahsin Yazıcı, İslam Ansiklopedisi “Safeviler” Maddesi, , Cilt 10
• ETHEM CEBECİOĞLU, "İBN BEZZÂZ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-bezzaz (03.06.2021).
• MUSTAFA ÖZ,"CEBELİÂMİL", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/cebeliamil (03.06.2021).
• Hamid Dabashi, “The end of İslamic İdeology-Iran”, www.drsoroush.com