Şerʻiyye Sicillerine Göre Ankara, Konya ve Kayseri Evleri Üzerine İstatistiksel Bir Değerlendirme (1700-1750)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 159 - 189, 30.12.2023

Sevda Danık

https://doi.org/10.55805/kadimsbd.1354029

Öz

Toplumların yaşam tarzını tespit etmek hususunda evlerin önemli bir yeri vardır. Geçmişten günümüze evlerin geçirdiği değişim insan yaşamının ve zevklerinin nasıl değiştiğini gösterir. İncelediğimiz dönemde evler sanayi öncesi dönemin özelliklerini taşır. Evler genelde tek kısımlıdır; az miktarda ev dahiliye-hariciye şeklinde iki kısımdan oluşmuştur. Genelde tek katlı olup, bazen de iki katlıdırlar. Her evin bir avlusu vardır. Günümüzde evlerde yaygın olarak bulunan salon, oturma odası, misafir odası, yatak odası, mutfak, banyo, tuvalet, balkon, teras, kiler gibi bölümlerin geçmişte farklı isimler aldığı ve farklı fonksiyonlar içerdikleri görülür.
Bu çalışmada 18. yüzyılın ilk yarısında Ankara, Konya ve Kayseri şerʻiyye sicillerinde yer alan ev alım-satımlarında ayrıntıları verilen evlerin tamamı incelenmiş ve istatistiki değerler elde edilmiştir. Bu şekilde evlerin genel özellikleri, evlerde yaygın olarak bulunan bölümler, evlerin birbirleriyle olan benzerlikleri ve farklılıkları, fiyatları, tek kısımlı evler ile dahiliye-hariciyeli evler arasındaki farklar; ayrıca bugün hala varlığını devam ettiren bazı ev bölümlerinin geçmişte hangi isimler ile kullanıldığı ve geçmişte hangi işlevlere sahip olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Konu ile ilgili çok sayıda çalışma yapılmış olmakla birlikte bu çalışma bütün evlerin değerlendirmeye alınmış olması ve istatistiki bilgilerin kullanılmış olmasıyla diğerlerinden ayrılır.

Anahtar Kelimeler

Ev, Avlu, Tabhane, Örtme, Kiler, Sâyegâh

A Statistical Evaluation on Ankara, Konya and Kayseri Houses According to The Sheriyye Registers (1700-1750)

Öz

Houses have an important place in determining the lifestyle of societies. The change that houses have undergone from the past to the present shows how human lives and pleasures have changed. In the period we examined, the houses bear the characteristics of the pre-industrial period. Houses consist of generally single-part, a small amount of houses consisted of two parts, internal-external. Houses are generally single-storey, sometimes two-storey. Every house has a courtyard. It is seen that sections such as living room, living room, guest room, bedroom, kitchen, bathroom, toilet, balcony, terrace, cellar, which are widely available in the houses today, have received different names in the past and contain different functions.
In this study, all of the houses detailed in the house purchases and sales in the first half of the 18th century in Ankara, Konya and Kayseri sheriyye registers were analyzed and statistical values were obtained. In this way, it was tried to determine the general characteristics of the houses, the common parts of the houses, the similarities and differences between the houses, their prices, the differences between single-part houses and houses with interior and exterior, as well as the names with which some of the house parts that still exist today were used in the past and what functions they had in the past. Although there have been many studies on the subject, this study differs from the others in that all houses were evaluated and statistical information was used.

Anahtar Kelimeler

House, Courtyard, Living Room, Kitchen, Cellar, Balcony

Kaynakça

• Akok, Mahmut. Ankara’nın Eski Evleri (41 Levha İle Birlikte). Ankara: Ankara Etnoğrafya Müzesi Yayını, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1951.
• Arseven, Celâl Esad. “Tabhane”. Sanat Ansiklopedisi. IV/1889. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1998.
• Baran, Mine. Halkbilimi Bağlamında Anadolu-Türk Konutunun Mekansal Oluşumu, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Berk, Celile. Konya Evleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1951.
• Can, Arzu. Risâle-i Mi’mâriyye’de Kavramlar ve Terminoloji. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Çetin, Mahmut. Dersaadet Sözlüğü. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 2012.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (Eski ve Yeni Harflerle). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 24. Basım, 2007.
• Eldem, Sedad H. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını, 1954.
• Erkan, Gönül. “Tabhane”. Toplum ve Sosyal Hizmet, 16/2 (Ekim 2005), 53-56.
• Faroqhi, Suraiya. Orta Halli Osmanlılar: 17. Yüzyılda Ankara ve Kayseri’de Ev Sahipleri ve Evler. çev. Hamit Çalışkan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yem Yayın, Geliştirilmiş 19. Baskı, 2021.
• Karpuz, Haşim. “Ahır-Samanlık”, Türk Aile Ansiklopedisi, 2/481-482, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Karpuz, Haşim. “Ambar”, Türk Aile Ansiklopedisi, 2/481, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Karpuz, Haşim. “Geleneksel Ev”, Türk Aile Ansiklopedisi, 2/473-475, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Karpuz, Haşim. “Kiler”, Türk Aile Ansiklopedisi, 2/482, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1991.
• Karpuz, Haşim. “Konya’da Halk Mimarisi”. Erdem Türk Halk Kültürü Özel Sayısı 13/38 (2002), 223-233.
• Kuban, Doğan. Türk “Hayat”lı Evi. İstanbul: Mısırlı Matbaacılık A. Ş., 1995. Küçükerman, Önder. Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi. İstanbul: Apa Ofset Basımevi Sanayi ve Ticaret A.Ş., 1985.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Muşmal, Hüseyin. “1640-1650 Yılları Arasında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Bazı Tespitler”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 20 (2006), 201-232.
• Özkaya, Hatice Gökçen. 18. Yüzyıl İstanbul’unda Barınma Kültürü ve Yaşam Koşulları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Özkaya, Hatice Gökçen. “Osmanlı Evleri Üzerine Yeniden Düşünmek: 18. Yüzyıldan Dahiliyeli-Hariciyeli Beş İstanbul Evi Örneği”. METU JFA, 35/1 (2018), 243-262.
• Sözer, Ahmet Necdet. “Türkiye’nin Kırsal Yerleşim Coğrafyasına İlişkin Terminolojik Sorunlar ve Tipolojik Yaklaşımlar”. Ege Coğrafya Dergisi 1 (1983), 1-13.
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî: Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2012.
• Tarım Ertuğ, Zeynep. “İmaret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22/219-220, İstanbul: TDV Yayınları, 2000.